Tarixdə iz buraxanlar: Hacı Çələbi xan

Ha­cı Çə­lə­bi xa­nın uşaq­lı­ğı və gənc­li­yi haq­qın­da mə­lu­mat­lar çox az­dır. Fə­qət, hə­lə Na­dir şah sağ ikən üs­yan bay­ra­ğı qal­dı­ra­raq müs­tə­qil Şə­ki xan­lı­ğı­nın əsa­sı­nı qo­yan bir şəx­sin heç də adi bir in­san ol­ma­dı­ğı şüb­hə­siz­dir. Çün­ki min­lər­lə in­sa­nı öz ət­ra­fın­da top­la­ya­raq Na­dir şah ki­mi qüd­rət­li bir hökm­da­ra qar­şı çıx­maq və bu mü­ba­ri­zə­də qa­lib gəl­mək yal­nız cə­sur, mərd, ye­nil­məz, ha­be­lə sö­zü ke­çən, xal­qın eti­mad və hör­mə­ti­ni qa­zan­mış bir şəx­siy­yə­tə nə­sib ola bi­lər­di. Ha­cı Çə­lə­bi xan məhz be­lə şəx­siy­yət­lər­dən idi. O, ta­ri­xi­mi­zə müs­tə­qil Şə­ki xan­lı­ğı­nın ya­ra­dı­cı­sı ki­mi da­xil olub. Nü­fuz­lu ağ­saq­qal olan Ha­cı Çə­lə­bi so­nun­cu Şə­ki ha­ki­mi Dər­viş Mə­həm­məd xa­nın nəs­lin­dən­dir.

Na­dir şah 1736-cı il­də Mu­ğan­da Su­qo­vu­şan ad­lı yer­də qu­rul­tay ça­ğır­mış, bu­ra­da Sə­fə­vi­lər sü­la­lə­si­nin ha­ki­miy­yə­ti­nə son qoy­muş və özü­nü şah elan et­miş­di. Na­dir şa­hın ya­rat­dı­ğı döv­lət əs­lin­də Azər­bay­can döv­lət­çi­li­yi­nin da­vam və in­ki­şaf et­di­ril­mə­si de­mək idi. Yə­ni bir türk sü­la­lə­si­nin ha­ki­miy­yə­ti di­gər türk sü­la­lə­si­nin - Əf­şar­la­rın ha­ki­miy­yə­ti ilə əvəz olun­muş­du və Na­dir şah Sə­fə­vi­lər döv­rün­dən qal­ma bəy­lər­bəy­lik sis­te­mi­ni ləğv et­miş, əvə­zin­də Azər­bay­can ad­la­nan va­hid in­zi­ba­ti böl­gə ya­rat­mış­dı.

Şə­ki də be­lə vi­la­yət­lər­dən bi­ri idi. Bu vi­la­yə­tin ida­rə­si mə­lik Nə­cəf ad­lı bir ha­ki­mə ha­va­lə edil­miş­di. Mə­lik Nə­cəf ol­duq­ca ac­göz və zülm­kar bir şəxs idi. O, Na­dir şa­hın ba­şı­nın mü­ha­ri­bə­yə qa­rış­ma­sın­dan is­ti­fa­də edir, əha­li­nin üzə­ri­nə ağır ver­gi­lər qo­yur­du. Bü­tün bun­lar Şə­ki əha­li­si­nin qə­zəb və nif­rə­ti­nə sə­bəb olur, eti­raz dal­ğa­sı ya­ra­dır­dı. Şə­ki ca­maa­tı onun zül­mü­nə dö­zə bil­mə­yib bu vaxt Dər­bənd­də olan Na­dir şa­ha şi­ka­yət edir. Na­dir şah da və­ziy­yə­ti dü­zəlt­mək, əha­li­nin eti­ma­dı­nı qa­zan­maq üçün Şə­ki əyan­la­rı­na mə­lik Nə­cə­fin fəa­liy­yə­ti­nə nə­za­rət edə bi­lə­cək bir sə­la­hiy­yət­li şəx­si se­çib, şa­hın hü­zu­ru­na gön­dər­mə­yi tək­lif edir. Bu ba­rə­də Azər­bay­can ta­rix­çi-sal­na­mə­çi­si Kə­rim Ağa Fa­teh be­lə ya­zır­dı: "Şə­hər əha­li­si şa­hın əm­ri­nə gö­rə məş­və­rət edir ki, Ha­cı Çə­lə­bi­nin ata-ba­ba­la­rın­da bö­yük­lük var və o özü də iş­bi­lən bir adam­dır. Be­lə­cə, xalq onu və­kil se­çib Na­dir şa­hın hü­zu­ru­na gön­də­rir. Şah da fər­man ve­rib Ha­cı Çə­lə­bi­ni Şə­ki ma­ha­lı­na və­kil edir ki, mə­lik Nə­cəf on­suz rə­iy­yə­tə qul­luq hə­va­lə elə­mə­sin." Ha­cı Çə­lə­bi­nin və­kil tə­yin edil­mə­si Şə­ki əha­li­si­nin se­vin­ci­nə sə­bəb olur. Bu, azad­lıq hə­rə­ka­tı­nın qa­zan­dı­ğı ilk qə­lə­bə de­mək idi. 1742-ci il may ayı­nın üçün­cü cü­mə gü­nün­də bay­ram əh­val-ru­hiy­yə­li Şə­ki ca­maa­tı kü­çə­lə­rə çı­xır, müx­tə­lif oyun­lar ke­çi­ri­lən mey­dan­ça­ya axı­şır. Çox­dan idi ki, Şə­ki be­lə bir mən­zə­rə­nin şa­hi­di ol­ma­mış­dı. Ha­cı Çə­lə­bi xal­qın ona olan eti­ma­dın­dan və dəs­tə­yin­dən is­ti­fa­də edə­rək mə­lik Nə­cə­fin və­zi­fə­si­nə da­xil olan bir çox mə­sə­lə­lə­rə açıq mü­da­xi­lə et­mək­dən çə­kin­mə­yə­cə­yi­nə söz ve­rir.

Və­ziy­yə­ti be­lə gö­rən mə­lik Nə­cəf Na­dir şa­hın dü­şər­gə­si­nə gə­lir və Ha­cı Çə­lə­bi­dən şi­ka­yət edir. O, uy­dur­du­ğu fi­kir­lə­ri Na­dir şa­ha be­lə açıq­la­yır: "Pad­şa­hım, Ha­cı Çə­lə­bi xalq ara­sın­da qa­rı­şıq­lıq ya­ra­dır və im­kan ver­mir ki, mən şa­hın tap­şı­rıq­la­rı­nı ye­ri­nə ye­ti­rim. Özü də mə­nə qu­laq as­mır, ca­maa­tın ağ­lı­nı si­zə qar­şı po­zur..." Bun­dan qə­zəb­lə­nən Na­dir şah Ha­cı Çə­lə­bi­ni hü­zu­ru­na ça­ğırt­dı­rır. Onun əm­ri ilə cəl­lad kən­di­ri Ha­cı Çə­lə­bi­nin bo­ğa­zı­na ke­çi­rə­rək onu as­maq is­tə­yir. Fə­qət, tə­biə­tən qorx­maz və cə­sur bir in­san olan Ha­cı Çə­lə­bi xan boy­nu kən­dir­də ola-ola Na­dir şa­hı bu it­ti­ha­mın doğ­ru ol­ma­dı­ğı­na inan­dı­ra bi­lir. O be­lə de­yir: "Mə­lik şah­dan han­sı tap­şı­rı­ğı alır-al­sın, bu­na bir ne­çə baş­qa tap­şı­rıq da əla­və edir..."

Mən­bə­lə­rin mə­lu­ma­tı­na gö­rə, Ha­cı Çə­lə­bi­nin ba­ğış­lan­ma­sın­da Na­dir şa­hın ağıl­lı və eh­ti­yat­lı və­zi­ri Mir­zə Meh­di xa­nın da ro­lu bö­yük olub. Mir­zə Meh­di xan Ha­cı Çə­lə­bi­yə ba­xa­raq şa­ha tə­rəf əyi­lir və ya­vaş­dan be­lə de­yir: "Qib­le­yi-aləm, tə­ləs­mə, o sə­nin əlin­də­dir, nə vaxt is­tə­sən, onu da­ra çək­di­rə bi­lər­sən. O elə əyan­dır ki, onu öl­dür­mək bi­zə xe­yir­li de­yil. Bu­ra­da dağ­lı­lar­la üz-üzə da­yan­mı­şıq, Şir­van­da da çax­naş­ma var. Öz ca­maa­tı ara­sın­da çox bö­yük hör­mə­ti olan bu ada­mı öl­dürt­sən, Şə­ki ma­ha­lın­da da bö­yük na­ra­zı­lıq baş ve­rər". Ha­cı Çə­lə­bi­nin əyil­məz­li­yi, məğ­rur du­ru­şu Na­dir şa­hı tə­rəd­dü­də sal­sa da, və­zi­rin söy­lə­dik­lə­ri ilə ra­zı­la­şır və edam əm­ri­ni ləğv edir. Üs­tə­lik, ona ye­ni sə­la­hiy­yət­lər də ve­rir.

Ha­cı Çə­lə­bi­nin qorx­maz­lı­ğı Na­dir şa­ha də­rin tə­sir et­miş, onu qor­xu­ya sal­mış­dı. Kə­rim ağa Fa­teh bu ba­rə­də be­lə ya­zır: "Şah ge­cə fi­kir elə­yib, öz əmir­lə­ri­nə bu­yu­rur ki, mə­nim hü­zu­rum­da bir kə­sin həd­di yox­dur ki, nə­fəs çə­kə. Şə­ki­li Çə­lə­bi nə cü­rət sa­hi­bi imiş ki, bo­ğa­zın­da kən­dir ola-ola cü­rət elə­yib mə­nə bə­zi ərz­lər et­di. Heç sö­zün­də ya­nıl­ma­dı. Əl­bət­tə, bun­dan bir xə­ta gə­lə­cək. Mə­nim zən­nim xə­ta ol­maz".

Na­dir şa­hın zən­ni doğ­ru çı­xır. Şə­ki­yə qa­yı­dan Ha­cı Çə­lə­bi mə­lik Nə­cəf­lə ma­ba­ri­zə­ni da­vam et­di­rir. O, ha­ki­miy­yə­ti ələ al­maq üçün für­sət ax­ta­rır. Mə­lik Nə­cəf də tək­ha­ki­miy­yət­li­li­yə na­il ol­maq is­tə­yir­di. Bu za­man Na­dir şah­dan gə­lən mək­tub ona əl-qol aç­maq im­ka­nı ve­rir. Na­dir şa­hın adın­dan ya­zı­lan mək­tu­bu və­zi­ri Mir­zə Meh­di xan im­za­la­mış­dı. Mək­tub­dan ay­dın olur­du ki, ya­yın or­ta­la­rın­da Na­dir şah Da­ğıs­ta­na yü­rüş edə­cək. Mə­lik Nə­cə­fə əmr olu­nur­du ki, dü­şər­gə­yə çox­lu ər­zaq gön­dər­sin.

Bu mək­tub Nə­cəf üçün san­ki göy­dən­düş­mə olur. O, Ha­cı Çə­lə­bi ilə məs­lə­hət­ləş­mə­dən, şa­hın dü­şər­gə­yə çox­lu ər­zaq gə­tir­mək tə­lə­bi­ni bə­ha­nə edə­rək, əla­və ver­gi­lər top­la­maq gös­tə­ri­şi ve­rir. Bu öz­ba­şı­na­lı­ğın nə ilə nə­ti­cə­lə­nə­cə­yi­ni ba­şa dü­şən xə­zi­nə­dar mə­lik Nə­cə­fə Ha­cı Çə­lə­bi ilə məs­lə­hət­ləş­mə­yi töv­si­yə edir. Fə­qət, bu nə­ti­cə­siz qa­lır. Əha­li­nin na­ra­zı­lı­ğın­dan is­ti­fa­də edən Ha­cı Çə­lə­bi mə­lik Nə­cə­fə ma­ne ol­ma­ğa baş­la­yır. Mə­lik Nə­cəf isə ye­ni­dən şa­ha şi­ka­yət edir. Qə­zəb­lə­nən Na­dir şah Ha­cı Çə­lə­bi­yə hü­zu­ru­na gəl­mək əm­ri­ni gön­dər­di. Fə­qət, uzaq­gö­rən Çə­lə­bi xan ba­şa dü­şür ki, Na­dir şah bu də­fə onu sağ bu­rax­ma­ya­caq. Ona gö­rə də 1743-cü il­də ət­ra­fın­da­kı sa­diq adam­lar­la bir­lik­də mə­lik Nə­cə­fin iqa­mət­ga­hı­na hü­cum edə­rək onu öl­dü­rür. Bun­dan son­ra o, Şə­ki­ni müs­tə­qil xan­lıq elan edir. Bu­nun­la da Azər­bay­can əra­zi­sin­də ki­çik döv­lət qu­rum­la­rı­nın - müs­tə­qil xan­lıq­la­rın ya­ran­ma­sı pro­se­si baş­la­nır. Be­lə bir fakt xü­su­si qeyd olun­ma­lı­dır ki, müs­tə­qil xan­lıq­la­rın ək­sə­riy­yə­ti Əf­şar im­pe­ra­tor­lu­ğu­nun sü­qu­tun­dan son­ra ya­ran­dı­ğı hal­da, Şə­ki özü­nün is­tiq­la­liy­yət mə­sə­lə­si­ni xey­li əv­vəl - Na­dir şa­hın ha­ki­miy­yə­ti il­lə­rin­də həll et­miş­di. 1744-cü ilin qı­şın­da Na­dir şah öz qo­şu­nu­nu qi­yam­çı Ha­cı Çə­lə­bi­nin üzə­ri­nə gön­də­rir. Ha­cı Çə­lə­bi isə bu­nu əv­vəl­cə­dən gör­dü­yü­nə gö­rə "Gə­lə­sən-gö­rə­sən" ad­lan­dı­rı­lan möh­kəm­lən­di­ril­miş və təc­hiz olun­muş məş­hur qa­la­ya çə­ki­lir.

Na­dir şah 15 min­lik seç­mə qüv­və ilə sü­rət­lə qa­la üzə­ri­nə ye­ri­yir. Şə­ki­li­lər tez-tez qa­la­dan göz­lə­nil­məz çı­xış­la­rı ilə Na­dir şa­hın qo­şu­nu­na cid­di zər­bə vur­du­ğun­dan, o, mü­ha­si­rə işi­ni təş­kil edə bil­mir. Şə­ki­li­lər rə­qi­bə can­lı it­ki­lər ver­mək­lə ya­na­şı, onun hər­bi sur­sat və si­lah­la­rı­nı, ər­zaq eh­ti­ya­tı­nı da ələ ke­çir­mə­yə mü­vəf­fəq olur­lar. Və­ziy­yə­ti be­lə gö­rən Na­dir şah or­du­nu ge­ri çə­kir və Bər­də­də iqa­mət­gah qu­rur. Ora­da möh­kəm­lən­dik­dən son­ra 30 min­lik qo­şun­la 1744-cü ilin so­nun­da Dər­bən­də yo­la dü­şür. 1745-ci ilin fev­ral ayın­da ye­ni­dən Ha­cı Çə­lə­bi­nin üzə­ri­nə hü­cum edir. "Gə­lə­sən-gö­rə­sən" qa­la­sı­nın mü­ha­si­rə­si bu də­fə də on­la­rı mə­yus edir. Bun­dan qə­zəb­lə­nən Na­dir şah qə­dim Şə­ki və ət­ra­fın­da­kı kənd­lə­rin yan­dı­rıl­ma­sı­nı əmr edir. Fə­qət, bu təd­bir də şə­ki­li­lə­rin mü­ba­ri­zə əz­mi­ni qı­ra bil­mir. Ha­cı Çə­lə­bi xan uzun za­man "Gə­lə­sən-gö­rə­sən" qa­la­sın­da ağır məh­ru­miy­yət­lə­rə tab gə­ti­rə­rək Na­dir şa­hın hər cə­hət­dən üs­tün olan or­du­su­na mü­qa­vi­mət gös­tə­rir. Nə­ha­yət, 1746-cı ilin mar­tın­da Ha­cı Çə­lə­bi ilə Na­dir şah ara­sın­da mü­qa­vi­lə bağ­la­nır. Mü­qa­vi­lə­yə əsa­sən, Na­dir şah mə­lik Nə­cə­fin qo­hum­la­rın­dan bi­ri­ni Şə­ki­yə mə­lik tə­yin edir. Ey­ni za­man­da Ha­cı Çə­lə­bi­yə də mə­lik sə­la­hiy­yət­lə­ri ve­rir. Bu ar­tıq Ha­cı Çə­lə­bi­nin qə­lə­bə­si de­mək idi. Çün­ki bir il­dən son­ra Gən­cə, Nax­çı­van və İrə­van ha­kim­lə­ri də Na­dir şah­dan üz dön­dər­dik­də Ha­cı Çə­lə­bi ar­tıq müs­tə­qil­li­yi­ni möh­kəm­lən­dir­mək üçün qə­ti ad­dım­lar ata­caq­dı.

1748-ci il­də Na­dir şah sui-qəsd nə­ti­cə­sin­də öl­dü­rü­lür. Bu ha­di­sə Ha­cı Çə­lə­bi­bin qə­ti ola­raq Şə­ki xan­lı­ğın­da tək­ba­şı­na ha­ki­miy­yə­tə yi­yə­lən­mə­si­ni tə­min edir. Öz xal­qı­nı, Və­tə­ni­ni də­rin mə­həb­bət­lə se­vən, onun is­tiq­la­lı üçün ca­nın­dan keç­mə­yə ha­zır olan Ha­cı Çə­lə­bi xan doğ­ma tor­paq­la­rı­mı­zı va­hid döv­lət­də bir­ləş­dir­mək is­tə­yir­di. Bu­nun üçün tə­ləb olu­nan si­ya­si ira­də, qə­tiy­yət və əzm­kar­lıq Çə­lə­bi xan­da var idi. 

Ha­cı Çə­lə­bi xa­nın get­dik­cə güc­lən­mə­si­ni bö­yük təh­lü­kə he­sab edən "qa­ra don­lu ka­fir­lər" - Kart­li ça­rı Tey­mu­raz və onun oğ­lu, Ka­xe­ti­ya ça­rı II İrak­li ye­ni plan­lar ha­zır­la­yır. On­lar­da be­lə bir mə­lu­mat var­dı ki, bir sı­ra Azər­bay­can xan­la­rı - Pə­nah xan Qa­ra­bağ­lı, Kə­rim xan Qa­ra­dağ­lı, Hey­dər­qu­lu xan Nax­çı­van­lı və Şah­ver­di xan Gən­cə­li bir ara­ya gə­lə­rək, Ha­cı Çə­lə­bi xa­na qar­şı it­ti­faq ya­rat­ma­ğı qə­ra­ra alıb­lar. Hiy­lə­gər düş­mən bu ha­di­sə­dən ya­rar­lan­ma­ğı qə­ra­ra alır. Gür­cüs­tan­dan ay­rı-ay­rı xan­la­rın ya­nı­na el­çi­lər gön­də­ril­mə­yə baş­la­nır. Nə­ha­yət, on­lar 1752-ci il­də Gən­cə ya­xın­lı­ğın­da Qı­zıl­qa­ya ad­la­nan yer­də top­la­şa­raq Şə­ki xan­lı­ğı üzə­ri­nə yü­rüş et­mək ba­rə­də ra­zı­lı­ğa gə­lir­lər.

II İrak­li­dən ca­vab gəl­dik­dən son­ra müt­tə­fiq xan­lar tə­ci­li ola­raq yü­rüş ha­zır­lı­ğı gö­rür. On­lar çox­lu əs­gər top­la­yır və ha­mı­sı bir­lə­şib hə­rə­kət bay­ra­ğı­nı qal­dı­rır. Qı­zıl­qa­ya­da sa­lın­mış or­du­ga­hın ça­dır­la­rı­nın qı­zı­lı qüb­bə­lə­ri gü­nə­şin par­laq şüa­la­rı al­tın­da bərq vu­rur­du. II İrak­li­nin na­mərd­li­yi bu­ra­da da üzə çı­xır. O, Gən­cə­ni və Qa­ra­ba­ğı tut­maq üçün müt­tə­fi­qi he­sab et­di­yi xan­la­rı əsir gö­tü­rür.

Ha­cı Çə­lə­bi xan isə bu vaxt xan­lıq­da qu­ru­cu­luq iş­lə­ri apa­rır­dı. Qur­ca­na ça­yı bo­yu uza­nan daş yo­lun sa­ğın­da biş­miş kər­pic­dən üç­mər­tə­bə­li kar­van­sa­ra bi­na­sı ucal­dı­lır­dı. Ti­ca­rə­tin in­ki­şa­fın­da kar­van­sa­ra­la­rın ro­lu­nu yük­sək qiy­mət­lən­di­rən xan bu bi­na­nın in­şa­sı­nın tez­lik­lə ba­şa çat­dı­rıl­ma­sı­na ça­lı­şır­dı. O, hər gün bu­ra­ya gə­lə­rək işin ge­di­şi ilə ma­raq­la­nır­dı. Hə­min gün də ora­da idi. Qa­sid xə­bər gə­ti­rir ki, xan­lar II İrak­li ilə it­ti­faq bağ­la­yıb Şə­ki xan­lı­ğı üzə­ri­nə yü­rü­şə ha­zır­la­şır. Çə­lə­bi xan vaxt itir­mə­dən sa­ra­ya gə­lir. Məş­və­rət məc­li­si top­la­nır. Qə­ra­ra alı­nır ki, qo­şun yı­ğıl­sın və düş­mən Şə­ki tor­pa­ğın­da de­yil, Kür ça­yı­nın o bi­ri sa­hi­lin­də qar­şı­lan­sın.

Qı­şın axı­rı idi. Nov­ruz bay­ra­mı­na az qal­mış­dı. Ha­va ol­duq­ca xoş və mü­la­yim idi. Hər yan­da ba­ha­rın ilıq nə­fə­si du­yu­lur­du. Qa­rı əri­miş ta­xıl zə­mi­lə­rin­də baş qal­dır­mış nov­ruz­gü­lü öz zə­rif­li­yi ilə göz ox­şa­yır­dı. Çə­lə­bi xa­nın gös­tə­ri­şi­lə qo­şun Kü­rün sa­hi­lin­də - Min­gə­çe­vir ke­çi­din­də dü­şər­gə sa­lıb dö­yüş ha­zır­lı­ğı al­mış­dı.

Mən­bə­lər­dən ay­dın olur ki, Şah­ver­di xa­nın nö­kə­ri bu ha­di­sə­ni Çə­lə­bi xa­na çat­dır­maq üçün ara­dan çı­xa bi­lir. Onu Çə­lə­bi xa­nın ya­nı­na gə­ti­rir­lər. Nö­kər xa­nın hü­zu­run­da baş əyə­rək hə­yə­can­la: "Xan ba­ba, va­li (II İrak­li nə­zər­də tu­tu­lur) xan­la­rı əsir et­di" - de­yir. Bu xə­bər Ha­cı Çə­lə­bi­ni si­nir­lən­di­rir. O be­lə ca­vab ver­di: "Xan ba­ban on­la­rı xi­las edər, on­la­rı qur­tar­maq üçün mü­ha­ri­bə­yə, da­va­ya gi­ri­şər".

Ha­cı Çə­lə­bi xa­nın ət­ra­fın­da olan ya­xın adam­la­rı bil­di­rir­lər ki, xan­lar elə tö­rət­dik­lə­ri xə­ya­nə­tin la­yiq­li ca­va­bı­nı alıb­lar. On­la­rı xi­las et­mək la­zım de­yil. Fə­qət, öz soy­daş­la­rı­nın na­mərd gür­cü ça­rı tə­rə­fin­dən əsir gö­tü­rül­mə­sin­dən tə­sir­lə­nən Ha­cı Çə­lə­bi xan on­lar­la ra­zı­laş­mır. Ey­ni za­man­da Azər­bay­can döv­lət­çi­li­yi­nə xas olan Məş­və­rət məc­li­si­nin ra­zı­lı­ğı ol­ma­dan qə­rar qə­bul et­mə­yən Şə­ki xa­nı bu mə­sə­lə­ni mü­şa­vi­rə yo­lu ilə həll et­mək qə­ra­rı­na gə­lir. Bu­na gö­rə də Məş­və­rət məc­li­si­ni aç­maz­dan ön­cə Ha­cı Çə­lə­bi xan son­ra­dan zərb-mə­sə­lə çev­ril­miş bu məş­hur cüm­lə­ni söy­lə­yir: "Nə qə­rar qə­bul edir­si­niz­sə-edin, içə­ri­sin­də Kü­rü keç­mək ol­sun".

Be­lə ol­duq­da əmir­lər məş­və­rə­tə baş­la­maq­dan im­ti­na edə­rək de­yir­lər: "Biz məş­və­rə­tə an­caq ona gö­rə gəl­miş­dik ki, iş Kü­rü keç­mək də­rə­cə­si­nə çat­ma­sın. An­caq Siz is­tə­yir­si­niz­sə, on­da qoy be­lə ol­sun. Qo­şu­na əmr edin ki, hü­cu­ma keç­sin". Ha­cı Çə­lə­bi xan qo­şun­la­ra Kü­rü keç­mək əm­ri­ni ve­rir. Şeyx Ni­za­mi­nin qəb­ri ya­xın­lı­ğın­da baş ve­rən bu şid­dət­li dö­yüş döv­rün ta­rix sal­na­mə­sin­də öz ək­si­ni be­lə ta­pıb: "Ha­cı Çə­lə­bi xan qo­şun gö­tü­rüb ge­dib Şəm­kir tə­rə­fin­də va­li ilə da­va edib, va­li çox pis ba­sı­lıb, çox ada­mı ölüb. Ha­cı Çə­lə­bi o dörd xa­nı da va­li­nin əlin­dən alıb, mü­rəx­xəs elə­yib, on­lar öz öl­kə­lə­ri­nə ge­dib­lər". Bu ha­di­sə ta­ri­xi­miz­də "Qı­zıl­qa­ya xə­ya­nə­ti" adı al­tın­da özü­nə yer alıb.

Ha­cı Çə­lə­bi xan ya­ran­mış bu für­sət­dən baş­qa cür də fay­da­la­nıb. Şəm­kir, To­vuz və Qa­zax igid­lə­ri­nin də qo­şul­du­ğu or­du II İrak­li­ni tə­qib edə­rək ta­ri­xi Azər­bay­can tor­pa­ğı olan Bor­ça­lı­nı iş­ğal­dan azad edib. Ha­cı Çə­lə­bi­nin oğ­lu Ağa­ki­şi bəy bu­ra­nın ha­ki­mi olub.

Ha­cı Çə­lə­bi xa­nın ya­rat­dı­ğı Şə­ki xan­lı­ğı özü­nün var­lı­ğı­nı bir müd­dət qo­ru­yub sax­la­ya bi­lir. Ta­ri­xi şəx­siy­yət Ha­cı Çə­lə­bi xan isə 1755-ci il­də gör­dü­yü iş­lər­dən ra­zı hal­da dün­ya­sı­nı də­yi­şir...

Al­lah rəh­mət elə­sin.

Fazil QARAOĞLU professor

Bakı xəbər.- 2017.- 24 iyun.- S.13