Şəhid Aydının yarımçıq qalan arzuları və babanı dünyadan köçürən nəvə nisgili...

XI yazı

Ay­dın şə­hid olan­dan son­ra Məc­nun ki­şi ca­nı­nı qoy­ma­ğa yer ax­ta­rır­dı. Dər­di o qə­dər bö­yük idi ki, ye­rə-gö­yə sığ­mır­dı. İx­ti­yar ya­şın­da gü­nü ağ­la­maq­la ke­çir­di ki­şi­nin. Heç ağ­lı­na da gəl­məz­di ki, nə vaxt­sa şə­hid nə­və­si­nin ta­bu­tu­nu qu­caq­la­ya­caq. Ba­ba Ay­dı­nın yox­lu­ğu­nu dü­şün­dük­cə, də­li ol­maq də­rə­cə­si­nə ça­tır­dı. Nə­və­si­nin hə­yat­da ol­ma­ma­sı­nı qə­bul edə bil­mir­di. Qi­sas his­si ba­ba­nın səbr-qə­ra­rı­nı əlin­dən al­mış­dı. Elə hey fi­kir­lə­şir­di ki, əli­nə si­lah gö­tü­rüb bu ya­şın­da er­mə­ni­lə­rin üs­tü­nə get­sin. O bun­da çox is­rar­lı idi. Am­ma qız­la­rı, kü­rə­kə­ni, nə­və­lə­ri onu bu iş­dən çə­kin­di­rir­di. Bü­tün yaş­lı qo­ca­lar ki­mi, o da əl­lə­ri­ni ümid­siz­cə­si­nə diz­lə­ri­nə çır­pıb vay­sı­nır­dı:

- Ölüm mə­nim idi, ay oğul, ni­yə Əz­ra­yıl sə­ni apar­dı? Gü­nü­mü gö­rüb, döv­ra­nı­mı sür­mü­şəm. Kim ta­nıt­dı sə­nin ya­xa­nı o xai­nə? Hər­dən zəng edir­di ki, ba­ba, ne­cə­sən? Ba­ğa yax­şı bax, ağac­lar qu­ru­ma­sın, çi­çək­lər sol­ma­sın. De­yir­dim, ay oğul, xə­tir­cəm ol, hər şey ye­rin­də­dir, bir­cə sən yox­san, sağ­lıq ol­sun, tez­lik­lə gə­lər­sən, evi­nə yi­yə­lik edər­sən. Qis­mət ol­ma­dı ba­la­ma ev-eşi­yi. Bu evin sa­hi­bi Ay­dın ol­ma­lı idi. Çün­ki o mə­nim na­kam ba­la­mın adı­nı da­şı­yır­dı. Nə­və­min də öm­rü oğ­lu­mun öm­rü ki­mi qı­sa ol­du. Gö­zü­mü sə­nə dik­miş­dim, Ay­dın, de­yir­dim ki, mə­ni çiy­nin­də son mən­zi­li­mə sən yo­la sa­la­caq­san. Am­ma Al­lah sə­nin ölü­mü­nü mə­nə gös­tər­di, si­nə­mə çal-çar­paz dağ çək­di fə­lək.

Ba­ba­nın ağ­la­ma­ğı qız­la­rı­na, nə­və­lə­ri­nə çox pis tə­sir et­di.  - Ay­dın axı­rın­cı də­fə Yaş­ma­ya gə­lən­də hə­yə­ti­miz­dən bir qu­caq çi­çək yı­ğıb ni­şan­lı­sı­na apar­dı. Çi­çək­lə­rin hər bi­ri bir rəng­də idi. Mən hə­mi­şə gül­lə­ri yı­ğıb qız-gə­li­nə hə­diy­yə ve­rir­dim. De­yir­di­lər ki, çox sağ ol, Məc­nun ba­ba, Ay­dı­nın sağ ol­sun, hər­bi­dən sağ-sa­la­mat ev-eşi­yi­nə qa­yıt­sın, to­yu­nu gö­rə­sən. Ona o qə­dər dua edir­di­lər ki, ba­la­la­rım, gə­rək Ay­dın­dan gül­lə yan ötəy­di. Am­ma öt­mə­di. Mən Ay­dın­sız ya­şa­ya bil­mə­rəm, ba­la, heç ya­şa­ma­ğa üzüm də gəl­mir. İki Ay­dı­nım qa­ra tor­pa­ğın al­tın­da ya­tır, am­ma mən ya­şa­yı­ram hə­lə.

Ba­ba Ay­dı­nı uşaq­lıq­dan nə­və­si yox, oğ­lu he­sab edir­di. O, Ay­dın­la nə­fəs alır­dı. Hə­ya­tı­nı Ay­dı­na bağ­la­mış­dı Məc­nun ki­şi.

Məc­nun ki­şi keç­miş Də­və­çi, in­di­ki Şab­ran ra­yo­nu­nun No­hur­lar kən­din­də do­ğu­lub bo­ya-ba­şa çat­mış­dı. Məc­nun ai­lə­nin tək uşa­ğı idi. Xu­da­ver­di ki­şi Məc­nu­nu elə tər­bi­yə et­miş­di ki, oğ­lu bö­yük­lə bö­yük, ki­çik­lə ki­çik idi. Məc­nun bö­yü­yən­dən son­ra ra­yon mər­kə­zi­nə kö­çür, bu­ra­da də­mir yo­lun­da iş­lə­mə­yə baş­la­yır. Hə­yat do­lu, xe­yir­se­vər gənc­lər­dən idi Məc­nun. Di­ri­baş­lı­ğı, tər­bi­yə­si ilə dost­la­rı ara­sın­da bö­yük hör­mət qa­za­nan Məc­nun Ley­li xa­nım­la ai­lə qu­rur. Ley­li də ki, Şab­ra­nın ad­lı-san­lı nə­sil­lə­rin­dən bi­ri­nin öv­la­dı idi. Ley­li­nin ba­ba­sı er­mə­ni zül­mü­nə, bol­şe­vik iş­ğa­lı­na qar­şı əlin­də si­lah mü­ba­ri­zə apar­mış­dı. Ley­li xa­nı­mın ba­ba­sı Əfən­di­za­də Həm­dul­la Əfən­di İs­ma­yıl oğ­lu 1888-ci il­də Qə­lə­gah kən­din­də ana­dan olub. O öz zə­ma­nə­si­nin bö­yük din xa­di­mi Əb­dül­və­hab Əfən­di­nin nə­və­si idi. Həm­dul­la Əfən­di ilk təh­si­li­ni mol­la­xa­na­da alıb. Son­ra Qu­ba məd­rə­sə­sin­də təh­si­li da­vam et­di­rib, bur­dan isə 2 si­nif­li rus mək­tə­bi­nə ke­çə­rək ora­nı 1906-cı il­də bi­ti­rib. Ərəb, fars, türk və rus dil­lə­ri­ni mü­kəm­məl bi­lib, o böl­gə­nin açıq göz­lü, uzaq­gö­rən zi­ya­lı­la­rın­dan bi­ri ki­mi ta­nı­nıb. O, Qu­ba qə­za po­li­si­nin rəi­si Əli bəy Zi­zins­ki, pris­tav Mah­mud bəy, qə­za rəi­si Sə­lim bəy, bir müd­dət son­ra Azər­bay­ca­na rəh­bər­lik edən Mir­cə­fər Ba­ğı­rov­la dost­luq edib. 1918-ci ilin dəh­şət­li mart gün­lə­rin­də er­mə­ni­lər Qu­ba, Xaç­maz əra­zi­si­nə so­xu­la­raq adam­la­rı qı­rıb bu yur­du xa­ra­ba­ya çe­vi­rən­də Həm­dul­la Əfən­di xal­qı aya­ğa qal­dı­rıb, dos­tu qa­çaq Mai­lin dəs­tə­yi ilə bir­lə­şə­rək er­mə­ni qul­dur­la­rı­nı ora­dan qo­vub­lar. O dövr­də baş ve­rən si­ya­si ha­di­sə­lə­rin bir ço­xun­da ya­xın­dan iş­ti­rak edən, "İt­ti­had" par­ti­ya­sı­nın fə­al üzv­lə­rin­dən olan Həm­dul­la Əfən­di 1918-ci il de­kabr ayı­nın 7-də Azər­bay­can De­mok­ra­tik Res­pub­li­ka­sı­nın ilk par­la­men­ti­nə üzv se­çi­lib. 1920-ci ilin ap­re­lin­də Ru­si­ya bol­şe­vik­lə­ri­ni və on­la­rın is­ti­la­çı or­du­su­nu Azər­bay­ca­na gə­ti­rən XI zi­reh­li qa­tar ra­yo­nu­mu­zun əra­zi­sin­dən ke­çər­kən Həm­dul­la Əfən­di elin cə­sur oğul­la­rı­nı ba­şı­na top­la­ya­raq, rus or­du­su­nun qa­ba­ğı­nı kə­sib. On­lar­la açıq mü­ba­ri­zə­yə gi­ri­şib, la­kin qüv­və­lər qey­ri-bə­ra­bər ol­du­ğun­dan, bu fə­da­kar dəs­tə ge­ri çə­kil­mə­yə məc­bur olub. Həm­dul­la Əfən­di çox xe­yir­xah, müd­rik, ka­sıb­la­ra əl tu­tan, elin qey­rə­ti­ni çə­kən bir şəx­siy­yət ki­mi şöh­rət qa­za­nıb. Nə­cib əməl­lə­ri­nə gö­rə ca­ma­at ona bö­yük eh­ti­ram bəs­lə­yib. La­kin So­vet hö­ku­mə­ti­nin aman­sız rep­res­si­ya­sı Həm­dul­la Əfən­di­dən də yan keç­mə­yib. O, 1928-ci il­də həbs olu­na­raq uzaq Si­bi­rə sür­gün edi­lib. Bu­nun­la ki­fa­yət­lən­mə­yən so­vet hö­ku­mə­ti­nin mə­mur­la­rı Həm­dul­la Əfən­di­nin qo­hum-qar­da­şın­dan da əl çək­mə­yib. 1930-cu il­də bu ai­lə el­lik­lə Nax­çı­va­na sür­gün olu­nub. Qey­rət və igid­lik nü­mu­nə­si olan bir ömür sür­müş Həm­dul­la Əfən­di özün­dən son­ra gə­lən nə­sil­lə­rin yad­da­şın­da si­lin­məz iz­lər qo­yub (Si­tat Ni­za­mi Rəh­man­lı­nın "Çı­raq­qa­la yur­du­nun öv­lad­la­rı" ki­ta­bın­dan gö­tü­rü­lüb).

Ay­dı­nın ana nə­nə­si xət­ti­nin be­lə bir mö­tə­bər ki­şi­yə ge­dib çıx­ma­sı ai­lə üçün hə­qi­qə­tən də qü­rur­ve­ri­ci­dir.

Məc­nun yax­şı bi­lir­di ki, Ley­li han­sı ki­şi­nin kö­kü­nə bağ­lı­dır və Ley­li xa­nım son nə­fə­si­nə qə­dər ba­ba adı­na lə­kə sal­ma­dı, gö­zəl öv­lad­lar ər­sə­yə gə­tir­di. Ley­li və Məc­nu­nun mə­həb­bə­ti ev­li­lik­lə nə­ti­cə­lən­di. Ər-ar­vad əl-ələ ve­rib kər­pic kə­sib ev ti­kib­lər. On­la­rın iz­di­va­cın­dan Se­vil, Es­mi­ra və Ay­dın do­ğu­lub. Ley­li xa­nım dün­ya­sı­nı er­kən də­yi­şib. Üç öv­la­dı hə­yat yol­da­şı­na əma­nət qa­lıb. İş be­lə gə­ti­rib ki, Ley­li xa­nı­mın 40-ı çıx­ma­mış Ay­dı­nı cə­rə­yan vu­rur, o rəh­mə­tə ge­dir. Ha­di­sə baş ve­rən gün Ley­li xa­nı­mın cü­mə­ax­şa­mı mə­ra­si­mi idi. Ca­ma­at Məc­nun ki­şi­nin hə­yə­ti­nə top­laş­mış­dı. Bu za­man işıq sö­nür. İşıq­çı­nın gec gəl­di­yi­ni gö­rən 16 yaş­lı Ay­dın höv­sə­lə­siz­lik edə­rək işıq di­rə­yi­nə qal­xır və elə ora­da­ca cə­rə­yan onun hə­ya­tı­na son qo­yur. Ay­dı­nın və­fa­tı ai­lə­nin hə­lə qa­nı qu­ru­ma­mış ya­ra­sı­nın üs­tü­nə da­ha də­rin ya­ra vu­rur. Ata tək oğul öv­la­dı­nı, Es­mi­ra və Se­vil isə ye­ga­nə qar­daş­la­rı­nı iti­rir. Məc­nun ki­şi iki qız­la qa­lır. Qız­lar ər­sə­yə ça­tıb hə­rə­si bir evin çı­ra­ğı­nı yan­dı­rır. Məc­nun ki­şi­nin qı­zı Se­vil  Əmir­sol­tan ad­lı oğ­lan­la ev­lə­nir. Əmir­sol­ta­nın is­ti­qan­lı­lı­ğı, qay­ğı­keş­li­yi, ai­lə­can­lı­lı­ğı Məc­nun ki­şi­nin oğul ya­ra­sı­nın üs­tün­dən sı­ğal çə­kir­di. O, Əmir­sol­ta­nın tim­sa­lın­da özü­nə oğul tap­mış­dı elə bil.

- Əmir­sol­tan, sən o qə­dər yax­şı oğ­lan­san ki, elə bi­li­rəm doğ­ma ba­lam­san. Sən mə­nim qı­zı­ma yax­şı ba­xır­san, bu da mə­nim ürə­yi­mi açır, se­vi­ni­rəm. Tan­rı sə­nə heç vaxt ney­nə­yim, ne­cə elə­yim de­dirt­mə­sin, oğul, - de­yə Məc­nun ki­şi Əmir­sol­ta­na üz tu­tur­du.

Bun­lar ai­lə­nin hə­mi­şə xa­tır­la­dı­ğı ha­di­sə­lər­dir. Bə­zən xa­ti­rə­lər elə şi­rin olur ki, acı­sı da adam üçün əziz gö­rü­nür.

Məc­nun ki­şi ar­va­dı­nın vaxt­sız və­fa­tın­dan son­ra Yaş­ma­ya kö­çür və də­mir yo­lu stan­si­ya­sın­da işi­ni da­vam et­di­rir.

Ay­dı­nın ba­ba­sı­nın Yaş­ma­da­kı evi­nin ge­niş hə­yə­ti, yax­şı ba­ğı-ba­ğa­tı var­dı. Öz zəh­mə­ti he­sa­bı­na bağ sal­mış­dı. Ba­ba­nın ba­ğın­da hər cür mey­və var­dı. Onun evi hər­bi his­sə­yə ya­xın ol­du­ğun­dan, mey­və­lər ye­ti­şən ki­mi əs­gər­lə­rə pay apa­rır­dı­lar. Ay­dın uşaq olan­da ba­ba­sı onun əlin­dən tu­tub əs­gər dost­la­rı­nın ya­nı­na apa­rır­dı. Ay­dın on­la­rın ge­yi­mi­nə, pa­pa­ğı­na ma­raq­la ba­xır­dı. Ba­ba­sı­na de­yir­di ki, bö­yü­yən­də o da əs­gər pal­ta­rı ge­yib on­lar ki­mi ola­caq.

Ba­ba­sı hə­mi­şə Ay­dın­dan:

- Ba­lam, bö­yü­yən­də kim ola­caq­san? Yə­qin mə­nim ki­mi də­mir­yol­çu olar­san.

- Yox, ay ba­ba, əs­gər ola­ca­ğam, özü­mün də av­to­ma­tım ola­caq.

Əs­lin­də, ba­ba Ay­dı­nı elə hərb­çi gör­mək is­tə­yir­di.

Nə­və­si şə­hid olan­dan son­ra ba­ba evi­nin ya­xın­lı­ğın­da­kı hər­bi his­sə­yə da­ha sıx-sıx ge­dir və əs­gər­lə­rə ba­ğın­da­kı mey­və­lər­dən sov­qat apa­rır­dı ki, əs­gər­lər ye­yib Ay­dı­na rəh­mət oxu­sun.

Ba­ba so­nun­cu də­fə əs­gər­lə­rin ya­nı­na ge­dən­də onun üzü sol­ğun­laş­mış­dı, heç di­zin­də də əməl­li-baş­lı tə­pər yox idi. Əs­gər­lər ba­ba­nı döv­rə­yə alıb ona tə­səl­li ve­rir­di­lər:

- Ay ba­ba, bi­zim ko­man­dir­lər Ay­dı­nı yax­şı ta­nı­yır­dı. O, Gən­cə­də hər­bi xid­mət­də olan­da bi­zim hər­bi his­sə­yə tə­li­mə gön­də­ril­miş­di. Ya­dı­na gə­lir?

- Ni­yə gəl­mir, ay ba­la. O vaxt hər­bi his­sə­lə­rə ge­dib xü­su­si tə­yi­nat­lı or­du his­sə­lə­ri­nə əs­gər­lər cəlb edir­di­lər. Bu­ra­dan Gən­cə­yə ge­dib ora­dan da əs­gər gə­tir­mək is­tə­yir­di­lər. On­lar ora­da olan­da Ay­dın tur­nik­də məşq edir­miş, elə onu ora­dan se­çib Yaş­ma­ya gə­tir­miş­di­lər. Mən də is­tə­yir­dim ki, o elə bu­ra­da qa­lıb xid­mət et­sin ki, ax­şam-sə­hər ba­la­mı gö­rə bi­lim. Ay­dı­nın bu­ra­da bir dos­tu var­dı, o oğ­lan da Zey­və­dən idi, Ay­dı­nın kən­din­dən. O oğ­lan in­di ha­ra­lar­da­dır? Ay­dın o vaxt bu­ra­da xü­su­si tə­yi­nat­lı­la­rın tə­li­min­də olan­da ta­nış ol­muş­du­lar. Ay­dın ata­sı­na zəng vu­rub Zey­və­dən bir əs­gər­lə tə­lim­də ol­du­ğu­nu de­miş­di.

On­lar bu­ra­da qar­daş­laş­mış­dı­lar, söz ver­miş­di­lər ki, dost­luq­la­rı əbə­di ola­caq. Ay­dın on­da Ba­bək­lə mərc­ləş­miş­di.

- Nə­yə gö­rə, ba­ba? - de­yə əs­gər­lər bir ağız­dan so­ruş­du.

- Ay­dın özü ki­mi güc­lü, cə­sa­rət­li, tə­pər­li oğ­lan gö­rən­də hə­mi­şə onun­la prin­si­pi­al bir mə­sə­lə üs­tün­də mər­cə gi­rir­di. Uşaq­lıq­dan be­lə idi. Qə­lə­bə qa­zan­ma­ğı, qa­lib ol­ma­ğı se­vir­di ba­lam. Ba­bək de­miş­di ki, Ay­dın, Şu­şa­ya bay­ra­ğı mən san­ca­ca­ğam. Ay­dın da de­miş­di özüm san­ca­ca­ğam. Be­lə­cə mər­cə gir­miş­di­lər. Am­ma ba­la­ma qis­mət ol­ma­dı bu gün. Mu­ra­zı gö­zün­də get­di ba­lam. 

Əs­gər­lər­dən bi­ri ba­ba­ya Ba­bək haq­qın­da mə­lu­mat ver­di:

- Ba­bək Abi­dov da igid oğ­lan­dır, ba­ba, o in­di gi­zir ki­mi cəb­hə böl­gə­sin­də xid­mət edir.

- Al­lah işi­ni avand et­sin, ba­la, ha­mı­nı­zı Tan­rı­ya əma­nət edi­rəm. Haqq-sa­la­mı­nı­zı, mehr-mə­həb­bə­ti­ni­zi mə­nə ha­lal edin. Yə­ni öm­rüm Ay­dı­nın ili­nə qə­dər və­fa et­məz. Ba­ba hərb­çi­lər­lə ha­lal­la­şıb evə qa­yıt­dı. Ay­dı­nın ili ta­mam olan­dan son­ra ba­ba da dün­ya­dan kö­çü­nü çə­kib get­di. Ümi­di, mu­ra­dı say­dı­ğı Ay­dın­dan son­ra onun da dün­ya­dan köç­mə­si Se­vil xa­nı­mın dər­di­nin üs­tü­nə bir dərd də gə­tir­di.

Ay­dın şə­hid olan­dan 3 il son­ra isə Ba­bək qəh­rə­man­ca­sı­na şə­hid­lik zir­və­si­nə qo­vuş­du. Cə­sur, igid, və­tən­pər­vər oğ­lan olan Ba­bək Abi­dov 2016-cı il­də baş ve­rən şan­lı ap­rel dö­yüş­lə­rin­də düş­mən təx­ri­ba­tı­nın qar­şı­sı­nı alar­kən bö­yük şü­ca­ət gös­tə­rə­rək hə­lak ol­du. Bu xə­bər Ay­dı­nın ai­lə­si­nə ça­tan­da on­lar əməl­li-baş­lı mə­yus ol­du­lar. Se­vil ana, Əmir­sol­tan ki­şi zey­və­li ba­la­sı Ba­bə­kin şə­hid ol­ma­sı­na va­li­deyn­lə­ri qə­dər ya­nıb göz ya­şı axıt­dı­lar. On­lar hə­mi­şə de­yir­di­lər ki, Ay­dın şə­hid ol­sa da, onun ar­zu­la­rı­nı hərb­çi dost­la­rı ya­şa­dır. Ay­dın ki­mi, Ba­bə­kin də ar­zu­su Şu­şa­ya bay­raq sanc­maq idi.

- Ah ar­zu­lar, ar­zu­lar, sən hər bir in­sa­nın ürə­yin­dən ke­çir­sən, am­ma çox az adam sə­nin vü­sa­lı­na ye­tir, - de­yə Əmir­sol­tan ki­şi pı­çıl­da­dı.

O də­rin­dən köks ötü­rüb əli­nin da­lı ilə göz­lə­ri­nin ya­şı­nı sil­di. İçin­də bir ümid gö­yər­di anın­da­ca:

- Əmi­nəm ki, Ay­dı­nın, Ba­bə­kin ye­ri­nə or­du­muz­da ye­ni əs­gər­lər, gi­zir­lər var, ola­caq da, on­lar bay­ra­ğı­mı­zı Şu­şa­ya san­cıb şə­hid ata-ana­la­rı­nın əlin­dən tu­tub o yer­lə­ri zi­ya­rət et­mə­yə apa­ra­caq, - de­yib əl uza­dıb ar­va­dı­nın yaş­lı göz­lə­ri­ni sil­di... İçin­də ağ­la­yan ürə­yi­ni köy­nə­yi­nin al­tın­da bərk-bərk giz­lə­dib ar­va­dı­na ümid ver­di...

İra­də SA­RI­YE­VA

Bakı xəbər.- 2017.- 23 may.- S.15