“17
ay ərzində fəaliyyət göstərməsinə
baxmayaraq, bu parlamentdə 270-dən artıq qanun layihəsi
müzakirəyə çıxarılıb və onlardan
230-u qəbul olunub”
img
Firdovsiyyə Əhmədova: “1918-ci ilin
7 dekabr tarixində açılan parlament çox çətin, mürəkkəb şəraitdə
fəaliyyətə başlayıb,
çünki Azərbaycanın
dövlət müstəqilliyini
qəbul etməyən
qüvvələr parlamentin
açılmasına qarşı
idilər”
“Azərbaycan parlamentində milli azlıqları, eləcə
də ölkəmizin
bütün siyasi palitrasını əks etdirən bir fraksiya mənzərəsi
mövcud idi”
7 dekabr dövlətçilik tariximiz
üçün çox
əhəmiyyətli bir
gündür. 1918-ci ilin
bu günündə Şərqdə ilk demokratik respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlamenti yaradılıb.
1918-ci ilin 7 dekabr tarixində öz işinə başlayan və fəaliyyət göstərdiyi 17 ay ərzində Cümhuriyyət
parlamentində xalqımız,
dövlətçiliyimiz üçün
böyük önəm
kəsb edən mühüm qərarlar qəbul edilib.
Tarix üzrə
fəlsəfə doktoru,
tanınmış alim
Firdovsiyyə Əhmədova
“Bakı-Xəbər”ə bildirdi
ki, Cümhuriyyət dövründə demokratik
quruluşlu parlamentin yaradılması nəinki
Azərbaycanda, eləcə
də Müsəlman Şərqində çox
əlamətdar hadisə
idi.
F.Əhmədovanın sözlərinə görə,
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradıldıqdan
sonra qarşısına
qoyduğu ilk məsələ Müəssislər
Məclisinin çağırılması
idi. Lakin obyektiv səbəbdən Azərbaycan müəssislərini
çağırmaq mümkün
olmasa da, Azərbaycan Milli Şurası qanunverici hakimiyyəti icra edirdi. Ancaq Milli
Şura da ikinci hökumətə hakimiyyəti təhvil verəndə, yenə də qarşıya Müəssislər Məclisinin
çağırılması vəzifəsi qoyulmuşdu.
Lakin 1918-ci ilin payızında Azərbaycan
dövlətçiliyi ciddi
sınaq məqamı
yaşayarkən Azərbaycan
Milli Şurası yenidən öz fəaliyyətini bərpa
etdi və parlamentin çağırılması
ilə bağlı qanun qəbul etdi. Beləliklə,
1918-ci ilin noyabr ayının 19-da Azərbaycan
parlamenti haqqında qəbul edilən qanunda birmənalı şəkildə göstərildi
ki, AXC ölkə ərazisində yaşayan
bütün xalqların
cümhuriyyətidir. Ona
görə də parlament respublikada yaşayan bütün xalqların təmsilçiliyi
ilə yaradılmalı
idi. Bu prinsiplə
hətta təmsilçiliyi
Azərbaycan parlamentində
yetərli olmayan milli azlıqlara da nümayəndə seçmək imkanı verildi. Parlament 11 fraksiya və 11 komissiyadan ibarət fəaliyyət göstərirdi.
Hər bir komissiya bütün fraksiyaların təmsilçiliyi
ilə təşkil olunurdu. Azərbaycan parlamentində milli azlıqları, eləcə
də ölkəmizin
bütün siyasi palitrasını əks etdirən bir fraksiya mənzərəsi
mövcud idi. Azərbaycan parlamentinin üzvü olan deputatlar, demək olar ki, bütün
qanun layihələrini
3-cü oxunuşdan sonra
qəbul edirdilər. Bunlar hamısı da taleyüklü qanunlar idi. 1918-ci ilin 7 dekabr tarixində açılan parlament çox çətin, mürəkkəb şəraitdə
fəaliyyətə başlayıb.
Çünki Azərbaycanın
dövlət müstəqilliyini
qəbul etməyən
qüvvələr parlamentin
açılmasına qarşı
idilər. Bütün təzyiqlərə
rəğmən, məhz
7 dekabr tarixində parlament açıldı”
- deyə bildirən F.Əhmədova qeyd etdi ki, Üzeyir
Hacıbəyovun sözləri
ilə desək, xalı-xalçalar, təmtəraq
yox, ziyası ilə ucuz olan,
lakin tarixi-siyasi əhəmiyyəti ilə
çox möhtəşəm
olan parlamentdə üçrəngli Azərbaycan
bayrağı dalğalanırdı.
Bütün müsəlman
dünyasında, türk
aləmində Avropa tipli ilk parlamentin
açılmasının bizə
çox şeylər
qazandırdığını deyən tarixçi-alim bildirdi ki, bu
parlamentin açılması
Azərbaycanın parlamentarizm
ənənəsi, parlamentli
cümhiriyyət olaraq
ilk imza atdığı bir addım idi. “17 ay ərzində
fəaliyyət göstərməsinə
baxmayaraq, bu parlamentdə 270-dən artıq
qanun layihəsi müzakirəyə çıxarılıb
və onlardan 230-u qəbul olunub. O qanunlar ölkəmizin təməl
sütununu təşkil
edən sahələr
üzrə qəbul edilən qanunlar idi”. Alimin sözlərinə görə, qəbul edilən qanunlar arasında Azərbaycan vətəndaşlığına dair, ölkəmzin beynəlxalq aləmdə tanıdılması üçün
nümayəndə heyətinin
təşkil edilməsi,
ordu quruculuğu, Bakı Dövlət Universitetinin açılması,
100 tələbənin xaricə
göndərilməsi, Müəssislər Məclisinin
açılması ilə
bağlı komissiyanın
yaradılması və
s. idi. O vurğuladı
ki, bu qanunların
hamısı uzunmüddətli,
böyük strateji əhəmiyyətli qanunlar
olub. “Azərbaycan parlamenti qısa müddət yaşadı,
Cümhuriyyətin süqutu
ilə onun da fəaliyyətinə son qoyuldu. Cümhuriyyət
parlamentində qəbul
edilən qanunlar arasında 100 ilə yaxın bir müddətdə Azərbaycan
tarixinə, ictimai fikrinə, mədəniyyətinə,
maarifçiliyinə xidmət
edən bir sıra təsisatlar var ki, onlardan
biri də Bakı Dövlət Universitetidir.
Cümhuriyyət süqut
etsə də, parlamentin fəaliyyəti dayandırılsa da, ancaq onların açdıqları universitet
bir elm məbədi
olaraq Azərbaycan təhsilinə, mədəniyyətinə
böyük töhfələr
verib. Cümhuriyyət
parlamentində ən səciyyəvi bir xüsusiyyət etik-siyasi normalara, siyasi polemikalara, müzakirələrə,
siyasi polemika mədəniyyətinə riayət
edilməsi idi. Eyni zamanda da
demokratik prinsiplər,
Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi öz qüvvəsini
saxlaması, ölkəmizin
təhlükəsizlik məsələsinə
diqqət yetirilməsi
ilə əlaqədardır.
Azərbaycan parlamentində müzakirə
edilən məsələlər
heç də təkcə Cümhuriyyət
hüdudları ilə
kifayətlənmirdi, qonşu
dövlətlərin də
maraqlarına Azərbaycan
hökuməti, parlamenti
daim həm qonşu kimi, həm də öz təhlükəsizliyi
baxımından böyük
töhfələr verib”.
F.Əhmədova qeyd etdi ki, parlamentdə
parlamentin yaranmasının
1 illiyi və Azərbaycanın beynəlxalq
aləmdə tanıdılması
ilə bağlı çox mühüm iclaslar keçirilib. “Bu gün bizə Azərbaycan parlamenti gözəl, demokratik, sivil idarəetmə mədəniyyəti
miras qoyub və bu mədəniyyətə
görə müasir Azərbaycan dövlətini
dünyanın sivil cəmiyyətləri, demokratik
dövlətləri təqdir
edirlər. Azərbaycan
xalqı da bundan qürur duyur” - deyə F.Əhmədova bildirdi.
İradə SARIYEVA
Bakı
xəbər.- 2018.- 8-10 dekabr.- S.6.