Azərbaycanda
yeni musiqi janrı - şanson musiqisi…
“Bizdə
yeganə şanson oxuyan Mirzə Babayev olub və onunla da bu ifa
bitib”
Əsl musiqi
doğrudan da ruhun qidası, incə, həssas duyğuların
tərcümanıdır. Bəzən
deyirlər ki, musiqi zövq məsələsidir, birinə
xoş gələn musiqi başqasına xoş gəlməyə
bilər. Əslində isə bu söz o qədər
də özünü doğrultmur. Bu mənada
ki, musiqi kütləvi janrdır və o elə bəstələnib,
elə ifa edilməlidir ki, hər kəs ondan zövq ala bilsin.
Gizlin deyil ki, son illər musiqiyə xas olmayan törəmə,
qondarma dəst-xətlər yaranıb və ara
musiqisi insanların zövqünü korlayır, həqiqi
musiqini kölgəyə çəkilməyə məcbur
edir.
Bəzən elə musiqilər olur ki, kütləvi dinləyicisi
olmasa da, bir qrup insan o mahnıları sevir, qəbul edir. Bəlkə də
bu ondan irəli gəlir ki, bu musiqi janrları kütlə
üçün yazılmır, ifa edilmir, onların təqdimatı
lokal aləm üçün nəzərdə tutulur. Son zamanlar ən çox gündəmə gətirilən
şanson musiqi dediklərimizə əyani nümunədir.
Tez-tez eşidirik ki, Bakıda şanson
musiqiçilərin konserti keçirilib, yaxud filankəs
şanson oxuyandır. Onu da qeyd edək ki,
şanson ifaçıları dünya musiqi çapında
özlərinə xüsusi yer tutublar. Bu
sahə Rusiyada xüsusilə inkişaf edib. Şanson janrında ifa edən musiqiçilərə,
müğənnilərə gerçək bir məhəbbət
də var və dünyada onların təbliğatına
çox rast gəlinir. Onu da vurğulayaq
ki, bu ilin yanvar ayının 31-də Heydər Əliyev
Sarayında "Bakı şansonu” adlı konsert proqramı da
keçirilib. Qeyd edək ki, konsertdə
tanınmış şanson ifaçıları Fərhad
Bakinskiy, Cəlal Abbasov, Ceyhun Bakinskiy, İlqar Sail, Şakir Mərdanov
və Sabir Əhmədov iştirak ediblər. Bu
gün ən çox populyar olan "Bakı şansonu"
janrı gənclər tərəfindən də sevilir.Qeyd edək
ki, şanson (fr. chanson - mahnı) vokal musiqi janrıdır.
Məlumatlara görə, XV-XVI əsrlərdə
fransız musiqi renesansının (intibahının) görkəmli
nümayəndələrinin yaradıcılığında
aydın milli xüsusiyyətlər kəsb edən polifonik
mahnılar şanson adlanıb. Professor Qulu Məhərrəmlinin
“Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”
kitabında şanson sözünə belə biçim
verilir: “Şansonye (şanson)
yaradıcılığı üçün şeir
formalarının müxtəlifliyi, emosionallıq və
mahnının publisistik çaları səciyyəvidir”.
Qeyd edək ki, son vaxtlar şanson ifaçı kimi ən
çox Aydınçikin (əsl adı Aydın Salman
oğlu Vəliyev) adı çəkilir. Hətta bəzən
onu Azərbaycan şansonunun müəllifi adlandırırlar.
Musiqişünaslar isə bildirirlər ki,
Aydınçik Bakı şansonunun müəllifi deyil, sadəcə,
şanson stilində ifa etdiyi mahnılarla bu janrı sevənlərin
ürəyində özünə yer tutub. Əslində, bu gün şanson musiqisinə
münasibət birmənalı deyil. Əksər
musiqişünaslar hesab edirlər ki, Bakı şansonu olub,
ancaq bu gün şanson adına təqdim
edilən musiqi bu janrın tələblərini əks etdirmir.
Bugünkü şanson ifaçılarının ara mahnılarını “şanson”
adlandırdığını qeyd edən bəzi
musiqişünaslar deyirlər ki, şanson bədii tutumu, məzmunu
olan, eyni zamanda da real hissləri, düşüncəni
canlandıran bir musiqidir.
Onu da vurğulayaq ki, “Bakı şansonu” haqqında mənfi
fikirdə olanlar deyirlər ki, telekanallar bu musiqini təbliğ
etməklə musiqimizə sevgini azaldırlar. Bəziləri
qeyd edirlər ki, ortaya düşmüş şanson və
şansonetkaların musiqisini təbliğ edən telekanallar azərbaycanlıların
musiqi qavramalarına zərbə vururlar. Nəticədə
qışqırıqlara və hay-küyə öyrənmiş
insanlar həqiqi musiqini qavramırlar.Bununla yanaşı,
şanson musiqinin müsbət tərəflərini önə
çəkən, onun gərəkliyini təbliğ edən
insanlar da yox deyil.
Qeyd edək ki, şanson ifaçısı, müğənni
Ceyhun Bakinskiy yerli mətbuata açıqlamasında bu
janrın özəl xüsusiyyətlərindən
danışıb. “Azərbaycanda şanson deyəndə insanlar qorxur” - deyə
vurğulayan C.Bakinskiy ölkəmizdə şanson janrına
olan münasibətdən o qədər də razı
olmadığını açıqlayıb: “Şanson şəhər musiqisi
deməkdir. Amma bu mahnılar təkcə
restoranlarda deyil, efirlərdə, radiolarda səslənir.
Fransız ifaçılardan Mirey Matye, Co Dassen
bu tərzdə mahnılar oxuyublar. Bizdə isə Mirzə
Babayev, Rüfət Mehdiyev, Eyyub Yaqubov, Cavan Zeynallı şəhər
musiqiləri, əsasən Tofiq Quliyevin bəstələrini
ifa ediblər”.Müğənni opponentlərinə cavab olaraq
bildirib ki, bu janrın ifaçılarının insanlarda
musiqi zövqünün formalaşmasında rolu
böyükdür: “Musiqi zövqünü
formalaşdırmaq baxımından bizim rolumuz
böyükdür. Şanson musiqilərin
unudulmasının səbəbkarı müğənnilərdir.
Mən toylarda həm şanson, həm də
klassik mahnıları ifa edirəm. İndi
bəzi müğənnilərdən soruşanda ki, niyə
belə mahnılar oxuyursan, deyirlər camaat bunu istəyir.
Əvvəllər efir insanların
zövqünü tərbiyələndirirdi, indi isə əksinə
olub. Gənclər arasında şanson ifa
edənlər var. Amma mahnıları necə eşidiblər,
elə oxuyurlar. Sözləri başa
düşmək olmur. Öyrənməyə
tənbəllik edirlər. Musiqi
yarışmalarına baxanda məni hər zaman bir sual
düşündürür ki, nəyə görə efirdə
başqa, toyda tamam başqa mahnılar oxuyurlar?”Tanınan
müğənni Əli Mirəliyev bizimlə söhbətində
bildirdi ki, bu gün Azərbaycanda şanson musiqisi
ifaçıları yoxdur. Onun sözlərinə
görə, müxtəlif ifaçılar şanson ifa ilə
başqa janrları qarışdırırlar. O qeyd etdi ki, bu
gün şanson kimi təqdim edilən ifalar, əslində,
“blatnoy jarqon”dur. Ə.Mirəliyevin sözlərinə görə,
Azərbaycan musiqi sənətində yeganə şanson oxuyan
xalq artisti, görkəmli müğənnimiz Mirzə Babayev
olub: “Şanson musiqi janrı deyil, şanson ifadır, ifa tərzidir.
Məsələn, onun yeganə ifaçısı bizdə
Mirzə Babayev olub. Bu gün ikinci bir Mirzə Babayev varmı
respublikamızda? Fransada yaşayan erməni əsilli Şarl
Aznavur, görkəmli gürcü müğənnisi Vaxtanq
Kikabidze məşhur şanson oxuyanlardır. V.Kikabidze həm
müğənnidir, həm də aktyor. Mirzə Babayev də
xarakterik aktyor idi. M.Babayevin adı yalnız bizim musiqidə
deyil, dünya musiqisində böyük hərflərlə
yazılır. Şanson özünəməxsus ifa tərzidir.
M.Babayev misilsiz şanson oxuyurdu. Siz “O olmasın, bu olsun” filmində
onun Üzeyir Hacıbəyovun əsərini necə məharətlə
oxuduğunu eşitmisiniz yəqin ki? Görün necə
hissiyyatla, mahnını içdən yaşaya-yaşaya ifa
edib. Onun ifasına biz “şanson ifadır” deyirik. Bilirsiniz, bu həm
yüksək səviyyəli ifadır, həm də onu
yüksək şəkildə çatdırmaq
manerasıdır. “Onu bağışlamaq olarmı?” filmində
M.Babayevlə Şövkət Ələkbərova duet
oxuyublar. Tofiq Quliyevin musiqisini ifa ediblər. Orada Mirzə Mirzə
kimi, Şövkət xanım da Şövkət kimi
özünü ifadə edib. Orada görün necə gözəl
tandem yaranıb. Bunlar əvəzsiz ifalardır. Yaxud Ələkbər
Tağıyevin “Arzular” mahnısını Gülağa Məmmədovla
Flora Kərimova ifa ediblər. Necə gözəl ifadır
bilirsiniz… Onlar birincilərdir. Hamı deyir “müğənniyəm”.
Elə deyil. Gəl Azərbaycandan kənara çıxaq,
görək sən orada öz sənətini göstərə,
təqdim edə biləcəksənmi? Sənə dinləyici
qulaq asacaqmı? Yalandan kafedə oxuyurlar, gəlib deyirlər
ki, xaricdə konsert verdim”.“Əli müəllim, bu gün
deyirlər ki, Azərbaycanda Eyyub Yaqubov, Aydınçik,
İlqar Sail, Fərhad Bakinskiy və başqaları şanson
oxuyanlardır. Buna münasibətiniz necədir?”. Ə.Mirəliyev
qeyd etdi ki, onlar şanson oxuyanlar deyil: “Onlar şanson oxumur,
onların oxuduğu küçə mahnılarıdır. Mən
Bakıda böyümüşəm. Əlimizdə gitara
hamımız küçələrdə, tinlərdə
oxumuşuq, ancaq bu, şanson deyil. Onların ifa etdiyi şanson
yox, “blatnoy jarqon”dur. Onu tərcümə
etsək, mənası “ara, küçə
mahnısıdır”. Bilirsiniz, əvvəllər bizdə elə
oxuyanlar çox olub. Bu ifaçıları bədii
şuradan buraxmırdılar, çünki onların ifası
şuradan keçə bilmirdi. İndi isə bədii şura
olmadığı üçün, kim nə istəyir oxuyur.
Hamı deyir şanson oxuyanam, sən nə bilirsən
şanson nədir?! Aydınçik “Elnarə” mahnısı
oxuyur. Bu, şansondur?
Vilka,
qaşıq dəyir mənim başıma,
Dur burdan deyir böyük qardaşıma.
Ay
subaylar, bu nə gəldi başıma?
Cırıb üz-gözümü bu Elnarə.
Bu, şansondur? Bu, primitiv küçə
mahnısıdır. Buna necə şanson
demək olar? Olmaz təbii ki! Eyyub Yaqubova gəlincə,
deyim ki, Eyyubun çox gözəl ifaları var. Bəstəkar
Elçin İmanov onun üçün gözəl
mahnılar yazır. Eyyub Mikayıl
Müşfiqin sözlərinə yaxşı mahnılar
oxuyur. Ancaq şanson sözü bu gün
“şanson oxuyuram” deyənlərə aid deyil, qətiyyən.
Yenə də deyirəm, bizdə yeganə şanson oxuyan
M.Babayev olub və onunla da bu ifa bitib. Hələ ki, bizdə
şanson oxuyan yoxdur”.
İradə
SARIYEVA
Bakı xəbər.- 2018.- 10-12
mart.- S.14