Vaşinqton və Moskva İrəvanın işğal siyasətinə qarşı hərəkətə keçir…

ABŞ prezidentinin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Con Boltonun regiona səfəri və burada Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair verdiyi açıqlamalara göstərilən reaksiyalar, səsləndirilən fikirlər olduqca maraqlı məqamları üzə çıxarır. Belə görünür ki. Ermənistanı öz təsir dairəsinə almağı planlaşdıran ABŞ bu ölkənin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə ilgili də konkret addımlar atmasını istəyir. ABŞ-ın bu istəyi həm də regionun əsas dövləti olan Azərbaycanla yaxınlaşmaq niyyətindən qaynaqlanmaqdadır.Məhz bu durumda Boltonun İrəvanda səfərdə olarkən “Növbədənkənar parlament seçkilərində Nikol Paşinyanın partiyası qalib gələcəksə, bu, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama salınması üçün qətiyyətli addımların atılmasına şərait yaradacaq” açıqlamasının Ermənistanda yaratdığı əks-səda davam edir. Ermənistanın xarici işlər nazirinin müavini Ruben Ruinyanın Boltonun fikirləri ilə bağlı münasibəti sensasiya olaraq təqdim edilib. Çünki o, Boltonun bəyanatını şərh etmək istəmədiyini deyib. Erməni mediası buna diqqət çəkərək yazır ki, belə vəziyyət Boltonun dediklərinin təsdiqi sayıla bilər. Ehtimallara görə, ABŞ Ermənistandakı seçkidən sonra Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün “yol xəritəsi”ni təqdim edəcək. ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri Riçard Millzin səlahiyyət müddətini başa vurduğu ərəfədə “münaqişənin istənilən həll variantı ərazilərin bir qisminin Azərbaycana qaytarılması ilə nəticələnəcək” deməsi də Vaşinqtonun planının “mərhələli həll” olduğu ehtimalını önə çıxarır.Baş verənləri şərh edən Rusiyanın “rosbalt.ru” portalı isə yazır ki, ABŞ-ın Qafqazda fəallaşması, xüsusən də Azərbaycanla yaxınlaşmaq niyyəti həqiqətən Qarabağ münaqişəsinin gedişinə təsir edə bilər. Burada o da xüsusi olaraq vurğulanır ki, Azərbaycandan fərqli olaraq, Ermənistan zəif halqadır və Qarabağ məsələsində Vaşinqtonun ona təsir imkanları böyükdür. Portal bu xüsusda daha sonra yazır: “Con Boltonun Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstana səfəri çox icbari xarakter daşıyırdı və o, Cənubi Qafqaza səfər etməzdən qabaq Moskvada olub. Bu ayrıca mövzudur və “Rosbalt” bu haqda yazıb. Amma bunun istənilən halda Cənubi Qafqaza dəxli var, çünki, birincisi, Rusiya ora ənənəvi və “hüquq üzrə” təsir etmək iddiasındadır, ABŞ isə onu “sıxmaq” və özü bölgəni külli-ixtiyarla yönəltmək istəyir. İkincisi, ABŞ-ın milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri, çətin ki, Moskva səfərinin nəticəsindən məmnun qalsın və indi Rusiyada “ələ yığa bilmədiklərini” Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycanda müəyyən yönlərdə müvazinətləşdirmək niyyətindədir.Ümumiyyətlə, söhbət Vaşinqtonun Rusiya və İranla həm coğrafiyaca, həm də siyasətcə sıx bağlı olan Cənubi Qafqaz dövlətlərində siyasətinin fəallaşmasından gedir. Bu həm Rusiya, həm də İranla həmsərhəd, habelə önəmli karbohidrogen ehtiyatlarına sahib olan Azərbaycana xeyli dərəcədə aiddir. Azərbaycan amerikalılar üçün bölgədə ən “çətin” respublikadır: o, Qərbə bircə buna görə boyun əymir ki, özü üçün sərfəli, çoxyönlü siyasət yürütsün. Boltonun Bakıda məhz nəyi müzakirə etdiyi haqda məlumat son dərəcə cüzidir. Buna əsasən, Prezident İlham Əliyevin Boltonla görüşü konstruktiv və “qarşılıqlı anlaşma” şəraitində keçib. Azərbaycan Prezidenti Administrasiyasının təmsilçisi Hikmət Hacıyev məlumat verib: “Səfər Azərbaycan və ABŞ arasında ikitərəfli əlaqələrin sonrakı dərinləşmə və inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır”. Onun sözlərinə görə, tərəflər iqtisadiyyat sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi və Amerika yatırımçılarının Azərbaycan bazarlarına daha fəal cəlbi məsələlərini müzakirə edib. Əlbəttə, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin lap tezliklə tənzimlənməsinin gərəkliyi haqda da danışıblar. Boltonun Azərbaycan XİN başçısı Elmar Məmmədyarovla görüşündə sonuncu münaqişə zonasında mövcud status-kvonun qəbuledilməzliyi, Ermənistan silahlı qüvvələrinin Ermənistanın işğal etdiyi ərazilərdən çıxarılması və qaçqınların qayıtması zərurətini vurğulayıb. Bakı İranın, bununla birgə Rusiyanın “qabağını almaq”da iştirakdan kənar durur, bu zaman beynəlxalq terrorzimlə mübarizə və Qərblə qarşılqılı energetik fəaliyyətə razılıq göstərir. Güman edilmir ki, Azərbaycan antiiran və antirusiya fəaliyyəti üçün əməliyyat meydanı olmağa razılaşar. Boltonun faktiki hakimiyyətsizlik şəraitində səfər etdiyi Ermənistan isə başqa məsələdir: baş nazir və hökumət göz aldatmaq üçün istefa verib, ölkə erkən parlament seçkilərinin astanasındadır. Onun yarımblokada şəraitini xeyli yüngülləşdirən və sıx iqtisadi münasibətləri olduğu İranla həmsərhəd respublikanı hazırda açıq antirusiya gücləri yönəldir, var gücüylə özünü Moskvaya bu cür göstərməməyə səy edir. Rusiyada, xüsusən də ABŞ-da buna az-az adam aldana bilər. Buna görə də Ermənistanda “düzgün” təbliğat üçün Boltonun geniş meydanı var idi. Ehtimal ki, Ermənistan rəsmiləri Trampın köməkçisilə görüşdə Qarabağ tənzimlənməsinin özləri üçün az itki ilə həlli və Amerikanın maliyyə yardımına dair məsələləri irəli sürməyə çalışıblar. Amma fakt üzrə yetərincə gözlənilməz nitqlər eşidiblər: Trampın köməkçisi Amerika silahlarını Rusiyanınkından xeyli yaxşı kimi açıqca reklam edib və eyham vurub ki, ABŞ Ermənistan və Azərbaycana silah satışını yasaqlayan 907-ci düzəlişi ləğv edə bilər. Bolton bildirib: “Hələlik indiki anda qərar qəbul edilməyib və gələcəkdə hər iki tərəfə silah satışı məsələsində bunun necə olacağını öncədən deyə bilmərəm… Durum belədir ki, Ermənistan silahı əsasən, Azərbaycan isə 80% Rusiyadan alır. Əlbəttə, bu şərait münaqişənin tənzimlənməsinə aparmır, çünki Rusiyaya böyük nüfuz verir”. Və Ermənistanda Qərbyönlü Nikol Paşinyanı hakimiyyətə gətirmiş “məxməri inqilab”dan sonra Rusiya ilə münasibətlərdə Ermənistan baş nazirinin inadla boynuna almaq istəmədiyi çatlar meydana çıxdığı nəzərə alınsa, bunu olduqca “vaxtında” edib.

Amma Bolton Ermənistanın Rusiyadan “qaçırılmasıyla” bağlı durumdan çox ustalıqla istifadə edib. O, müsahibələrin birində hər şeylə yanaşı bildirib ki, “söhbət ya Rusiya, ya da Amerika hərbi texnikasının alqısından gedirsə, onda biz sonuncuya üstünlük veririk. Buna görə də belə bir imkanı nəzərdən keçirmək istəyirik. Düşünürəm ki, bu, bir böyük dövlətdən asılılıq şəraitində Ermənistanın imkanlarını artırır.… Hazırda Ermənistanın dünya arenasına çıxa biləcəyi planda nikbin olmağın tam vaxtıdır”.

Qarabağ münaqişəsinə gəlincə, “Çözüm çətindir. Asan olsaydı, tənzimlənmə çoxdan əldə edilərdi. Mən Amerika siyasətinin dəyişilməsi və yaxud yeni qərarlarla gəlməmişəm. Tərəflərin özləri bir-birilə işləməklə bunu tapmalıdır”.

Ermənistanın “Lragir” nəşri amerikalının birbaşa çıxışını belə şərh edib: ABŞ Qarabağ “gerçəkliklərini” qəbul edir, amma “Qarabağla bağlı məcburiyyətin Ermənistanın Rusiyadan asılılığını artıracağı … respublikada Rusiyayönlü dairələrin mövqeyini gücləndirəcəyi” fikrinə tərəfdardır. Lakin “ABŞ bu səfərlə Ermənistana yol açır və ən mühüm tarixi stereotiplərdən birini ,yəni “ermənilərin gizlənəcəyi yer yoxdur” fikrini silir. Aydındır – Rusiyadan. Və “indi növbə Ermənistana münasibətdə siyasəti bu stereotip və vahimələr üzərində qurulmuş Moskvanındır”.

Lakin Ermənistan bir vahimədən – Rusiyanınkından qurtulub, ABŞ-dan qaynaqlanan başqa vahimənin caynaqlarına keçəcək. Buna görə də Vaşinqton nə qədər keflə yaşasa da, İrəvan üçün barmağını da tərpətməyəcək. Deməli, sonuncu İran və Rusiya ilə münasibətlərdə amerikalılarıın “xoş söz”ünə görə bədəl ödəməli olacaq. Axı Bolton İran sərhədinin Ermənistan-Amerika münasibətlərində “mühüm məsələ” olaraq qaldığını bildirərək əlini havada elə-belə əsdirmirdi, çünki Vaşinqton Tehrana “ən yüksək basqı” göstərmək istəyir. Birincisi, Ermənistan İranla azad ticarət zonası yaradan Avrasiya İqtisadi Birliyinin üzvü olmaqla bu məsələdə ABŞ-a dəstəyi necə təsəvvür edir. Bir də ümumiyyətlə respublikanın özünün İranla iki azad iqtisadi zonası var.Və İrəvan Rusiya ilə eyni hərbi blokda durmaqla təhlükəsizlik və digər önəmli sahələrdə müttəfiq kimi onlarla müqaviləsi varkən “Rusiyanın qabağını almaq”da ABŞ-a yardımı necə təsəvvür edir? Yenə də KTMT-yə üzvlük amili, Rusiya və Amerika silahlarının uyuşmazlığı və Ermənistan büdcəsinin kasıblığı nəzərə alınmaqla ortamüddətli perspektivdə ABŞ-dan silah almaq da olduqca nağılvari tamaşa kimi görünür. Nədir, ABŞ Ermənistanı öz hesabına, yoxsa Rusiya kimi güzəştli kreditlər və rəmzi qiymətlərə silahlandıracaq?Və ümumiyyətlə gözləntinin, yaxud amerikalıların Cənubi Qafqaz dövlətlərini antirusiya və antiiran sanksiyalarına “təsirin əvəzlənməsi”nə məcbur etmək sualının dəyəri hansıdır? Bu nömrə keçsə – güman etmirəm ki, bu, Azərbaycanla bağlı halda mümkündür – onda ABŞ bunu tezliklə Mərkəzi Asiyada da təkrarlamağa səy edəcək. Paşinyan bildirib: “Düşünürəm ki, Ermənistan və ABŞ arasındakı münasibətləri yeni səviyyəyə qaldırmaq imkanı var və biz bu imkandan faydalanmağa hazırıq”. Məhz belə bir imkan Qarabağ məsələsində də özünü göstərəcək və açıqlamalardan aydın görünür ki, ABŞ ərazilərin tədricən Azərbğaycana qaytarılmasını istəyir”. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, bu vəziyyətdə ABŞ Azərbaycanla daha sıx münasibətlər qurmağa da ümid edir. Hər halda, proseslərin belə axarda davamı Azərbaycanın maraqları ilə uzlaşır. Çünki Bakı ilə həm Vaşinqton, həm də Moskva bərabər hüquq əsasında əməkdaşlığa can atır. Ermənistana isə sadəcə nələrisə icra etmək üçün göstərişlər verilir. Belə görünür ki, bu göstərişlərdən biri də məhz Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı olacaq. Ermənistandan həm ABŞ, həm də Rusiya ərazilərin tədricən Azərbaycana qaytarılmasını istəyir. İrəvanın isə buna müqavimət göstərmək imkanları sadəcə yoxdur.

Tahir TAĞIYEV

Bakı xəbər.- 2018.- 1 noyabr.- S.14.