Müasir Azərbaycan ədəbiyyatının xarici dillərdə nəşrinə əsas maneə nədir...

Əsəd Cahangir: “Bir sıra gənclərimizin, yaşıdlarımızın, bizdən yaşlıların kitabları İranda, Türkiyədə, Orta Asiyada, Avropada, Amerikada, hətta Hindistanda belə nəşr edilir, ancaq bu hələ onların məşhur olmasına, həmin ölkələrdə tanınmasına dəlalət etmir”

“Bizim yazıçıların Türkiyədə, eləcə də digər xarici ölkələrdə çap olunan kitabları həmin ölkələrin oxucusuna Azərbaycan yazıçılarını tanıtmaq gücündə olan əsərlər deyil”

“Bəzi yazıçılar xarici ölkələrin nəşriyyatlarından qrif alır və gətirib kitabını burada çap etdirir, adını da qoyur ki, kitabım filan xarici ölkədə çap olunub”

Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının hansı səviyyədə inkişaf etdiyini oxucu deyə bilər. Oxucudan yaxşı heç kəs ədəbiyyat haqqında obyektiv fikir bildirə bilməz. Haqlı olaraq xaricdə yaşayan soydaşlarımız bildirirlər ki, onların yaşadıqları ölkələrdə müasir Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında heç bir təsəvvür yoxdur. Bundan da belə qənaətə gəlmək olar ki, bizim yazıçı və şairlərin əsərlərinin müxtəlif xarici dillərə tərcümə edilməsi sahəsində ciddi boşluq var.

Hazırda dünyanın ayrı-ayrı ölkələrində tez-tez çap olunan yazıçımız Çingiz Abdullayevdir. Onun əsərlərinin xarici dillərə tərcümə edilməsinin səbəbi aydındır. Çünki Ç.Abdullayevin özü xarici tərcüməçi və nəşriyyatlarla sıx əlaqələrə malikdir. Bir də ki, rusdilli yazıçıların oxucu auditoriyası Azərbaycandilli yazıçıların auditoriyasından genişdir. Ona görə ki, xarici ölkələrdə rus dilini bilən bədii tərcüməçilər çoxdur.Bu gün Azərbaycan yazıçı və şairlərinin əsərlərinin xarici dillərə çevrilməsi sahəsində ciddi problemlər mövcuddur. Deyərdik ki, bizim yazıçılardan ən çox keçən əsrin 60-70-ci illər ədəbi nəslinə mənsub olan yazarların, daha dəqiq desək, Anarın, Elçinin, Afaq Məsudun, Kamal Abdullanın və başa yazıçıların əsərləri tərcümə edilir. O da əsasən rus dilinə və müasir Türkiyə türkcəsinə. Orta və yeni nəsil yazıçılara gəlincə, onların əsərləri, demək olar ki, xarici dillərə tərcümə edilmir.

Bəzən deyirlər ki, heç xarici ədəbiyyat nümunələrinin də Azərbaycan dilinə tərcümə olunması sahəsi problemsiz deyil. Bu sahədə də problemlər yaşanır. Bu problemləri əsasən müxtəlif xarici dillər üzrə bədii tərcüməçilərin çatışmazlığı ilə bağlayırlar.Azərbaycan yazıçılarının əsərlərinin xarici dillərə tərcümə edilməməsinin səbəbi nədir?Tanınmış ədəbiyyat tənqidçisi Əsəd Cahangir bildirdi ki, bu gün Azərbaycan yazıçılarının əsərləri xarici dillərdə çox nadir hallarda çap olunur. “Sadə bir misal çəkim, bu gün qardaş Türkiyədə sorğu keçirsək ki, hansı Azərbaycan yazıçı və şairlərini tanıyırsınız? Deyəcəklər ki, Anar, Bəxtiyar Vahabzadəni tanıyırıq. Müəyyən insanlar isə Zəlimxan Yaqub və Sabir Rüstəmxanlını tanıdıqlarını bildirəcəklər. Orada müxtəlif nəslə aid yazıçıların kitabları çap olunur, onlar arasında gənclər də var. Bizim yazıçıların Türkiyədə, eləcə də digər xarici ölkələrdə çap olunan kitabları həmin ölkələrin oxucusuna Azərbaycan yazıçılarını tanıtmaq gücündə olan əsərlər deyil. Yəni o əsərlər həmin səviyyəyə qalxmır. Bizim bəzi yazıçılar Azərbaycan publikası ilə çox qəribə bir oyun qurub. Tutalım, hansısa yazıçı gedib bir xarici ölkədə öz kitabını nəşr etdirir. Əslində isə kitabın çox az hissəsi orada nəşr edilir. Bəzi yazıçılar xarici ölkələrin nəşriyyatından qrif alır və gətirib kitabını burada çap etdirir, adını da qoyur ki, kitabım filan xarici ölkədə çap olunub. Halbuki, xarici oxucuların heç onun kitabından xəbəri olmur. Adlı-sanlı yazıçılarımızın çoxu bu üsuldan istifadə edir. Bunu görüntü xatirinə edirlər. Məsələn, Qəni Camalzadənin “Fosforlu əkizlər” romanı Amerikada rus dilində çıxıb. Qəni çox istedadlı adamdır, qələm dostumdur, ona çox böyük hörmətim var. Çox arzu edərdim ki, onun əsərini Amerika oxucusu, oradakı rusdilli oxucular oxusun. Ancaq oxuyurmu, o kitab o oxuculara çatırmı? Bizim hamımızın çox yaxından tanıdığı, əzizimiz Elçin İsgəndərzadənin 40-a yaxın ölkədə şeirlər kitabı yayımlanıb. Siz bilirsiniz bu nə deməkdir? Bilmirəm, əsərləri 40 yaxın bir ölkədə çap olunan Elçin İsgəndərzadə dünyada bir şair kimi tanınırmı? Sözümün canı odur ki, əsas məsələ dünya səhnəsinə çıxmaq deyil, dünyada qəbul edilməkdir. Bunlar fərqli məsələlərdir. Bu mənada, bir sıra gənclərimizin, yaşıdlarımızın, bizdən yaşlıların kitabları İranda, Türkiyədə, Orta Asiyada, Avropada, Amerikada, hətta Hindistanda belə nəşr edilir, ancaq bu hələ onların məşhur olmasına, həmin ölkələrdə tanınmasına dəlalət etmir. Tez-tez eşidirik ki, İranda şairlərimizin kitabları çıxıb. Məsələn, bu yaxınlarda Fərqanə Mehdiyevanın, İlham Qəhrəmanın, Səlim Babullaoğlunun şeirlər kitabı çıxıb. Orada Kənan Hacının kitabı çıxacaq. Yaxud Türkiyədə xeyli sayda şair və yazıçının kitabları çıxıb, ancaq bunlar bizim ədəbiyyatı həmin ölkədə kifayət qədər tanıtmır” - deyə bildirən Ə.Cahangir hesab edir ki, bunun səbəbi odur ki, hazırda dünyada saysız-hesabsız kitab çap olunur. Oxucuların bu kitabların hamısını alıb oxumağa fiziki imkanlarının olmadığını qeyd edən Ə.Cahangirin sözlərinə görə, nəşr olunan kitabdan isə oxucuların 5-10 faizinin xəbəri olur. Ə.Cahangir onu da bildirdi ki, bəzi ölkə yazıçılarının dünyada məşhur olması sırf siyasi səbəblərlə bağlıdır. “Burada bir nüansı qeyd etməliyik. Bu gün dünyada o əsərlərin reklam çarxı hərəkətə gətirilir ki, o, dünyanı idarə edən qüvvələrə lazımdır. Məsələn, Orxan Pamuka nə üçün “Nobel” mükafatı verdilər? Çünki o, erməniləri dəstəkləyirdi. Dünyanı idarə edən ermənipərəst qüvvələrə onun təbliği lazım idi və təbliğ etdilər, “Mənim adım qırmızı” kitabına görə əvvəlcə ona UNESCO-nun mükafatını verdilər, sonra isə ona “Nobel” mükafatı verərək bütün dünyanı onu oxumağa məcbur etdilər. Dünya da onu oxuyur və görür ki, o, erməniləri dəstəkləyir. Təəssüf ki, bu gün ədəbiyyatı siyasətə tabe edirlər. Yaxud götürək Salman Rüştünün “Şeytan ayələri”, “Gecəyarısının uşaqları” kitablarını, burada Şərq tənqid edildiyi üçün, bu, Qərb dairələri üçün əlverişli idi” - deyə müsahibimiz qeyd etdi.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2019.- 5 fevral.- S.15