Gənc aşıqlar arasında dastan bilgisizliyi hökm sürür...

Məhərrəm Qasımlı: “Artıq Mədəniyyət Nazirliyində bu məsələlərə baxılıb və “Dastan Teatrı”nın yaradılması ilə bağlı işlər getməkdədir”

Aşıq Ramin Qarayev: “Dastan Teatrı”nın yaradılması yaxşı olardı, bəlkə bu yolla aşıqların repertuarındakı dastanlar gün işığına çıxa bildi”

Aşıq Avdı Musayev: “Dastançılıq ənənəsinin sıradan çıxması klassik aşıq məktəbinin davamçılarından biri kimi məni çox narahat edir”

Ənənəvi aşıq sənətinin hazırkı durumu haqqında danışarkən aşıqlığın bəzi gələnəklərinin sıradan çıxmaq üzrə olduğunu müşahidə edirik. Dastançılıq kimi. Aşığın aşıq kimi yetkinliyini göstərən əsas amillərdən biri olan dastançılığa hazırkı aşıqların elə də maraq göstərməməsi gizlin deyil. Əlbəttə, aşığın aşıq kimi mükəmməlliyinin sübutu olan dastançılığın bu günü ustadları, aşıqsevərləri, alimləri ciddi narahat edir.

Onların narahatlığı anlaşılandır. Lakin günümüzün elə reallıqları var ki, onlar dastanların aşıqların repertuarında yer almasına imkan vermir. Bir tərəfdən narahat oluruq ki, aşıq sənətinin əsas sütunlarından biri olan dastançılıq sıradan çıxmaq təhlükəsi ilə üzləşib, o biri tərəfdən isə dastançılığın inkişafına, yenidən həyata qayıtmasına şərait yaratmırıq. Müasir toylarda aşıqların iştirakına sıx-sıx rast gəlinsə də, həmin məclislərdə aşıqdan nə klassik saz havaları tələb olunur, nə də dastan.

Heç şübhəsiz ki, dastanların yaşadılması, təbliğ edilməsi istiqamətində Azərbaycan Aşıqlar Birliyi, Mədəniyyət Nazirliyi və AMEA-nın Folklor İnstitutu müəyyən tədbirlər görür, layihələr həyata keçirirlər. Ancaq bunlar, bütövlükdə, dastançılıq sənətini ayağa qaldıra bilmir. Bunun üçün əvvəlcə aşıqların özünün repertuarında dastanlar olmalıdır. Özü də bir deyil, ən azı 10-15 dastan. Müasir aşıqlar isə dastan öyrənməyə elə də həvəs göstərmirlər. Bunun səbəblərindən biri indiki aşıqların böyük əksəriyyətinin ustad görməməsi, ustad aşığa şəyirdlik etməməsidirsə, digər səbəb dinləyicilərin dastanlara tələbatının kəskin surətdə azalmasıdır. Əvvəllər Azərbaycan Televiziyasında “Dastan axşamı” keçirilərdi və ustad aşıqlar bu gecədə müxtəlif dastanlar danışardılar. Bunun özəlliklərindən biri o idi ki, ustadlar dastan danışarkən onların şəyirdləri də onlarla birgə səhnədə olardılar. Ustad dastan danışar, şəyird isə dastanı əsasən oxuyardı. Artıq bu özəllik, demək olar, sıradan çıxıb. Ustad aşıqların çoxunun dünyasını dəyişməsi orta nəsil aşıqların dastan yaradıcılığına meylinin azalmasına, gənclərin isə əsasən bu sahəyə maraq göstərməməsinə gətirib çıxardı.

Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, professor Məhərrəm Qasımlı “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, Azərbaycan dövlətinin aşıq sənətinə göstərdiyi qayğı və diqqət nəticəsində aşıq sənətinin təhlükə altında olan gələnəkləri artıq yenidən həyata qayıtmaq üzrədir. M.Qasımlının sözlərinə görə, dastançılığın inkişaf etdirilməsi üçün Aşıqlar Birliyi və Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən layihə və proqramlar hazırlanır. O vurğuladı ki, hazırda dastançılığın yenidən aşıqların repertuarına qaytarılması üçün tədbirlər görülür. Artıq Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin aşıq sənəti kafedrasında təhsil alan aşıqlara dastançılıq da tədris olunur. Onun sözlərinə görə, əvvəllər aşıq tələbələrə dastançılıq yuxarı kurslarda öyrədilirdisə, indi aşağı kurslardan başlanaraq mənimsədilir. O qeyd etdi ki, hazırda “Dastan Teatrı”nın yaradılması gündəmdədir. M.Qasımlının sözlərinə görə, artıq bu istiqamətdə işlər həyata keçirilir. Professor hesab edir ki, nəinki gənclər, hətta orta nəsil aşıqları da dastanlarımızı öyrənməlidirlər. Bəzi orta nəsil aşıqların da bu sahədə axsadığını vurğulayan Birlik sədrinin fikrincə, hələ bir neçə ustad aşıq həyatdadır və aşıqlar onların dastan yükündən bəhrələnməlidirlər. “Dastan Teatrı”nın funksiyasına gəlincə, M.Qasımlının dediyinə görə, bu teatrda dastanlar aşıqların və aktyorların iştirakı ilə səhnələşdiriləcək. Bunun müasir dövrdə dastançılığın təbliğində vacib olduğunu düşünən M.Qasımlının qənaətinə görə, bununla həm dastanlara qayıdış olacaq, həm də tamaşaçılar arasında dastana qulaq asmaq ənənəsi formalaşacaq. O deyir ki, dastanların təqdimat formasının yenilənməsi tamaşaçılarda dastana marağın artmasına səbəb olacaq. Bu gün toylarda dastanlara meydan verilmədiyini deyən professor Qasımlının sözlərinə görə, uzun müddət dastançılığın gözləmə mövqeyində dayanması bu amillə də sıx bağlıdır. “Müasir aşıqların dastan bilməsi, ustadlardan miras qalan və aşıqlıq mədəniyyətinin özəyini təşkil edən bir sahənin inkişafı, yenidən gündəmə gəlməsi, həyata qayıtması vacibdir. Bu məsələ bizi uzun illərdir düşündürür. Məlumdur ki, zamanla dastançılıq ənənəsi öz aktuallığını itirdi və məclislərdən kənara düşdü. Bu, əsasən, insanların vaxt azlığı ilə bağlı məsələ kimi xarakterizə olunurdu. Bilirsiniz ki, toylarda hazırda dastan söylədən, aşıqdan dastan tələb edən insanlar yoxdur. Bu da vaxt azlığı ilə bağlıdr. Bilirsiniz ki, Azərbaycan Aşıqlarının VI Qurultayında dastançılıq ənənəsinin yenidən bərpa olunması məsələsini qaldırdıq. Artıq Mədəniyyət Nazirliyində bu məsələlərə baxılıb və “Dastan Teatrı”nın yaradılması ilə bağlı işlər getməkdədir. Yaxın zamanda “Dastan Teatrı” yaradılacaq və tamaşalar göstərilməyə başlayacaq. Ancaq bu yolla dastançılığı geri döndürmək olar. Teatra isə hər yoldan ötən aşığı cəlb etməyəcəyik. İstedadlı aşıqlar, ustad sənətkarlar teatra cəlb olunacaq” - deyə M.Qasımlı qeyd etdi.Borçalı aşıq mühitinin təmsilçisi aşıq Ramin Qarayev “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, bu gün gənc aşıqlar arasında dastan bilənlər az da olsa var, lakin o dastanları tamaşaçılara çatdırmaq üçün şərait yoxdur. Repertuarında klassik dastanlardan “Məsim və Diləfrüz”, “Aşıq Qərib və Şahsənəm”, “Əsli və Kərəm”, son dövrlər yaranan dastanlardan isə “Əsmər və Mustafa”, “Məftun və Leyli” kimi dastanlar var. “Koroğlu” dastanının bir neçə qolunu da bildiyini deyən aşıq Raminin sözlərinə görə, bəzi məclislərdə bu dastanlardan parçalar danışır. “Siz çox vacib və həssas bir məsələyə toxunmusunuz. Bu gün həqiqətən də toylarda, məclislərdə, efirlərdə dastanlarımıza maraq yoxdur. Mən özüm bir neçə dastan bilirəm, ancaq bu dastanları danışmaq üçün şərait yoxdur. Toylarda, məclislərdə imkan yaradılmır ki, bildiyimiz dastanları qonaqlara çatdıraq. Bakıdan fərqli olaraq, Borçalı məclislərində dastana tələbat hələ də qalıb. Elə məclis olur ki, orada məndən yalnız dastan istəyirlər, mən də böyük məmnuniyyətlə bildiyim dastanlardan danışıram. Aşığa dastan danışmaq üçün şərait yaradılmalıdır ki, o öz bildiyi dastanları çatdırsın” - deyə aşıq Ramin bildirdi.

O, “Dastan Teatrı”nın yaradılmasından gözləntilərinin olduğunu da dedi. Aşıq Ramin deyir ki, bu teatr yaradılarsa və aşıqlar orada dastanlar danışarsa, bu çox müsbət olar. “Tamaşaçı və dinləyiciləri dastanlara qaytarmaq lazımdır. Düzdür, bugünkü tamaşaçı kütləsini 4-5 saatlıq dastan danışmaqla əldə saxlamaq çətindir. Lakin dastanların yaşaması üçün tamaşaçılarda dastanlara sevgi yaratmalıyıq. “Dastan Teatrı”nın yaradılması barədə danışırlar. Bu teatr yaradıldıqdan sonra biz nəticə haqqında danışa bilərik. Bütövlükdə isə “Dastan Teatrı”nın yaradılması yaxşı olardı, bəlkə bu yolla aşıqların repertuarındakı dastanlar gün işığına çıxa bildi” - deyə aşıq Ramin bildirdi.Qazax aşıq mühitinin təmsilçisi aşıq Avdı Musayev də həmkarı kimi hesab edir ki, bu gün dastançılığa tələbat aşağı səviyyədədir. O qeyd etdi ki, dastanların yenidən gündəmə qaytarılması bizə hava-su kimi lazımdır. “Biz dastanlara qayıtmalıyıq. Ancaq necə? Müasir aşığın dastan bilməsi şərtdirsə, onun tamaşaçılara çatdırılması yolları da əsas şərtdir. Mən özüm də, bəzi həmkarlarım da dastanlar bilirik. Ancaq heç bir toyda bizə “aşıq, bir filan dastanı danış” demirlər. Yəni dastan danışmağımızı bizdən tələb edən yoxdur. Bu da, istər-istəməz, dastan bilən aşıqları da həvəsdən salır.Bu gün heç bir toyda aşıq dastan danışmır. Çünki tələbat yoxdur. Efirdə də dastan söyləmək üçün şərait yoxdur. Dastançılığın zəifləməsi aşıq sənətinə, sözün həqiqi mənasında, zərbə oldu. Əvvəllər dastan bilməyən aşıqlar barmaqla sayılırdı, bəlkə heç yox idi, ancaq bu gün dastan bilən aşıqlar barmaqla sayılır. Bu da ondan irəli gəlir ki, aşıqların dastan danışması üçün şərait yoxdur. Bu gün bəzi xüsusi təşkil olunan aşıq məclislərində kimlərsə bizə dastan danışdırır. Bu da ayda-ildə bir dəfə olur. Əgər aşıqdan dastan istəsələr, aşıq özünə məsuliyyətlə yanaşar, biliyini təkmilləşdirər, bilmədiklərini ustadlardan öyrənər. Dastançılıq ənənəsinin sıradan çıxması klassik aşıq məktəbinin davamçılarından biri kimi məni çox narahat edir. Hesab edirəm ki, dastançılığın sıradan çıxmaması üçün tədbirlər görülməlidir. Çoxları hesab edir ki, dastançılığın sıradan çıxması təbii prosesdir, dastan yaradıcılığı texnologiyaya uduzub. Bilirsiniz, elə etməliyik ki, uduzmasın. Bütün hallarda, dastanlar yaşadılmalıdır. İndi “Dastan Tearı” ideyası meydana gəlib. Sözün düzü, hələ bu teatr mövcud olmadığı üçün onun haqqında bir fikir söyləyə bilmərəm. Bircə onu deyə bilərəm ki, dastanlarımıza yenidən nəfəs verilməlidir və biz aşıqlar da bu işdə əlimizdən gələn köməyi əsirgəməməliyik” - deyə aşıq Avdı bildirdi.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2019.- 19 fevral.- S.15