“Yetim bir haray var, gəzir dünyanı”

Nəzirməmməd Zöhrablının “Gözlər yoldan yığılarmı...” kitabı haqqında düşündüklərim

İllərdən sonra yazdığım ilk məktubdur bəlkə də bu. Əslində yer üzünün insanlarına ünvanlanmış “Gözlər yoldan yığılarmı...” haray dolu məktub-kitaba, onun müəllifi, istedadlı qələm dostum, yazıçı-publisist Nəzirməmməd Zöhrablıya bir dost, vəfa borcumdu bu sətirlər.

Qarabağ uğrunda döyüşlərdə itkin düşmüş qəhrəman övladımız, cəsur kəşfiyyatçı Xəqani Əkbərovun keçdiyi şərəfli ömür yolundan söhbət açan bu kitab böyük zəhmətin, yazıçı, jurnalist axtarışlarının, ürək ağrısının, göz yaşlarının məhsuludur.

Redaktoru olduğum kitabın əlyazmasının hər səhifəsində mən bu hiss və həyəcanları duydum, yaşadım...

...Uşaq vaxtlarımdan əl şəkili çəkməyi xoşlayırdım. Qumral saçlı körpə bacım mürgüləyən kimi qırmızı rəngli karandaşımı onun balaca barmaqları arasında gəzdirir, bu “balaca əlləri” məktubla uzaq Sibirdə əsgərlikdə olan qardaşıma göndərirdim. Mənə elə gəlirdi ki, bu doğma balaca əllər o uzaq soyuq Sibirdə qardaşımı soyuqdan, şaxtadan, xətadan, bəladan qoruyacaq.

Əziz dostum Nəzirməmməd, sənin böyük əziyyətinin, zəhmətinin, axtarışlarının, yuxusuz gecələrinin toplusu olan bu əl boyda, ürək boyda kitabın istiliyini, hərarətini ilk duyduğum üçün ürəyimdən keçənləri sənə yazmağı lazım bildim. 45 illik redaktorluq təcrübəsi olan, yüzlərlə kitabın əzab-əziyyətini çəkmiş, redaktoru olmuş yaradıcı bir insana işıq üzü görən hər kitab doğma balası kimi əzizdi. Sənin bu kitabın da o sıradandı. Minaaxtaranlar kimi çəkdiyin əzab-əziyyəti kim bilməsə də, mən yaxşı bilirəm. 25 il bundan əvvəl Qarabağda - Ağdamda itkin düşmüş cəsur bir Azərbaycan oğlunun axtarışları yolunda göstərdiyin fədakarlıq, vətəndaşlıq borcu, ayrı-ayrı ünvanlara aparan çəkdiyin “yol xəritəsi” və yollarda keçirdiyin saatlar, günlər, həftələr, aylar nisgilli bir ömrün tarixçəsi olan monumental kitabın araya-ərsəyə gəlməsinə səbəb olub.

Orijinal başlıqlar, maraqlı keçidlər, dil və üslub gözəlliyi, bədii nümunələrdən ustalıqla istifadə, təkrarsız dialoqlar, müsahibələr sənin yazılarını əslində Vətən təəssübü çəkən hər bir kəsin oxuyacağı doğma kitaba çevirmişdir.

Söhbət etdiyin hər bir kəsin cızdığı, çəkdiyi, qabarıq verməyə çalışdığı Xəqani portretindəki mərdlik, vətənpərvərlik cizgiləridir. Bunu qardaşı Gündüzlə apardığın söhbətdən də aydın görmək olar. Xəqaniyə deyəndə ki, sən evin sonbeşiyisən, müharibəyə getməyə də bilərsən, Xəqani dözə bilməyib cavab vermişdi: “Bəs kim getsin?” O qaçır, bu gizlənir, torpaqımız da gedir əldən, namus, qeyrətimiz də... Mən başıma yaylıq-şal bağlayıb evdə otura bilmərəm - Xəqaninin bu sözləri mənə istiqlal nəğməkarı, qüdrətli şairimiz Xəlil Rza Ulutürkün: “Yox, mən susa bilməzdim” harayını, üsyanını xatırlatdı. Xəlil Rzaya: “aradan çıx, gizlən” deyənlərə böyük şair görün necə cavab vermişdi:

- ...Yox, mən susa bilməzdim yurdumun o halında,

Mən gizlənə bilməzdim arvad-uşaq dalında

Qaçqınların göz yaşı dağ çəkəndə yollara,

Südsüz qalan yavrular baş qoyanda qollara

Gəncəbasar, Sumqayıt cəhənnəmə dönəndə,

Nizaminin qəbrinə ölüm tozu sinəndə.

Sinəmdə odlanarkən neçə qəzəb kürəsi,

Bir ildırım doğanda qanımın hər qətrəsi

Vətənimi talanan, sümürülən görəndə,

Qısırlaşan torpağım qarşımda can verəndə

Ağzıqanlı canavar yalayıban dilini,

Gəlib lum-lum udanda Muğanımı, Milimi,

Arxadan bağlayanda cəsurların əlini,

Susa bilərdimmi mən?!

Görünür, Vətən dərdini öz dərdi bilən böyük insanların hamısı belədir. Təzəcə nişanlanmış bir oğlanın cəbhəyə könüllü olaraq getməsi, döyüşlərin ən qaynar nöqtəsinə can atması böyük vətənpərvərlik nümunəsi deyil, bəs nədir?!

Vətənin o ağır çağlarında övladlarını cəbhədən yayındıranlar, Rusiyaya, başqa ölkələrə göndərənlər azmı oldu? Belə nadürüstlərlə, nankorlarla müqayisədə Xəqani qəlbimizdə Savalan dağı qədər ucadı, əyilməzdi. Vətən belə qəhrəman, cəsur, qeyrətli oğulların çiyinlərindədir.

Əziz dostum Nəzirməmməd! Sən bu cür övladı dünyaya gətirən ananın obrazını bir neçə epizodda necə də ustalıqla cızmısan. Bu, görünür sənin həm də analara olan böyük sevgin, ehtiramındır:

“Birdən görürdüm ki, qar yağıb. Evdəkiləri yuxuya verib düşürdüm həyətə. Deyirdim Xaqan qarda ölüb, görəsən necə ölüb?! Gedib xəlvətçə otururdum, uzanırdım qarın üstündə, girirdim qarın içinə. Deyirdim qoy mən də balam kimi ölüm, buzlayım, donum qalım burda. Qar elə bil bir az soyudurdu yanğılarımı... Birdən fikirləşdim ki, bəlkə heç ölməyib balam?! Evdəkilər duyuq düşürdülər. Gəlib məni ərki çatan danlaya-danlaya, öyüd-nəsihət verə-verə, ərki çatmayanlar dilə tutub birtəhər yerdən qaldırıb dartıb aparırdılar evə”.

Əziz qardaşım, Telli anayla - oddan-alovdan köynək geyinən, bala yanğısıynan canını qoymağa yer tapmayan bir türk anasıyla olan söhbətlərinlə sən əslində hamımızın baş əydiyimiz bir ana heykəli, bir dərd heykəli ucaltmısan. Mən o sətirləri oxuya-oxuya kövrəldim, gözlərim doldu. İlahi, ana ürəyi yer üzünün bütün dərdlərini maqnit limi necə də özünə çəkirmiş. O da ola bala dərdi. Xəqani kimi oğulun dərdi. İtkin düşmüş balasının dərdindən canını qoymağa yer tapmayan, şəhərlə kənd arasındakı yollarda qalan, qəribə xəyallar quran bir ananın sarsıntılarını, tərəddüdlərini, iztirablarını görəndə çox sarsıldım. Bu əslində sənin yazıçı-publisist ustalığındı. Yadıma böyük Nazim Hikmətin dərdli misraları düşdü:

- Buludlar keçir,

Cənuba aparmayın məni

Ölmək istəmirəm,

Ölmək istəmirəm.

Şimala aparmayın məni,

Ölmək istəmirəm,

Ölmək istəmirəm.

Qərbə aparmayın məni.

Məni burda qoymayın,

Aparın bir yerə,

Ölmək istəmirəm,

Ölmək istəmirəm!

Bəli, bu bizim analarımızdı. Ölümün özünü belə heyrətə gətirən, ölümün acığına qol götürüb oynayan, ölümün özünü öldürən analarımız! İlahi, 25 ildi oğul yolu gözləyən bir ananın dərdini nər dəvəyə yükləsən, dözərdimi.?! Çətin!

Əslində kitabda bacı-qardaşların hamısının Xəqani haqqında duyğu və düşüncələrinə yer verilib. Bu duyğuları, bu öygüləri, bu yalvarışları, uzaqdan gələn qaibanə səsə bənzər ahları, nalələri Xəqani eşitsəydi, bəlkə də elə o dar qəfəslərin qoynundan quş olub uçardı.

Biz nədənsə doğmalarımızın qədrini-qiymətini onları itirəndə bilirik. Dərdimizin nə qədər böyük olduğunu duyub dərk edirik. Xəqaninin də itkin düşməsi, qeyb olması, 25 illik uzaqlardan belə doğmalarını, dostlarını yandırıb-yaxması, cızdaqlarını çıxarması təbiidi. Biz insanıq, daş-divar deyilik axı. O da ola Vətənin məcnunu Xəqani kimi oğul. Təəssüf, min təəssüf, mamır basmış daş da göyərir, insansa yuvası dağılmış, küsüb getmiş qaranquşlar kimi bir də geri dönmür. Keşkə belə olmayaydı...

Bu kitab indi 50 yaşı olan Xəqaninin iziylə lap nağıllardakı kimi dəmir çarıq geyinib yurdu başdan-başa dolanmaqdı, ümidlə, həyəcanla yol gözləməkdi.

Hər yolun başında, sonuncunda qolları uzalı qalmış bir ana dayanıb. O analardan biri də Telli anadı. Oğlunun ölmədiyinə, gələcəyinə hələ də inanan ana!

Xəqaninin doğmalarının, əzizlərinin gözlərində hələ də ümid çırağının sönməməsinin bir səbəbkarı da bəlkə elə sənin “Gözlər yoldan yığılarmı...” kitabındı, Nəzirməmməd dostum.

Sən bir ailənin yaşadığı dramı, faciəni bütövlükdə insanlığın faciəsi kimi göstərə bilmisən. Budur sənin ustalığın.

Saysız-hesabsız sorğulara, jurnalist təhqiqatlarına, axtarışlarına, həqiqəti üzə çıxarmaq yolunda çəkdiyin əzab-əziyyətlərə, görünür, nöqtə qoymağın vaxtı hələ çatmayıb. Axtarışlar davam edir. Belədə sənin “Gözlər yoldan yığılarmı...” nida-sualına vaxt, zaman cavab verəcək. Verə biləcəkmi?! Böyük Musa Yaqub: “Bu dünya ayrılıqdı, ayrılıq başdan-başa” demiş.

Tanrı Vətənimizi qorusun!

Zülfüqar Şahsevənli

Bakı xəbər.- 2019.- 31 iyul. - S.14.