Göyçənin mənəvi-intellektual incisi: azərbaycançılıq uğrunda mübarizədə keçən şərəfli ömür

Ziyalı ənənəsinin üç faktoru: Ədalət, Vətənsevərlik və Yurd sevgisi

Türk ziyalıları fəaliyyətlərini həmişə müəyyən mənəvi-əxlaqi və ideoloji konsept üzərində qurublar. Onlar üçün üç faktor böyük əhəmiyyət kəsb edib: Haqq-Ədalət, Əxlaq və Yurdsevərlik (Vətənsevərlik). Bunlara tam əməl edə bilməyənlər xalqın yaddaşında çox qalmayıblar. Azərbaycanın qədim dövrlərdən bu günə kimi tarixində həm hökmdarlığın, həm də ziyalılığın bu "qızıl qaydası"na əməl edən minlərlə faktlar mövcuddur. Nizami, Xaqani, Nəsimi, Füzuli... Onlara nə qədər "mistik şair" damğası vurmağa çalışsalar da, reallıqda türk mənəvi-ideoloji kimliyinin daşıyıcıları olublar. XIX əsrdə sufi şair Mir Həmzə Nigari Qarabaği türk ziyalılığının Ədalət-Əxlaq-Yurdsevərlik xəttinin təmsilçisi kimi yaddaşlarda qalıb. Bu ruhani insan ömrünü mənəvi-ideoloji xəttinə sadiq vətənsevər kimi keçirib və sona qədər yadellilərlə mübarizə aparıb.

Bu mübarizliyi və ardıcıl Ədalət-Əxlaq-Yurdsevərlik "üçlüyü"nə əməl edilməsini İsmayıl Əliyevin fəaliyyətində və bütövlükdə həyat mövqeyində görürük. Harada olmasından və hansı vəzifəni tutmasından asılı olmayaraq, ədaləti və haqqı gözləməklə əxlaq çərçivəsində mənsub olduğu xalqın istəkləri uğrunda mübarizə aparıb.

İsmayıl Əliyevin seçim qarşısında qalanda, həqiqəti çəkinmədən deməsi bunun göstəricisidir! Pedaqoq kimi fəaliyyətində, deputat kimi işlərində, kolxoz və sovxoz sədri kimi atdığı addımlarda, jurnalist kimi yazılarında həmin ruh mövcuddur.

Belə olmasaydı, İsmayıl Əliyev şovinist erməni rəsmi şəxsi ilə toqquşmazdı, "sakit oturardı". Ancaq İsmayıl Əliyev qanunun imkan verdiyi çərçivədə Yurdu və xalqı üçün çalışmaqdan vaz keçmədi. Bu, gənc nəslin öyrənməli və əxz etməli olduğu bir nümunədir.

Əgər o dövrlərdə Nizamilər, Xaqanilər, Nəsimilər, Füzulilər, Nigarilər və nəhayət, İsmayıl Əliyev kimi şəxsiyyətlər "sakit oturub", "nüfuzlarını, hörmətlərini, şöhrətlərini" gözləsəydilər, bu gün Vətən olmazdı! İkinci Qarabağ müharibəsi qazanılmazdı!

Burada tarixşünaslarımız üçün də əhəmiyyətli olan bir incə məqam vardır. Məlumdur ki, sovet dönəmində tariximiz kənar cəmiyyətin dövlətçilik maraqlarına uyğun "araşdırılıb". İndi tarixçilərimiz etiraf edirlər ki, real elmi araşdırma aparmaq üçün fərqli metodlar və yanaşmalardan istifadə etmək lazımdır. Onların sırasında İsmayıl Əliyev kimi fədakarların irsinin tarixi, nəzəri, fəlsəfi, elmi öyrənilməsi xüsusi yer tutmalıdır. Bu kimi insanlarımızın həyatı həqiqət, tarix, millət, dövlət və mədəniyyət naminə işıqlandırılmalıdır ki, bütövlükdə dövlətçilik və Vətənsevərlik yolumuz işıqlansın!

Bu kontekstdə "Göyçə nisgili, Göyçə dərdi" kitabı uğurlu bir addımdır. Jurnalist Q.Aslan və V.Bayramovun həmin kitab haqqında yazdıqları yuxarıda bizim gəldiyimiz qənaətlərin doğruluğunu bir daha təsdiq edir. Q.Aslan yazır: "Göyçə nisgili, Göyçə dərdi" kitabında şair Eldar İsmayılov, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin müəllimi Əli Əliyev, müəllim-pedaqoq Şamil Rüstəmov, fəlsəfə doktoru Elçin Əhmədov, dilçi-filoloq Lamiyə Cəlilova, şair Niftalı Göyçəli və başqalarının İsmayıl Əliyev haqqında xatirələri də verilib.

Kitabdakı müxtəlif illərdə çəkilmiş tarixi şəkillər, Güney kəndinin müxtəlif görüntüləri Göyçənin füsunkarlığından, romantik mənzərələrindən xəbər verir.

Mərhum İsmayıl Əliyev təkcə Göyçə mahalında deyil, bu əraziyə bitişik olan Kəlbəcər, Gədəbəy, Tovuz, Qazax rayonlarında, Gəncədə dəyərlərə bağlı, millətini ürəkdən sevən bir ziyalı kimi tanınırdı...".

Bu qısa fraqmentdən görünür ki, kitabda müxtəlif peşə sahibləri İsmayıl Əliyev haqqında fikir bildiriblər. Bu, artıq müəyyən dərəcədə tanıtma və təqdimatdır. Müsbət haldır. Həmin əsasda Q.Aslanın İsmayıl Əliyevin Gəncə, Gədəbəy, Tovuz, Qazax və Kəlbəcərdə də "...dəyərlərə bağlı, millətini ürəkdən sevən bir ziyalı kimi tanınması"nı vurğulaması əhəmiyyətli qənaətdir.

V.Bayramovun qənaəti də vurğuladığımız kontekstdə maraq doğurur. Müəllif "Xalq qəzeti"ndəki məqaləsində yazır: "2010-cu il may ayının 11-də Bakı şəhərində dünyasını dəyişən Azərbaycan məsləkli, Göyçə sevdalı İsmayıl Əliyevin bugünlərdə işıq üzü görmüş "Göyçə nisgili, Göyçə dərdi" kitabında Göyçə mahalında tarixən intişar tapmış intibah və maarifçilik ideyalarının milli-mənəvi dəyərlər sistemimizdəki yeri və rolu, bu irsin sonrakı nəsillərin məfkurəvi mübarizəsinə önəmli təsiri əksini tapıb. Kitab şahidlik etdiyi həqiqətlərlə Göyçə nisgilini, Göyçə dərdini gözlərimiz önündə canlandırır.

Topluda məqalələr, tarixi oçerklər, publisistik düşüncələr istedadlı qələm sahibinin sənəd və faktlar əsasında ərsəyə gətirdiyi vətəndaş tədqiqatının çox qiymətli epizodlarıdır. Kitab bir daha göstərir ki, İsmayıl Əliyevin yaradıcılığı bu gün aktual olduğu kimi, sabah da dəyərli və gərəkli olacaq".

Doğrudan da, İsmayıl Əliyevin həyat yolu göstərir ki, o, daim tarixən formalaşmış intibah və maarifçilik ideyalarının Azərbaycanın milli-mənəvi dəyərlər sistemindəki yeri və rolunu yüksək qiymətləndirib və nəzərə alıb. Burada, yuxarıda vurğuladığımız kimi, Ədalət, Vətənsevərlik və Əxlaq, təbii ki, xüsusi yer tutur!

Kitabın məzmunu fövqündə bir ideya yuxarıdakı təsvirin kontekstində son dərəcə əhəmiyyətlidir. Biz "Azərbaycan səcdəgahımız, türkçülük isə tacımızdır" fikrini nəzərdə tuturuq. Bu fikirdə sanki İsmayıl Əliyev kimi ziyalıların həyat mübarizəsinin ana şüarı ifadə edilib. Birincisi, aydın göstərilir ki, bu mübarizədə başlıca məqsəd Vətənin azadlığı, məsumluğu, onun dövlətçiliyinin təmini və xalqın özünü mədəni, mənəvi-əxlaqi aspektlərdə təsdiq etməsindən ibarətdir!

Deməli, İsmayıl Əliyev qədimdən gələn ənənənin davamçısıdır. O, həm də XX əsrdə Azərbaycanın dövlət, ölkə, cəmiyyət, mədəniyyət və xalq kimi qarşılaşdığı haqsızlığa qarşı aktiv milli mövqe tutan yaradıcı insandır!

Bu məqamda Ulu Öndər Heydər Əliyevin XX əsrdə uzun illər Azərbaycanın xalq, mədəniyyət məkanı, ölkə və respublika kimi mövcud ola bilməsini SSRİ rəhbərliyinə və sonra bütün dünyaya sübut etməsi yada düşür. Görünür, bir sıra ziyalılarımız kimi, İsmayıl Əliyev də öncə bu mübarizəni dərk edib, daha sonra isə onun ruhuna uyğun mübarizəyə qoşulub!

İkincisi, İsmayıl Əliyev üçün ideoloji mayak həmişə türkçülük olub! O, türkçülüyü azərbaycançılıq kontekstində dərk edib. Çünki İsmayıl Əliyevin fəaliyyəti göstərir ki, türkçü kimi heç bir başqa xalqa nifrət və kin bəsləməyib – onun türkçülüyü azərbaycanlıların haqlarını və Azərbaycan xalqının mədəniyyətini qoruması ilə sərhədlənir. Azərbaycan bu səbəbdən İsmayıl Əliyevin səcdəgahıdır! Türkçülük də həmin səbəbdən İsmayıl Əliyevin "ideoloji tacıdır"!

Beləliklə, biz tanınmış jurnalist, təcrübəli pedaqoq, vətənpərvər ziyalı, xeyirxah insan, nüfuzlu ictimai-siyasi xadim İsmayıl Əliyevin timsalında Azərbaycan ziyalılıq ənənəsinin daha bir görkəmli təmsilçisini görürük. Bu nəcib və vətənsevər şəxsiyyətin irsinin və həyat fəaliyyətinin daha fərqli elmi mövqelərdən və fəlsəfi aspektdən öyrənilməsi bir zərurətdir! Bundan bütün Azərbaycan mədəniyyəti, jurnalistikası, mənəviyyatı və dövlətçilik şüuru qazanacaqdır! Bu yol meydana neçə-neçə İsmayıl Əliyevlər çıxara bilər! Bu Yol Qədim Azərbaycanın mənəvi-əxlaqi, mədəni, dövlətçilik və ideoloji qaynaqlarından başlayıb, başqa Azərbaycan mahalları kimi, Göyçədən də keçərək İsmayıl Əliyevlərin ruhunda daşınıb və indiki nəsillərə ötürülüb! Yol davam edir...!

Kamal ADIGÖZƏLOV

Bakı xəbər.-2022.- 19 avqust.- S. 13.