Elmi-kütləvi və mədəni-maarif tədbirləri nə deməkdir?..

Cəmiyyətin həyatında, insanların zövqünün formalaşmasında, bilik əhatəsinin genişlənməsində, savadlanmasında, informasiya ilə təmin olunmasında mühüm amillərdən biri, bəlkə də birincisi elmi-kütləvi, mədəni-maarif, təhsil proqamlarıdır ki, onların inkişaf etdirilməsi çox vacibdir.

Bəzən təhsil proqramları ilə tədris proqramlarını qarışıq salırıq. Məqsəd və mahiyyət eyniliyi olsa belə bunlar tam fərqli anlayışlardır. Təhsil proqramı ediləcək hər hansı bir işin hissələrini, bu hissələrin sırasını və vaxtını göstərən layihənin planlaşdırma şəklinə çevrilmişdir.Təhsil Standartına müvafiq hazırlanmış əsas təhsil proqramının quruluşu cəmiyyətin müasir bilik əldəetmə metoduna qoyduğu tələblər nəzərə alınaraq təhsil paradiqması dəyişdirilmiş, yeni məzmun, yanaşmalar, metodlar təqdim edilib. Təhsil proqramının quruluşu, məzmunu, tələbləri Dövlət Təhsil Standartının tələbləri ilə müəyyən edilir. Belə bir proqram fəaliyyətin məqsədi, planı, tətbiqetmə metodları və yollarının göstərildiyi və mübahisələndirildiyi bir sənəddir. Tədris proqramı isə hər hansı tədris fənni üzrə təhsilin əsas məzmununu, şagirdlərin mənimsəyəcəkləri zəruri bilik, vərdiş və bacarığın həcmini müəyyənləşdirən, həmçinin bölmə və mövzuların məzmununu tədris ili üzrə bölüşdürən sənəddir. Tədris planı hər hansı tədris müəssisəsində öyrənilən tədris fənnlərinin tərkibini və vaxtını müəyyənləşdirən, bunları illik və bütün təhsil müddəti üçün bölüşdürən sənəddir.

Sənədlərdə ciddi şəkildə boşluqlar hiss edilir

2009-cu ildə "Təhsil haqqında" qanun qəbul edildikdən sonra təhsilin müəyyən pillələri və növləri üzrə hüquqi sənədlərdə ciddi şəkildə boşluqlar hiss edilir.

Xüsusən də orta təhsil məktəblərinin, maddi-texniki bazanın idarə edilməsində, ali təhsil müəssisələrində semestr qiymətləndirilməsində normativ hüquqi aktlarda ciddi problemlər nəzərə çarpır. Müasir standartlara uyğun tədris qurmaq istəyəndə başa düşdük ki, bizim hüquqi sənədlərimizdə boşluqlar bizə keyfiyyətli təhsili təşkil etməyə mane olur. Ona görə də normativ hüquqi aktlarda birmənalı şəkildə dəyişiklik yaranmalı idi. 2009-cu ildə "Təhsil haqqında" qanun və 2011-ci ildə orta ümumtəhsil məktəblərinin nizamnaməsinin qəbul edilməsi yeni tədris resurslarının yaradılmasını zəruri edirdi. Təhsil proqramları 2013-cü ildə Prezident tərəfindən qəbul edilən təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyasına uyğun olmalıdır.

Təhsil eksperti Adil Vəliyev hesab edir ki, elm, təhsil, mədəniyyət sahəsində maarifləndirici mövzuların baxımlılığını artırmaq üçün günün və gələcəyin tələblərinə, problemlərinə uyğun formatda hazırlanmalıdır:

“Hazırda mədəni-maarif və təhsil sahəsində proqramlarımız azdır. Ancaq bu proqramların azlığını, ya da heç olmamasını bizim kimi tamaşaçıların və iştirakçıların aktivliyi müəyyən edir. Əslində, xalq olaraq təhsili sevən biriyik. Çünki cibimizdə 5 manat pulumuz olsa, özümüz ac qalar, ancaq o pulla övladımıza təhsil verməyi düşünərik. Ətrafımızda bir çox şəxsdən soruşsaq ki, ən son təhsilə aid hansı proqrama baxmısan, inanın ki, 10 nəfərdən 9-u cavablaya bilməz. Çünki təhsilin tədrisini bizdən öncəki nəsilə doğru anlatmayıblar. “Oxusun adam olsun”, “evlənsin adam olsun” kimi düşüncələrə sahib istəmədiyiniz qədər insan var. Birincisi təhsilə, ikincisi mədəniyətə aid olan bu cümlələrin hər ikisinin də başlanğıcı evdən, ailədən başlayır. Biz, ümümiyyətlə, müzakirələrlə öyrənməyi daha çox sevirik.

Proqramların icra prosesində problemlər olur, yaşanır

Diqqət etsəniz görərsiniz ki, sakit tərzdə iki nəfərin təqdim etdiyi verlişlərə baxış sayı çox olmur. Bu hər sahədə belədir. Necə ki dərsdə sorğu – sual edilən bir mövzunu daha yaxşı anlayırsan, o cümlədən də hər hansı proqramda təhsil, mədəniyyət və s. sahələrdə müzakirə əsasında proqramları daha rahat və ətraflı anlaya bilirsən. Hazırda TV kanallarında proqram var ki, bu proqramlar ictimaiyyətin maraqları daxilində, gündəmə uyğun olaraq bir çox mövzularda müzakirələr aparır və belə verilişə də kifayət qədər baxılır. Elm, təhsil, mədəniyyət və s. istənilən maarifləndirici mövzuları baxımlı edilməsi üçün günün və gələcəyin tələblərinə, problemlərinə uyğun formatda etmək lazımdır.

Problem, müzakirə və həll yolları olan proqramlar istənilən yaş qrupunun maraq dairəsinə aid edilə bilər. Təhsil hər zaman yenilənmə tələb edən bir sahədir. Ancaq biz yenilənməni yüklənmə kimi qəbul etdiyimiz üçün öyrənməyimiz də çətin olur. Necə ki pandemiya zamanı kompyuteri açmağı bilməyən müəllimlər vardı, indi isə müxtəlif proqramlardan istifadə edirlər. Təhsilin hər pilləsində bu keçərlidir.Fikrimcə əlimizdə olanları inkişaf etdirsək, öyrənməyə, yenilənməyə maraqlı olsaq daha çox uğur əldə edərik”.

İstər elmi-kütləvi, mədəni olsun, istər mədəni-maariflə, istərsə də təhsillə bağlı olsun, bu proqramların icra prosesində problemlər olur, yaşanır. Narazılıqlar da məhz icra etmə ilə bağlı yaranır, ortaya çıxır. Bu sahələr üzrə daha istedadlı, savadlı, qabiliyyətli şəxslərin layiq olduqları yerdə olub öz çalışmaları ilə Azərbaycan cəmiyyətinə töfhə verməsinə şərait yaratmaq lazımdı. Bir çox hallarda biz görürük ki, bu proqramların icrası, bu işlərin həyata keçirilməsi zamanı bu işin həvalə edildiyi müəssisələr, qurumlar bu prosesə peşəkarları cəlb etmək əvəzinə öz qohum-əqrabalarını, rəhbərliyə yaxın olan şəxsləri cəlb edirlər. Onlar müxtəlif korporativ maraqlardan çıxış edirlər və onlara yaxın olan şəxsləri bu proseslərdə önə çəkməyə çalışırlar. Təbii ki, bu da zaman-zaman müxtəlif problemlərə gətirib çıxarır. Əsl istedadlar, savadlı şəxslər, xüsusən də gənclər proqramların icrası zamanı kənarda saxlandıqlarını görürük, onlardan yararlanmağa kimlərsə maneçilik törədir. Problem buradan qaynaqlanır.

Məhəmmədəli QƏRİBLİ

Bakı Xəbər .- 2022.- 3 iyun.- S.13.