Qərbi Azərbaycanda e.ə. minilliklərə dayanan

Soyuqbulaq təsvirləri - bura erməni məkanı ola bilərmi?!..

“Qərbi Azərbaycanın daş yaddaşı” rubrikasında Loru mahalının daşlara həkk olunmuş bənzərsiz daş yazısından danışmaq istəyirik. Qədim dünyanın insanı yazıb-oxumaq bilmədiyi çağlarda duyğularını, yaşadıqlarını, bildiklərini şəkillərlə, təsvirlərlə günümüzə ünvanlayıblar. Azərbaycan ərazində tarixən daşüstü yazılara rast gəlinib.

Demək mədəniyyətimizdə daşüstü təsvirlər silinməz izlər qoyub. Son illər tədqiqatçılar Azərbaycan ərazisində mövcud olan qədim yazıları daha ətraflı şəkildə öyrəndikləri üçün bu sahədə yeni tapıntılar, informasiyalar meydana çıxır. Heç şübhəsiz, bunlar ibtidai Azərbaycan türkünün ruhunu özündə daşıyır. Tarixi Azərbaycan torpaqlarında bu cür yazılara sıx-sıx rast gəlinir. Biz bunu həm Azərbaycan Respublikasının, həm də tarixən bizə məxsus olan, lakin məlum səbəblərdən bizdən qoparılan ərazilərimizdə müşahidə edirik. Qərbi Azərbaycanda, Cənubi Azərbaycanda, Borçalıda, Dərbənddə belə daşüstü yazılar çoxdur. Sadəcə olaraq, bu gün bizim alimlərimiz orada tədqiqatlar apara bilmir.

Biz vaxtaşırı olaraq Qərbi Azərbaycan mədəniyyəti barədə sizə məlumatlar veririk. Qərbi Azərbaycan mahalları, elləri xalqımızın daş yaddaşının formalaşdığı yurd yerlərindəndir. Bir çox insanlar Qərbi Azərbaycanın ayrı-ayrı yerlərində petroqliflər, qayaüstü yazılar, təsvirlər olduğunu qeyd edirdilər.

Arxeoloq Şamil Nəcəfov yazır ki, Kiçik Qafqaz petroqliflərinin bir hissəsini də indiki Ermənistan adlandırılan qədim Azərbaycan torpaqlarında - Qərbi Azərbaycandakı qayaüstü təsvirlər təşkil edir. Zəngəzurda, Soyuqbulaqda, Göyçə gölü hövzəsində, Göyəm dağlarında Tunc dövrü maldarları tərəfindən minlərlə təsvir yaradılıb.

Tədqiqatçı təəssüflə bu təsvirlərin də ermənilər tərəfindən saxtalaşdırılaraq təqdim edildiyini vurğulayır.

Soyuqbulaq petroqlifləri də onlardan biridir ki, qədim türk dünyagörüşünü, yazı mədəniyyətini özündə əks etdirir. E. ə. V-II minilliklərə aid Soyuqbulaq qayaüstü yazılarının dərindən tədqiqata ehtiyacı olsa da, təəssüflər olsun ki, əlimiz ona çatmır. Loru mahalının Vorontsovka (03.03.1935-ci ildən - Kalinino) rayonunun Soyuqbulaq (19.04.1991-ci ildən - Paqaxbyur) kəndi yaxınlığında, Armudlu və Qaçaqqırılan dərələrində e. ə minilliklərə aid qayaüstü təsvirlər, yəni Soyuqbulaq petroqlifləri haqda bu gün də danışılır. Tədqiqatçı Əziz Ələkbərlinin yazdığına görə, Dağlıq Altayın Xatın çayı sahillərində aşkar edilmiş qayaüstü təsvirlərlə heyrətamiz dərəcədə yaxınlıq, hətta bəzən eyniyyət təşkil edən Soyuqbulaq qayaüstü təsvirləri Qərbi Azərbaycan ərazisinin ən qədim zamanlardan məskunlaşdığını və həmin vaxtlardan üzü bəri Türk-Oğuz qəbilələrinin anayurdu olduğunu təsdiq edir. Soyuqbulaq kəndində və ətraf kəndlərdə 1988-ci ilə qədər ancaq Azərbaycan türkləri yaşamışlar. Bu kəndlərə ilk ermənilər Qərbi Azərbaycan türklərinin 1988-ci il soyqırımından sonra köçürülmüşlər.

Arxeoloq, dosent Ziyad Əmrahovun yazdıqlarına diqqət yetirək: “Qərbi Azərbaycanın böyük bir hissəsində təşkil edilmiş bu yeni iri inzibati ərazi vahidi qərbdən Qars, cənubdan Türkiyənin Asiya hissəsi olan Ərzurum vilayətləri ilə həmsərhəd idi. İrəvan quberniyasının əsas hissəsi İran və Türkiyə sərhədi boyunca uzanırdı və Kutais, Tiflis, Şamaxı quberniyaları, İranın Qaradağ, Mərənd, Maku xanlıqları, Türkiyənin Bəyazid, Qars, Axalsıx paşalıqları ilə sərhəd idi.

Arxeoloji və yazılı qaynaqların araşdırılması göstərir ki, İrəvan quberniyasının əraziləri tarixi Azərbaycan torpaqlarıdır. Bunu e. ə. V-II minilliklərə aid Soyuqbulaq və Qarakilsə qayaüstü təsvirləri ilə Qobustan və Altaydakı qayaüstü təsvirlər arasındakı oxşarlıq, Nüvədi–Qarqadaşı yazıları ilə Orhon–Yenisey kitabələrinin dil və əlifba eyniliyi açıq şəkildə sübut edir.

Bölgənin qədim türk tarixi ilə bağlı məlumatlarına qədim Assur və Urartu mixi yazılarında da tez-tez rast gəlmək olur. E. ə. 1200-cü ilə aid Assur yazılarında adı çəkilən türksoylu Xarxar // Qarqar ölkəsinə həm də indiki Qərbi Azərbaycan ərazisi daxil idi. Təsadüfi deyil ki, Xarxar-Qarqar-Gərgər-Herher variantlarında günümüzə qədər gəlib çatmış bu etnonimin izləri bu gün Qərbi Azərbaycan ərazisində qeydə alınmış yüzlərlə toponimdə də yaşamaqdadır. Təkcə elə İrəvan xanlığı tərkibinə daxil olan 15 mahaldan ikisi (Gərnibasar və Qarbibasar) bu etnosun adını daşımışdır”.

Qobustanda, Kəlbəcərdə, Qərbi Azərbaycanda və başqa yerlərdə olan daş yazılarımız birnmənalı olaraq bir-biri ilə eynilik təşkil edir. Bu da sübut edir ki, bunlar bizim maddi mədəniyyətimizin unikal ünvanlarıdır. Bu yazılar bizim xalqımızın tarixidir və erməni alimləri nə qədər saxtalaşdırma aparsalar da, bu yazıları heç cür öz milli ünvanından qopara bilməyəcəklər.

Hesab edirəm ki, alimlərimiz Soyuqbulaq qayaüstü təsvirləri, yazıları ilə bağlı tədqiqatlarını daha da genişləndirməlidir ki, əsaslara söykənib erməni təbliğatına öldürücü zərbə vura bilsin. Soyuqbulaq petroqlifləri biz türklərin tarixinin ayrılmaz bir parçasıdır...

İradə SARIYEVA

Bakı Xəbər.- 2023.- 18 iyul.- S.13.