Başlıbel faciəsi - ermənilər
kahalara sığınmış adamlardan 14 nəfəri girov
götürüb, 18 nəfəri qətlə yetirib
18 aprel tariximizə
Başlıbel faciəsi ilə düşüb. 31 il bundan əvvəl erməni
separatçıları və terrorçuları Kəlbəcər
rayonunun Başlıbel kənd sakinlərinə qarşı
amansız qətliam həyata keçirib.
1993-cü ilin aprel ayının əvvəllərində
Kəlbəcər rayonu ermənilər tərəfindən
işğal olundu. Bu zaman 2 minə yaxın əhalisi olan
Başlıbel kəndinin 73 nəfər sakini evlərini
vaxtında tərk edə bilməyib. Aprelin 2-də kənd
sakinlərinin bir qrupu mühasirədən çıxmağa
çalışsa da, buna nail ola bilməyiblər.
Bu zaman sakinlərdən 9 nəfər yolda qətlə
yetirilib, 5 nəfər girov götürülüb. Digər 62 nəfər isə dağlara çəkilərək
kahalara sığınmaqla özünü qorumağa
çalışıb. Amma onlar cəmi 18
gün gizli yaşaya bildilər. Aprelin 18-də
erməni silahlı birləşmələri dinc sakinlərin
sığındığı kahaların yerini
aşkarladıqdan sonra onların üzərinə silahlı
hücuma keçdilər. Həmin gecə kənddən
bir qədər yuxarıda yerləşən “Portda”
kahalarına sığınmış sakinlərin üzərinə
amansız hücum zamanı dinc sakinlərdən 14 nəfər
girov götürülüb, 18 nəfər qətlə
yetirilib, 1 nəfər itkin düşüb. Sağ qalan 30 nəfər
isə sığınacaq yerlərini kəndin ərazisindəki
digər kahalara dəyişərək mühasirə həyatını
davam etdirib. Onlar 113 gündən sonra – iyulun 17-də
sığınacağı tərk edərək yalnız gecələr
hərəkət etməklə gizli dağ yolları vasitəsilə
Ermənistan ordusunun mühasirəsindən çıxa biliblər.
93 yaşlı Ələsgər Kazımov isə
doğma kəndini tərk etməyərək
sığınacaqda mühasirə həyatını davam
etdirib.
Şahid
ifadələrinə diqqət yetirək:
Başlıbel
faciəsinin şahidlərindən olan İsmət Əzizov
113 günlük mühasirə həyatı barədə xatirələrini
bölüşüb: “Aprelin 4-də saat 15-16 radələrində
ermənilərin kəşfiyyat qrupu “UAZ” markalı
maşınla Başlıbel kəndini yoxlayıb geri
qayıtdı. Ertəsi gün ermənilər
daha böyük qüvvə ilə Başlıbelə
soxulmuşdular. Durbinlə baxıb ermənilərin
kəndə gələn maşınların bir-bir nəzərdən
keçirirdik - 1 ədəd ZİL-131, 1 ədəd QAZ-66, 1 ədəd
UAZ vardı. Kənddən tüstü
qalxanda əmin olduq ki, evləri yandırırlar. Bir az yuxarı qalxanda gördük ki, kəndi
tüstü bürüdü. Qərara gəldik
ki, gedib camaatla məsləhətləşək, ermənilər
kənddən çıxandan sonra axşam qaranlıq
vaxtı hamımız “Portda” kahalarına
yığışaq. Əslində hələ
aprelin 3-də kənddə olarkən “Portda” kahalarına
sığınmaq barədə qərar verilmişdi. Ağsaqqallar uzaq olduğuna görə “Nəbinin
kahası”na getmək təşəbbüsümüzü bəyənməmişdilər,
demişdilər ki, “Portda”ya getmək lazımdır.
Aprelin 5-də silahlı erməni quldurları 3 maşınla
kəndə daxil olarkən əvvəlcə Kamal Əzimovun
evini qarət edib yandırdılar, bir qədər sonra Muxtarov
Qocanın evinə od vurdular. Bundan sonra onlar evlərə girərək
xalçaları yığışdırmağa
başladılar".
113
gün Başlıbel kəndində Ermənistan ordusunun
mühasirəsində qalmış 62 nəfərdən ibarət
dəstənin daha bir üzvü Elşad Əzizov isə
deyib ki, aprelin 18-dən 19-na keçən gecə ermənilər
kahalara sığınmış adamlardan 14 nəfəri girov
aparmış, 18 nəfəri qətlə yetirmişdi: "Qəfil
çovğun başlayandan sonra, gecə saat 1-in
yarısında silahlı erməni quldurlarının əsas
hissəsi “Portda” kahalarının ətrafından geri çəkilib
kəndə tərəf qayıtmağa başladılar. Amma köməksiz vəziyyətdə kahalara
sığınmış dinc sakinlərə qarşı
törətdikləri vəhşiliklərdən
doymamışdılar. Girov
götürdüklərini qabaqlarına qatıb aparan quldur dəstələri
həmin gecə Başlıbel kənd orta məktəbinin
binasını yandırdılar. “Portda”da
isə atışma davam edirdi. Hələ sağ
qalanların kahalarda gizləndiyindən şübhələnən
4 quldur PK pulemyotu ilə atəş açaraq irəliləyirdi.
Kahada sağ qalan əliyalın sakinləri qorumağa
çalışan zərdablı Vüqar əsl qəhrəmanlıq
göstərirdi. O, son nəfəsinə qədər
döyüşərək ermənilərin kahada gizlənənlərin
yerini müəyyənləşdirməyə imkan vermirdi. Bir an içərisində cəsarətlə
kahanın ağzına çıxan Vüqar Abdullayev
quldurların dördünü də yerə sərdi. Yenidən əvvəlki mövqeyinə doğru
qaçarkən quldurlardan birinin atdığı qumbara onu
kahanın 3-4 metrliyində haqladı. Vüqar
da həmin gecə şəhid oldu".
Qarabağ
döyüşlərində tankçı olan Ağdam sakini
Məzahir Abbasquliyev hadisəni belə xatırlayır:
"İki ayağı olmayan, iki çəliklə
yeriyən Hüseyn kişini Mədəniyyət Evində
yandırmışdılar. Körpə
uşaqların və qadınların əzabları
gözümüzün qarşısında olub. Görən olmasın deyıə, gecə yol gəlirdik.
Körpülərin hamısında erməni
postları olduğu üçün məcburən
çaydan keçməli idik. 4-5 nəfər
qol-qola tutaraq çaydan keçdik. Özümüzlə
kəndir götürmüşdük. Hər iki tərəfdən
ağaca bağladıq və qadınları, uşaqları
çiynimizdə keçirdik...”
Qeyd edək
ki, 2017-ci ilin aprelindən başlayaraq Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına
Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi
ilə Regional İnsan Hüquqları və Media Mərkəzi
tərəfindən Başlıbel faciəsi: erməni vəhşilikləri
şahidlərin dili ilə layihəsinin icrasına
başlanıb. Layihə çərçivəsində Azərbaycan
və ingilis dillərində Başlıbel faciəsi: erməni
vəhşilikləri şahidlərin dili ilə kitabı nəşr
edilib. Kitabda ermənilərin xalqımıza
qarşı törətdikləri vəhşiliklərdən
biri – Başlıbel faciəsi ilə bağlı məlumatlar
əksini tapıb. Nəşrdə
Başlıbel kəndində törədilmiş
qırğının canlı şahidlərinin fikirləri
yer alıb, mühasirədə qalan uşaq, qoca və
qadınların həyatını xilas etmək
üçün böyük fədakarlıq göstərmiş
şəxslərin xatirələri qeyd edilib.
“Təəssüflər
olsun ki, dayım Ağamirov Qənayətin
qalıqlarını hələ də tapa bilməmişik,
onun barəsində heç bir səs-soraq yoxdur”
Başlıbel
kənd sakini, texnika elmləri namizədi, dosent, Bakı
Mühəndislik Universitetinin Mühəndislik fakültəsinin
dekanı, tanınmış şair Hüseyn Mirzəyev
“Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, o acı günlərin dəhşətli
mənzərəsi heç zaman yaddan çıxmır. Başlıbel faciəsi baş verəndə H.Mirzəyevin
18 yaşı varmış və o, Bakıda Azərbaycan
Texniki Universitetinin birinci kursunda oxuyurmuş. Faciə
baş verən zaman kənddə olmasa da, orada baş verənlərdən
xəbərdar olub: “O hadisə baş verəndə mən
Bakıda tələbə idim. Novruz
bayramından sonrakı günlər heç zaman
yadımızdan çıxmaz, çox çətin günlər
idi. Həmin vaxt camaatımızın
rayondan çıxacağı gözlənilirdi. Bizim ailə böyük çətinliklə, səhv
etmirəmsə, aprelin 5-də gəlib Bakıya
çıxdı. Qızların
hamısının ayaqlarının altı
suluqlamışdı, çünki bütün yolu piyada gəlmişdilər.
Dayım Ağamirov Qənayət İsmayıl
oğlu Başlıbeldə qalmışdı. İxtisasca müəllim olan dayım kənddən
çıxmamışdı, sonra ermənilər onu kəndin
içərisində işgəncə ilə
öldürüblər. Yəqin
qonşuluqda olan evi yandıranda o çölə
çıxıb və ermənilər də onu
amansızlıqla qətlə yetiriblər. Orada olan kəndçilərimiz
danışırdılar ki, dayımın meyitinin üzərində
işgəncə izləri olub, hətta üzündə
siqaret kötüklərinin yanıqlarının izi də
varmış. Çox dəhşətli
günlər idi. Qonşu kənddən
olan bir kişini bizim kənddə diri-diri yandırıblar.
Səhv etmirəmsə, o, Xallanlı kəndindən
olub.
Bizim kəndimiz böyük kənd idi. Başlıbel
faciəsinə qədər də bizim şəhidlərimiz
olub. Həmin faciə zamanı elə biri
yaşlı qadın olmaqla dörd nəfəri kəndin
içində öldürüblər, onlar çıxa bilməmişdilər,
kənddə idilər, ermənilər də onları qətlə
yetiriblər. 5-6 nəfəri Kəlbəcərə
gələrkən yolda, 12 nəfəri kahada qırğın
olanda öldürüblər. 30 nəfər
kənd sakini 113 gün mühasirədə qalıb, iyul
ayında gəlib Daşkəsənə çıxıblar,
sonra Gəncəyə gəliblər. May
ayının sonlarına qədər kənd sakinləri
ümid ediblər ki, kənd işğaldan azad ediləcək,
camaat geri qayıdacaq. Ancaq görüblər
mümkün deyil, ondan sonra kənddən çıxmaq qərarına
gəliblər”-deyə H.Mirzəyev qeyd etdi.
H.Mirzəyev bildirdi ki, gec də olsa haqq-ədalət
öz yerini tutdu və Kəlbəcər işğaldan azad
edildi.
Müsahibimiz vurğuladı ki, Başlıbelin azad
olunması Başlıbel şəhidlərinin ruhunu sevindirir:
“Şəhidlərimizin ruhu şaddır, çünki
qisasları alınıb. Onların qəbirlərini
yeniləyiblər, hər məzarın üzərinə
löhvələr qoyublar. Orada dəfn edilənlərin
qalıqları ekshumasiya olunub, DNT analizi həyata
keçirilib, tanınma olub. Təəssüflər
olsun ki, dayım Ağamirov Qənayətin
qalıqlarını hələ də tapa bilməmişik,
onun barəsində heç bir səs-soraq yoxdur. Orada Ələsgər baba olub, yaşı yüzdən
çox olmasına baxmayaraq, çox gümrah idi, kəndi tərk
edib çıxmayıb. Gəlsəydi, o
gənclərdən də qıvraq gələrdi. Ələsgər baba haqda da heç bir məlumat
yoxdur”.
H.Mirzəyev qeyd etdi ki, Başlıbel faciəsinin tanıdılması istiqamətində işlər genişləndirilməlidir. Dünya birliyinin həmişə türk xalqının faciələrinə qarşı kar və kor olduğunu deyən H.Mirzəyev vurğuladı ki, indi də dünya eyni yolu tutub, hər şeyi görməzdən gəlirlər. Amma bununla belə, H.Mirzəyev ümid edir ki, haqq-ədalət mütləq öz yerini tutacaq. “Şükür Allaha, torpaqlarımız əlimizdədir. Kəndimiz işğaldan azad ediləndən sonra cəmi bir dəfə getmişəm. 2021-ci ildə getdim. Çox qarışıq hisslər yaşadım, onu sözlə ifadə etmək çox çətindir. İndi də danışanda çox həyəcanlanıram. Kövrək hisslər yaşadıq. Kişi olsaq da, göz yaşlarımızı saxlaya bilmədik. Evimizdən əsər-əlamət qalmayıb. Həyətdən bir ovuc torpaq götürmək istədim, əlimi nə qədər torpağa çəkdim əlimə ot gəldi, əlim torpağa çatmadı. Yəni ot o qədər bitib çürüyüb üst-üstə qalıb ki... Kəndimiz tamamilə viran qoyulub, dağıdılıb, məhv eidlib. Kənd bizim orada qalanların gözlərinin qarşısında dağıdılıb, viran qoyulub. Kəndi talayıblar. Yük maşınları ilə gəlib xalçaları ayrı, soyuducuları, televizorları, başqa şeyləri ayrı aparıblar. Evləri talayandan sonra da od vurub yandırıblar. Yalnız son vaxtlar tikilən evlərin divarları salamat kimi görsənir. Qalanlarında bir daş belə ələ gələn deyil. Daş belə artıq orada çürüyüb”-deyə bildirən H.Mirzəyev böyük inamla bildirdi ki, kəndləri yenidən kərpic-kərpic qurulacaq və 31 il bundan əvvəl məcburiyyət qarşısında qalıb Başlıbeli tərk edən kənd sakinləri geri dönəcəklər, yenidən evlərinin işığını yandırıb ocaqlarını qalayacaqlar, təndirə çörək yapıb o yerlərin bar-bərəkətini özünə qaytaracaqlar...
İradə
SARIYEVA
Bakı Xəbər .- 2024.- 19
aprel, ą 66.- S.11.