NİSƏ BƏYİM POEZİYASINDA QARABAĞ AĞRILARI

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, 10-dan artıq kitabın müəllifi, yaradıcılığı bir sıra mükafatlar və diplomlarla qiyməytləndirilmiş Nisə Bəyim Bakıdan kənarda yaşasa da, daim Yazıçılar Birliyi ilə əlaqə saxlamış, şeirləri birliyin orqanlarında müntəzəm çap olunmuşdur. Onun əsərlərində özünəməxsusluq diqqəti çəkir. Daim göylərdə olan, yer adamlarından qaçan, izdihamın içində belə tənha olan şairin şeirlərində də bir göylər qızı obrazı vardır...

Qarabağ ağrı-acısı bütün şairlərin qələmindən keçən mövzudur. Mərhum şairimiz Nisə Bəyimin qələminə gələnlər də Qarabağ ağrılarını yaşayan bir yazıçı kimi diqqətimi çəkdi. Müəllimlik peşəsinə sadiq olan, vətən övladlarının təlim-tərbiyəsində bir ömür zəhmət çəkən, onların vətənpərvər kimi yetişməsinə çalışan şairin "Bugünkü dərsimiz Azərbaycandı" adlı şeiri maraq doğurur. Həm fərəhli, həm də ağrılı notlarla tariximizin bəzi məqamlarını yadımıza salan müəllif yazır:

Bütöv bir Vətənin ayrı yarısı,

Sağalmaz xalqımın könül yarası.

Eşitsin, eşitsin Vətən yarısı,

Bugünkü dərsimiz "Azərbaycan"dı.

Aranda istiyə, dağda qara bax,

Gəz bütün dünyanı, axtar, ara, bax!

Tarixə bir dastan yazdı Qarabağ,

Bugünkü dərsimiz "Azərbaycan"dı.

Bu şeirdə şairin vətən məhəbbətini, qeyrətli, dəyanətli bir azərbaycanlı qızının həm fəxarətini, həm də ürək ağrılarını görürük. Bəli, tarixə dastan yazdı Qarabağ, uçuq-sökük evlər dastanı, talanmış yurd dastanı, qan gölləri dastanı, Şəhidlər oğullar dastanı, şəhid şəhərlər dastanı, o qədər çox dastan yarandı ki, otuz ildən artıqdır ki, şeir-şeir, kitab-kitab yazılır, bitmək bilmir.

Nisə Bəyimin "Laçından müvəqqəti ayrılmış Gözələ" ünvanladığı bir şeiri var, elə ilk misralardan diqqəti çəkir:

"Laçına şeir yaz", deyirsən, Gözəl,

Nə desəm, kövrəlib gözün dolacaq.

Mənim deyəcəyim ən kədərli söz,

Sənin həsrətinə taymı olacaq?

Şair hər söz-söhbətə ürəklərin açılmadığını, hər yuxunun, hər dərdin yozulmadığı vurğulayaraq, əri, qardaşı güllələr altında olan, gecələr sübhə kimi gözünə yuxu getməyən bir azərbaycanlı qadının həsrətinin böyüklüyünü anladığını bildirir və şeirə nikbin notlarla davam edərək yazır:

Yağar çox yağışlar, axar çox sular,

Açılar zamana vurulan düyün.

Həsrətə bələnmiş durnalar kimi,

Sən də qayıdarsan o yurda bir gün.

Məni xatırlarsan Laçın yolunda,

Baxıb o dağlara ah da çəhərsən.

Mənim muradımı gətirib dilə,

O yerdə adıma bir kol əkərsən.

Bu misraları yazıya köçürərkən, düşünürəm ki, Nisə Bəyim unanırdı ki, bir gün Laçın alınacaq. Və onu da düşünürəm ki, Laçın qayıtdı, görəsən, Gözəl Laçına qayıtdımı? Laçına getməyə ömrü yetməyən şairin arzusunu dilə gətirib, adına bir kol əkdimi?

Nisə Bəyimin torpaq ağrısından, insan biganəliyindən, şəhid məzarlardan, satqınlıqdan bəhs edən adsız bir şeiri var, bu misralarla başlayır:

Mənə sevgilərin işığı qədər

Ümid ver, inam ver, göy üzlü tanrım!

Mənə həsrətlərin ağrısı qədər

Dözüm ver, səbr ver, göy üzlü tanrım!

Şair səbrini duyğularında keçərək sel kmimi aşıb-daşdığını, ömrünü yuxularında keçərək yel kimi əsib-coşduğunu, duyğularının vulkan kimiqaynayıb onu şimşəkdən-şimşəyə atdığını, lakin qəzəbinin, nifrətinin kinli bir atəş kimi qanında yatdığını, dərdini içinə çəkib susduğunu, duyğusu kor olmuş kimi, varlığı kar olmuş kimi susanda ruhların üsyan etdiyini, haray çəkdiyini qeyd edir və bu məmləkətin tamahın ovsunladığı, haramın gözlərini bağladığı çörək yeyənlərinə, çəpik yeyənlərinə, təpik yeyənlərinə üz tutaraq "Sən haram yemisən, qanın korlanıb", "Vəzifə başında çobansan yenə", "Bu kimin vətəni, bu kimin dərdi", "Qisas ortalıqda, qan ortalıqda", "Gizlənir millətin çörək yeyəni" deyə özü də ruhlar kimi üsyan edərək yazır:

Bir şəhid məzarə şəhid kənd olur,

Böyüyür, böyüyür şəhid şəhərlər.

Doğur gecələrin ağrılarından,

Açılır ümidsiz şəhid səhərlər.

Dönür göz yaşına şəhid ruhları,

Şəhiddir Vətənin hər qanlı daşı.

Hər yarpaq, hər çiçək, hər gül şəhiddir,

Şəhiddir torpağın axan göz yaşı.

Şair bu köçün əvvəlini, sonunu sual edir və "Məhv olmuş yolların məzarlığında Şəhid ümidləri kim ağlayacaq?" deyə sual edir və "Ümid doğ, ümid doğ, ey ana torpaq", "Atəş al, şimşək al uca göylərdən", "qalx təpik altından, düzəlt belini" deyə haray şçəkir. Yaralı Vətənin dərdinə məlhəm axtaran, onu yenidən ayağa qalxmasını, qalib olmasını arzulayan şair vətənə, torpağa sadəcə çörək ağacı kimi baxanlara, düşmən qapısında, yad evində "yanağı sürtülənlərə", ata yudunu kor qoyanlara, igidləri arxadan vuranlara üz tutaraq deyir ki, "Vətən sənin deyil", "Oynama vətənin dərd havasına", "Aldığın, satdığın kəndin, şəhərin Bir misqal torpağı sənin deyildi. Qumara qoyduğun cənnət vətənin Quru yarpağı da sənin deyildi". Göz yaşı içinə axan şairin misralarından qanlı yaş damır. Vətən oğullarına səslənən şairin "Qüvvət al içindən, düzəlt qəddini, Tanrı qüdrəyiylə, Tanrı gücüylə" üsyankar səsini eşidirik.

Millətin, xalqın dərdini öz dərdi hesab edən, bu dərdlərlə yanıb-qovrulan, şeirlərində bu milli ndərdi misralayan Nisə Bəyim "Miraj" kitabındakı bir şeirində yazır:

Bizim dərdimizin bir adı yox ki,

İstər Şuşa deyək, istər Xocalı...

Biz elə özümüz dərdin özüyük,

Yazıb üstümüzdə - Şuşa, Xocalı!

Digər bir şeirdə Vətən övladlarına bu torpağın təmiz adını, Vətənin yüksələn bayrağını, xalqın namusunu, qeyrətini qorumalarını bir vəzifə kimi xatırladan şairin harayını eşidirik. Sözünə davam edən müəllif yazır:

Sən tarix yazırsan qızıl qanınla,

Gələcək önündə ucadır adın.

Canını verdiyin ana torpağı

Canı tək sevəcək sabah övladın.

Sənin taleyindir yurdun taleyi,

Bu yurdun işıqlı sabahı sənsən.

Qazisi də sənsən, şəhidi də sən,

Qanınla yazdığın tarix özünsən!

Göründüyü kimi, şair vətən övladları ilə fəxr edir. Ürəyini azadlıq yolunda məşələ çevirən oğulların tutduğu yolun şərəfli olduğunu, bu amalın ulu sevgi olduğunu, eşqə yanmağın bir Tanrı qisməti olduğunu poetik misralarla bizə çatdırır. "Uca tut başını, bizimdir zəfər" deyən şair sözümüzü düşmənə qılıncdan sıyrılan, seçilib-sayılan oğulların dediyini, Allahın qisməti kimi onların şəhadətə yetdiyini böyük inam hissi ilə qeyd edir və Vətənə müraciətlə poemanı belə bitirir :

Uca tut başını, sevgili Vətən!

Şəhid məzarların inanc yerindir.

Uğrunda canından keçməyə hazır

İgid oğulların güvənc yerindir.

Haqdır məsləkimiz, haqdır işimiz,

Eşqi haq olanlar yolundan dönməz.

Qəhrəman milləti olan torpağın

Ucalan bayrağı bir daha enməz!

Nisə Bəyimin "Qürur rəngləri" adlı kitabı "Bayrağım..." adlı şeirləaçılır və bu şeirində də şairin fəxarət hissini duyuruq. "Sən mənim göylərimə And kimi yaraşırsan...", "Uğrunda şəhid olan igidlərin qanından Yaddaşıma yazılan Ad kimi yaraşırsan..." misraları ilə başlayan sərbəst şeirdə Azərbaycan bayrağını tərənnüm edən şair həm də Məhəmməd Əmini xatırlayır, bayrağa müraciətlə "Üstündə Azərbaycan-Rəsulzadə adını möhür kimi daşırsan..." yazır və şeiri belə yekunlaşdırır:

Sən mənim ruh sirdaşım...

Atam...oğlum...qardaşım...

Ən müqəddəs dayağım...

Göz bəbəyim – bayrağım!!!

Bəli bu, Azərbaycan bayrağıdır. Döyüşə gedəndə igid oğullarımızın əllərində dalğalanan, qazilərimizin əlində evlərə gələn və bu bayraq uğrunda, bu torpaq uğrunda şəhid olan Vətən oğullarının bükülüb torpağa verildiyi, məzarları üstünə sərildiyi Vətən bayrağıdır.

Nisə Bəyimin İstiqlal uğrunda şəhid olan yurddaşlarına ithaf etdiyi "Himn" adlı poeması da maraq doğurur. Burada "Bir ümid çağında "Misri" səsinə, "Cəngi sədasına oyandı ruhum" yazan şair həmin səsin bir elin danışan dili olduğunu, onu öz sıralarına çağırdığını, könlünün, gözünün inam səsinə çevrildiyini poetik obrazlarla oxuculara çatdırır və yazır:

Haydı igidlərim, aman verməyin,

Şığıyın qartal tək yağı üstünə.

Alın bu torpağın intiqamını,

Dağ çəkin düşmənin bağrı üstünə.

Ağacı göyərməz, çiçəyi bitməz,

Alın qisasını yanan ahların.

Suları çağlamaz bu ana yurdun,

Qaytarın haqqını ulu ruhların.

Bu poemada diqqəti çəkən maraqlı fikirlər vardır: "Bu vətən torpağı tale yazımız", "Ucalıq eşqinə çıxıb qınından Qeyrət qılıncımız, sevgi sazımız", "Müqəddəs bir ölüm gözləyir bizi", "O mərd babaların övladıyıq biz, Qanlı döyüşlərdən gəlir səsimiz", "Yüksələn bayraqdır əllərimizdə Qanlı köynəyimiz – azadlığımız!"

Daha sonra şair tarixə ekskursiya edir, Araz həsrətindən, qərib durnalardan söz açır, Məhəmməd Əmini, Əhməd Cavadı, Nəriman Nərimanovu xatırlayır, onları düşmən hesab edənlərə od püskürür. Azadlıq təranəsi olan himnimizin qaytarılmasını alqışlayır və bu himnin qartallı dağların, şərbət bulaqların, çağlayan sellərin, durnalı çöllərin, yağışlı göllərin nəğməsi olduğunu obrazlarla təqdim edir və bu səsdə "Heyratı"nın, "Şikəstə"nin, "təcnisin" havalandığını, Dədə Ələsgər nisgilinin yandığını, Koroğlunun qılıncının parladığını fəxarətlə qeyd edir və yazır:

Ulu Nizaminin ruhu yüksəlir,

Qürbətdən Nəsimi, Füzuli gəlir.

Bu torpaq üstündə Üzeyirin ruhu,

Cəlilin, hadinin, Sabirin ruhu,

Yaşarır qürurdan Cavadın gözü,

Cəfərin, Müşfiqin, Cavidin gözü.

Keçir Səməd Vurğun şah vüqarıyla,

Danışır Bəxtiyar düz ilqarıyla...

Göründüyü kimi, şair burada Azərbaycanın vətənpərvər övladlarını bir-bir xatırlayır və bu vətənin "Namusunu hifz etməyə, Bayrağını yüksəltməyə!" xalqının ayağa qalxdığını qürur hissi ilə misralayır.

Nisə Bəyim bir sıra şairlər ki, ağlamır. "İçimdən qaynayan haqqın səsidir, Dönüb şeir kimi axır sinəmdən" deyə göz yaşını içinə axıdır, "Səngərdə yazılır şanlı nəğməmiz" deyə tarixi divana çəkir, "Bu kimin vətəni, bu kimin dərdi? Duran torpağından, dərdindən qaçır" deyə namərdləri istintaq edir və şəhadəti alqışlayır.

Nazim Hikmətin "Bəylər, bu vətənə necə qıydınız" misrasını epiqraf seçdiyi bir şeirində də şairin vətən torpağının yadlar tərəfindən parça-parça edildiyini, qeyrət satanların torpaqları satdıqlarını, kökünü dananların şan üçün, var-dövlət üçün bu yurdun başına oyun açanlara qarşı nifrətini görürük. Bu şeirdə Misri qılınca "yetər köləlik", "Yetər öz qanında boğuldu millət" deyə xutab edən, digər bir şeirdə "Oğluna, qızına qıydı ulular, Qıymadı yurdun bir qara daşına", "Haydı vətən oğlu, gedək ölümə" cəsarətini misralayan şairin bir-birindən kəskin fikirlərinin şahidi oluruq. Şairin "Aran fraqmentləri" adlı kitabındakı "Susma, Vətən" şeiri də diqqəti çəkir. Şairin şeir toplularında vətənpərvərlik mövzusunda yazdığı bütün şeirlərində üsyankarlıq vardır. Vətən qədri bilməyənlər, torpaq təəssübü çəkməyənlər, ürəyində millət sevgisi olmayanlar Nisə Bəyimin tənqid hədəfləri, Vətənin igid oğulları, torpaq uğrunda şəhid olan vətən övladları onun qürur yeridir. Allah şəhidlərimizə rəhmət eləsin, ruhları şad olsun!

Sona XƏYAL

Bakı Xəbər .- 2025.- 19 fevral (№30).- S.15.