Azərbaycanda elmin inkişafı üzrə Dövlət proqramları necə icra olunur...

Azərbaycanda elm sahəsinin inkişafı olduqca vacib məsələlərdən biridir. Ölkəmizdə elmin inkişafı dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biri kimi özünü ifadə edir.

Prezident İlham Əliyevin 2 fevral 2021-ci il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər təsdiq edildi.

Sənədin 3.2. (Yaradıcı və innovativ cəmiyyət) bəndində qeyd olunur: “Gələcək dövrdə ən müasir texnoloji sahələri və innovasiyaları dəstəkləyən rəqəmsal cəmiyyət inkişafın aparıcı qüvvəsinə çevriləcəkdir. Ölkəni rəqabətdə irəli aparmaq üçün cəmiyyətin yaradıcılığını və innovativliyini stimullaşdıran ekosistem qurulmalıdır.

Yeni dövrdə qurulacaq ekosistem (müvafiq təşviqlər, inkubasiya və akselerasiya mərkəzləri, dövlət-özəl əməkdaşlığı əsasında maliyyələşmə modelləri, vençur və kraudfandinq institutları və s.) iqtisadiyyatın texnoloji tutumluluğunun artırılmasına yönləndirilməlidir. Dünyada gedən sürətli texnoloji tərəqqiyə çevik uyğunlaşmaqla texnoloji ixrac məkanına çevrilmək üçün perspektivlər yaradılmalıdır. Bu məqsədlə emal sənayesinin inkişafı dərinləşdirilməli, elmtutumlu və yüksək gəlir yaradan orta və yüksək texnoloji sahələrin inkişafı təmin edilməlidir. Nəticəyönümlü elmi tədqiqatların təşviqi üçün rəqabətli maliyyələşdirmə mexanizmləri formalaşdırılmalıdır”.Dosent, tarix üzrə fəlsəfə doktoru,AMEA akad. Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun Cənubi Azərbaycan şöbəsinin müdiri Səməd Bayramzadə öz məqaləsində yazır ki, “Azərbaycan Respublikasında 2022–2030-cu illərdə elmin dayanıqlı inkişafı üzrə Milli Strategiya”sı elmi tədqiqatların prioritetlərinin dünya elminin inkişaf istiqamətlərinə və ölkənin mühüm ictimai-mədəni məsələlərinin həllinə uyğun müəyyənləşdirilməsinə, biliklərə əsaslanan yeni tipli iqtisadiyyatın formalaşdırılmasına, elm sahəsində idarəetmə sisteminin, elmi infrastrukturun modernləşdirilməsinə, elmi tədqiqat müəssisələrinin və bütövlükdə elmin maliyyələşdirilmə mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsinə, yüksəkixtisaslı kadrların hazırlanmasına, elmi məktəblərin qorunması və elmdə varisliyin təmin edilməsinə, elmin, təhsilin və istehsalın inteqrasiyasına, elmi işçilərin sosial təminatının yaxşılaşdırılmasına, elmin normativ hüquqi bazasının və informasiya təminatının gücləndirilməsinə, Azərbaycan elminin beynəlxalq elm məkanına inteqrasiyasına yönələcək.

Elmin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı...

Bilirik ki, indiyə qədər azı iki dəfə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya hazırlanıb və bu strategiya əsasında Dövlət Proqramı həyata keçirilib.

Məsələn, 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya, bu başa çatandan sonra 2020-2025 illərdə elmin inkişaf strategiyası qəbul olundu. Yəni elmin inkişafı ilə bağlı milli strategiya mövcuddur. Eyni zamanda dövlət elmin ayaqda durması üçün müxtəlif tədbirlər, layihələr həyata keçirir.

Elm və təhsil naziri Emin Əmurullayev keçən il mətbuata açıqlamasında elmin inkişafı üzrə dövlət proqramı üzərində işlənildiyini qeyd etdi. Nazir deyirdi ki, elmin təhsillə inteqrasiyasından sonra bu sahənin inkişafında xeyri addımlar atılıb və nəticələr görülür: "Universitetlərin reytinqlər sırasında irəliləməsinin böyük hissəsi də məhz bundan sonra olub".

Azərbaycanda elmin inkişafı üzrə Dövlət proqramları və qərarlar necə icra olunur? Ümumiyyətlə, belə proqramlar varmı, varsa icra vəziyyəti necədi?

“Strategiya və Dövlət Proqramından biz istədiyimiz nəticəni...”

Azərbaycan Gənc Alim, Doktorant və Magistrlər Cəmiyyətinin sədri, fəlsəfə doktoru İlqar Orucov “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, hər bir ölkədə elmin inkişafı, onun ölkənin həyatında vacib və aparıcı rol oynaması üçün işlər görülür, konsepsiyalar həyata keçirilir, Dövlət Proqramları icra olunur, eyni zamanda strategiyalar qurulur: “Bütün bunlar elmin rolunun, yerinin və inkişafda pay almasına gətirib çıxarır. Yəni ölkənin inkişafında elm başlıca yer tutsun. Eyni zamanda hər bir mütəqil ölkə üçün elmin ayrı-ayrı sahələrinin inkişaf etdirilməsi həmişə önəm daşıyıb. Burda fundamental elmlərlə bərabər ictimai-humanitar elmlər də diqqətdə saxlanılır. Bütövlükdə elmi nailiyyətlərin nəticələri (bu findamental elmlərə aidir) tətbqi olunur. Eyni zamanda hər bir dövlət üçün ideoloji dövlətçilik baxımdan humanitar və ictimai elmlər də əvəzsiz mövqeyə malikdir. Ölkəmizdə bu istiqamətlərdə ayrı-ayrı dövrlərdə dövlət qayğısı göstərilib. Azərbaycanın inkişafı ilə bağlı qəbul olunmuş konsepsiya sənədlərində elmin, texnologiyanın inkişaf etdirlməsi prioritet istiqamətlərdən biri kimi nəzərdə tutulub. Eyni zamanda Azərbaycanda Azərbaycan elminin inkişafı ilə bağlı Prezident İlham Əliyev tərəfindən 2009-cu il tarixində çox mühüm birt sənəd imzalandı. Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya”sı və onun həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı təsdiq olundu. Dövlət Proqramının icrası Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına (AMEA) həvalə oldu. Eyni zamanda digər aiyyəti qurumların da orda rolu və mövqeyi aydın şəkildə göstərildi. Strategiya və Dövlət Proqramından biz istədiyimiz nəticəni ala bilmədik. Ona görə ki, ümumilikdə elm elə bir fəaliyyət sahəsidir ki, ordakı inkişafın, tərəqqinin nəticələri qısa müddətdə olmur. Məsələ ondadır ki, artıq dünya çox sürətlə dəyişir, inkişaf edir, elm əsasında dayanır. Təbii ki, elm gözləmə mövqeyində olanda, görüntü xaraketri daşıyanda həmin ölkələrdə elmin inkişafı zəif gedir. Hesab edirəm ki, bizim ölkəmizdə elmin inkişafı ilə bağlı ən ali səviyyədə siyasi qərar, siyasi baxış mövcuddur. Cənab Prezidentin Milli Elmlər Akademiyasına gəlişini, alimlər qarşısındakı proqram xarakterli nitqini, həmçinin ayrı-ayrı elmi istiqamətlər üzrə dövlətin gözləntilərini gündəmə gətirməsini yaxşı xatıralyıram. Əslində dövlət başçısının elmlə bağlı söylədiyi fikirlər həm də bir proqram xarakterli çıxışlardır.

Onu da xatırlayıram ki, cənab Prezident 2020-ci ildə yeni təyin edilən elm və təhsil nazirini videoformatda qəbul edərkən elm, təhsil, elmi-texniki tərəqqi ilə bağlı nə qədər mühüm əhəmiyyət daşıyan fikirlər səsləndirdi. Düşünürəm ki, cənab Prezidentin bu çıxışında nə qədər məqamlar yer alıb. Prezident orda rəqəmsallaşmaya, müasir texnologiyaların gətirdiyi dəyişikliklərə toxundu. Elm və təhsil nazirinə tapşırıqlar verərkən düşünürəm ki, həm də bu istiqamətdə çalışan insanlara tapşırıqlar verdi.

Hesab edirəm ki, həm Elm və Təhsil Nazirliyi, həm AMEA, ayrı-ayrı elmi tədqiqat institutları, ali təhsil müəssisələri Prezidentin çıxışlarında, nitqlərində yer alan proqram və istiqamət xarakterli fikirlərinin reallaşdırılması istiqamətində çalışmalıdırlar”.

İ.Orucov qeyd etdi ki, amma bu özünü lazımı şəkildə görsətmir. İ.Orucovun fikrincə, bu istiqamətdə biz çox işləməliyik və elmi məhsulu da qüvvəyə çevirməliyik. O, bildirdi ki, bu baxımdan ölkənin inkişafında elm və texnologiyanın yerini, rolunu möhkəmləndirməliyik. Burda elm və təhsil həm də ölkənin həm strateji, həm də milli təhlükəsizlik faktoru kimi nəzərə alınmalıdır. Hesab edirəm ki, ölkəmizin inkişaf prioritetlərinə, iqtisadi inkişaf üçün əsas meyarlara uyğun olan sahələrə önəm verilməlidir. Qlobal dünyadakı ayrı-ayrı trendlər nəzərə alınamaldır, mütləq şəkildə elm sahələri inkişaf etdirilməlidir. Burda çox maraqlı məqamlardan biri də ondan ibarətdir, elmin məhz universitetlərdə inkişaf etdirilməsi, tədqiqat institutlarının yaradılması aktualdır, amma hələ ki, bu bizim üçün görüntüdür. Belə deyək, epizodları var. Universitetlərimiz, elm və təhsildə cavabdeh olan qurumlarımız bütövlükdə xeyli geri qalıblar, işlərinin çoxu epizodikdir. Biz hələ ki, o işləri qalib ölkənin, qalib ölkə rəhbərinin görmək istədiyi və xalqımıza yaraşan səviyyədə görə bilməmişik”-deyə İ.Orucov bildirdi.

İradə SARIYEVA

Bakı Xəbər 2025.- 3 iyun (№94).- S.8.