150 il - Milli mətbuat tarixi
dövlətçiliyimizin mühüm səhifəsidir...
Bir əsr yarım şərəfli yol keçən Azərbaycan mətbuatı dövlətçilik tariximizin inkişafında misilsiz rol oynayıb.
Mətbuatın inkişafı cəmiyyətin, xalqın, dövlətin, dövlətçiliyin inkişafı deməkdir və bu ali dəyərlər bir-birinə sıx bağlıdır.
“Əkinçi”dən başlanan yol…
Milli mətbuatımızın əsası1875-ci ildə görkəmli maarifçi, mətbuat xadimi Həsən bəy Zərdabi tərəfindən "Əkinçi" qəzetinin nəşri ilə qoyulub.
Bilirik ki, Azərbaycan mətbuatı, xüsusən də "Əkinçi" qəzetinin nəşri ilə 1875-ci ildə başlayan tarix, Azərbaycan xalqının milli dirçəlişində, dövlətçilik dəyərlərinin formalaşmasında və milli şüurun oyanışında mühüm rol oynayıb. Tədiqiqatçıların fikirlərinə istinadən deyə bilərik ki, mətbuatın bu dövrdəki rolu, Azərbaycan xalqının milli özünüdərk prosesində də əvəzolunmaz olub. Bütövlükdə mətbuatın Azərbaycan xalqının dövlətçilik dəyərlərinin formalaşmasında da mühüm rol oynadığı danılmaz faktdır.
Tədiqatçılara görə, mətbuat Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında da mühüm rol oynaylıb, məhz onun vasitəsi ilə Azərbaycan dili, ədəbiyyatı və mədəniyyəti təbliğ olunmuş, xalq arasında milli şüurun güclənməsinə kömək edilib.
150 yaşlı mətbuatımızın dövlətçiliyimizin inkişafında rolu…
Bu il Azərbacan
milli mətbuatının
150 illik yubileyidir. Uzun və şərəfli yol keçən, xalqımızın maariflənməsində,
milli özünüdərk
və dövlətçilik
şüurunun formalaşmasında
əvəzsiz rol oynayan mətbuatımız
bu gün də dövlətiliyimizin
əsas sütunlarından
biridir. Əlbəttə, medianın “dördüncü
hakimiyyət” adlandırılması
təsadüfi deyil, o
bu funksiyanı 150 ildir ki, şərəflə
yerinə yetirir.
Tədqiqatçıların da qeyd etdiyi
kimi, “Əkinçi” qəzeti milli oyanışın və yeni düşüncə tərzinin carçısı
oldu, xalqa maarif işığı verən vasitə kimi çıxış etdi.
XIX əsrin sonunda yeni qəzetlər, yeni fikirlər ortaya çıxmağa başladı, "Əkinçi"nin
açdığı yolu
"Ziya" (1879), "Ziyayi-Qafqaziyyə"
(1880), "Kəşkül" (1883) və "Şərqi-Rus"
(1903) kimi nəşrlər
davam etdirdi.
Tədqiqatçılara görə, ənənəvi
təfəkkürü dəyişmək,
geriliyə qarşı
mübarizə uğrunda
mətbuat xalqı öz ardınca aparırdı. 1906-cı ildən etibarən isə milli mətbuatda canlanma dövrü başladı.
Rusiyada baş verən inqilabi proseslər Azərbaycan mətbuatına
da təsir etdi. Molla Nəsrəddin (1906-1931) jurnalı bu dövrün ən parlaq nəşrlərindən
biridir. Cəlil Məmmədquluzadənin redaktorluğu ilə çıxan bu satirik jurnal sosial ədalətsizliyə,
savadsızlığa, fanatizmə,
xürafata qarşı
kəskin tənqidi mövqeyi ilə tanındı.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə də mətbuat müstəqillik
və azadlıq ideyalarının irəliyə
aparılmasında mühüm
rol oynadı. Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyətinin iki
illik həyatındasöz
və mətbuat azadlığını qanuniləşdirən
çox ciddi hüquqi sənədlər
qəbul edildi. Üzeyir bəy və Ceyhun bəy Hacıbəylilərin nəşr
etdikləri "Azərbaycan"
qəzetinin, eləcə
də ölkədə
çıxan 130-a qədər
qəzet və jurnalın nəşri də həmin dövrə təsadüf
edir. Sovet hakimiyyəti illərində
mətbuat kommunist ideyalarının təbliği
ilə məşğul
olmaqla yanaşı, xalqın zəngin milli adət-ənənələrin
təbliğində də
çox böyük rolunu saxlaya bilmişdir. Baxmayaraq ki,
o dövr çox sərt və amansız ideoloji buxovlar və ciddi senzura qaydaları
ilə əhatə olunmuşdu, amma mətbuat milli dəyərlərin qorunmasında
çox böyük missiyanın öhdəsindən
layiqincə gələ
bildi.
Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpasında
mətbuatımızın xüsusi
rolu olub.
1998-ci ildə Heydər
Əliyevin təşəbbüsü
ilə Azərbaycan mətbuatının üzərindən
dövlət senzurası
ləğv edildi. Bununla da
ölkəmizdə söz
və mətbuat azadlığının təməli
qoyuldu və mətbuatın inkişafına
ciddi təkan verildi. H.Əliyevin jurnalist əməyini
daim yüksək qiymətləndirir, imzaladığı
fərman və sərəncamlarla, qəbul
etdiyi qanunlarla mətbuatın inkişafını
dəstəkləyirdi.
Bu çərçivədə qəzetlərə birdəfəlik
yardımlar ayrıldı,
yeni hüquqi bazalar formalaşdırıldı.
Heydər
Əliyev deyirdi: “Respublikamız dövlət
müstəqilliyi qazandıqdan
sonra milli və bəşəri dəyərləri rəhbər
tutan Azərbaycan mətbuatı demokratiya və aşkarlığın
mühüm vasitəsi
kimi xalqımıza öz ali
məqsədlərini həyata
keçirmək yolunda
müstəsna xidmətlər
göstərmişdir".
25 aprel 2025-ci il
Azərbaycan milli mətbuatının 150 illik
yubileyinin keçirilməsi
haqqında Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyev Sərəncam imzalayıb. Sərəncamda
qeyd edilir: “Ötən dövr ərzində müstəqil
siyasi kursun qətiyyətlə və
ardıcıl həyata
keçirilməsi nəticəsində
ölkəmizin dinamik
inkişafı təmin
edilmiş, qarşıda
duran strateji vəzifələr uğurla
gerçəkləşdirilmişdir. Azərbaycan Vətən müharibəsində
şanlı Zəfər
qazanaraq və unikal antiterror əməliyyatı ilə
hərb tarixinə yeni səhifə yazaraq, ərazi bütövlüyünü və
suverenliyini tam bərpa
etmişdir. Müharibə
dövründə mediamız
əsl vətənpərvərlik,
həmrəylik nümunəsi
ortaya qoymuş, haqq səsimizin dünya ictimaiyyətinə
çatdırılması, düşmənin və onun havadarlarının saxta məlumatlarının
ifşası üçün
xüsusi səy göstərmiş, Milli Ordumuzun, əsgər və zabitlərimizin rəşadəti, qəhrəmanlığı
ilə bağlı zəngin salnamə yaratmışdır”.
Ekspertlərin də qeyd etdiyi
kimi, Prezidentin Milli Mətbuatın yaranmasının 150 illiyi
ilə bağlı imzaladığı Sərəncam
dövlətin mətbuata
verdiyi dəyərin yüksək təzahürüdür.
Azərbaycan mətbuatı 150 illik inkişaf yolunda maarifçilikdən dövlətçilik
təfəkkürünə, ideoloji çərçivədən
qlobal informasiya axınına qədər
müxtəlif mərhələlərdən
keçib və özünün yeni inkişaf dövrünə
qədəm qoyub.
Milli mətbuatımız
hər zaman dövlətçilik ənənələrinin
daha da möhkəmlənməsinə
xidmət edib, inkişafa böyük dəstək göstərib. Bir sözlə, 150 yaşlı
mətbuatımız dövlətçiliyimizin
ən parlaq səhifələrindən birini
təşkil edir…
İradə
SARIYEVA
Bakı Xəbər 2025.- 21 may (¹86).- S.8.