Elektron ticarət və nağdsız ödəniş sistemi sürətlə inkişaf edir...

İnformasiya kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) tətbiqinin səviyyəsi hər bir ölkənin intellektual və elmi potensialının, dövlət idarəçiliyində şəffaflığın, demokratiyanın inkişafının əsas göstəricilərindəndir.

Dünya bazarında elektron ticarətin rolunun artdığı müşahidə olunur və ümumilikdə, hazırda ölkələrin iqtisadi rəqabət aparmaq qabiliyyəti onların informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından səmərəli istifadəsindən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Azərbaycanda son illərdə bu sahənin inkişaf etdirilməsi üçün ardıcıl addımlar atılır, bu istiqamət dövlət siyasətinin prioritetlərindən birinə çevrilib.

Ölkəmiz İKT-nin inkişafı baxımından dünyanın qabaqcıl ölkələri ilə eyni sırada qərarlaşıb

Azərbaycanda İKT-nin inkişaf etdirilməsi üçün görülən işlər nəticəsində ölkənin ümumdünya elektron məkanına daha sürətli inteqrasiyası, sosial və iqtisadi fəaliyyətin yeni formalarının (e-hökumət, e-ticarət, distant təhsil və s.) təşəkkül tapması, informasiya və bilik bazarının yaradılması, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində səmərəliliyin artırılması, məhsul və xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi istiqamətində mühüm addımlar atılmışdır. Məhz, bütün bunların nəticəsində, Azərbaycan İKT-nin inkişafı baxımından dünyanın qabaqcıl ölkələri ilə eyni sırada qərarlaşıb. Azərbaycanda kosmik sənayenin yaradılması da bunun ən böyük sübutlarından biridir. Məlumat üçün qeyd edək ki, dövlət başçısının "Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və telekommunikasiya peyklərinin orbitə çıxarılması haqqında" 4 noyabr 2008-ci il tarixli Sərəncamı ilə əlaqədar olaraq tanınmış alim və mütəxəssislərin iştirakı ilə müvafiq Dövlət Proqramı hazırlandı. Dövlət Proqramında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı, telekommunikasiya peyklərinin orbitə çıxarılması, kosmik informasiyanın qəbulu və emal edilməsi üçün yerüstü mərkəzin yaradılması, orbital mövqelərin əldə olunması üçün Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqı ilə işlərin davam etdirilməsi, eləcə də digər mühüm vəzifələrin icrası öz əksini tapırdı. Beləliklə, BMT Baş Assambleyasının 64-cü sessiyasında Trans Avrasiya Super İnformasiya Magistralı layihəsinə dair qətnamə qəbul edildi ki, bununla da Azərbaycanda kosmik sənayenin yaradılmasına start verildi. Bir il sonra, 2010-cu ildə isə "Azərkosmos" ASC yaradıldı. 2013-cü il, fevral ayının 7-də Azərbaycanın ilk peyki olan "Azerspace-1" telekommunikasiya peykinin Fransız Qvianasında yerləşən Kuru kosmodromundan orbitə buraxılması Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə elan edilmiş "İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları ili"nə ən böyük töhfə idi. Azərbaycan Respublikasının sayca üçüncü, təyinatına görə ikinci telekommunikasiya peyki. "Azerspace-2" isə 25 sentyabr, 2018-ci il tarixində Fransız Qvineyasının (Cənubi Amerika) Kuru kosmodromundan orbitə buraxıldı.

Elektron ticarətin payı nağdsız ödənişlərin 88 faizinə yaxınlaşıb

Göründüyü kimi, Azərbaycan, hər bir sahədə olduğu kimi, İKT sahəsində də özünün inkişaf, tərəqqi dövrünü yaşayır. Başqa bir tərəfdən, ölkədə elektron ticarət sürətlə inkişaf edir. Azərbaycanda elektron ticarətin payı nağdsız ödənişlərin 88 faizinə yaxınlaşıb. 2025-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində Azərbaycanda kredit kartları ilə aparılan əməliyyatların həcmi 7,3 milyard manat təşkil edib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 15,8 faiz artım deməkdir. Bu artım təkcə nominal rəqəmlərdə deyil, həm də ödənişlərin strukturunda özünü göstərir. Hesabat dövründə əməliyyatların 4,2 milyard manatı elektron ticarət vasitəsilə həyata keçirilib ki, bu da əhalinin onlayn alış-verişə olan marağının güclü olduğunu göstərir. Digər tərəfdən, POS-terminallar üzrə əməliyyatlar 1 milyard 629 milyon manat, bankomatlardan çıxarışlar isə 1 milyard 138 milyon manat təşkil edib. Xaricdə aparılan əməliyyatlar 269 milyon manatla məhdudlaşsa da, bu göstərici Azərbaycanın beynəlxalq maliyyə əməliyyatlarına inteqrasiyasının göstəricisi kimi qiymətləndirilə bilər. Təkcə bu ilin sentyabr ayında Azərbaycanda nağdsız ödənişlərin məbləği ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 24 % artaraq – 8 milyard 898 milyon manat təşkil edib. Bunun 7 milyard 808 milyon manatı (87,8 %-i) elektron ticarətin payına düşüb.

Ümumilikdə, bütün bunları ekspertlər necə dəyərləndirir?

Sözügedən məsələni “Bakı-Xəbər”ə şərh edən millət vəkili Vüqar Bayramovun fikrincə, ümumilikdə, son dövrlər Azərbaycanda nağdsız əməliyyatların həcmində artımlar müşahidə edilir: “Nağdsız əməliyyatların həcminin artması praktik olaraq bir tərəfdən həm artıq plastik kartlardan istifadə ənənəsinin yaranması, digər tərəfdən isə, təşviqedici tədbirlərlə bağlıdır. O cümlədən, “ƏDV geri al” layihəsi də praktik olaraq plastik kartlardan istifadəni genişləndirməsinə xidmət etdi. O baxımdan təbii ki, elektron ticarətin rolunun artırılması vacibdir. Çünki bir tərəfdən elektron ticarətin inkişafı müşahidə olunur. Digər tərəfdən reallıq ondan ibarətdir ki, dövlət tərəfindən bu təşviq edilir. Ona görə ki, elektron ticarətin artırılması həm nağdlı ödənişlərə olan tələbi azaldır, həm də ümumilikdə vergidən yayınmanın qarşısının alınmasına gətirib çıxarır. Başqa bir tərəfdən bu, həm də daha yeni elektron və virtual xidmətlərin, məhsulların təklif edilməsi aspektindən vacibdir. Çünki bu, nəticə etibarı ilə daha innovativ məhsulların elektron qaydada təqdim olunmasına gətirib çıxarır. Bütün bunlar da, xüsusən kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı baxımından vacib hesab olunur”.

Vidadi ORDAHALLI

Bakı Xəbər 2025.- 13 noyabr (№ 205).- S.8.