Azərbaycan dili üçün “iməcilik”

Küçə adları, afişa və reklamlarda Azərbaycan ədəbi dilinin normalarının pozulması hallarına rast gələndə, bundan şikayət etmək mümkün olacaq. Bu, Prezidentin “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nda nəzərdə tutulub. Proqrama əsasən, yaxın illərdə dil normalarının pozulma hallarını müəyyənləşdirmək üçün “Qaynar xətt” yaradılacaq. Və istənilən vətəndaş üzləşdiyi pozuntularla bağlı bura şikayət edə biləcək.

Hamı üçün məsuliyyət

Dilçi-alim, Milli Məclisin Mədəniyyət məsələləri Komitəsinin sədri Nizami Cəfərov hesab edir ki, bu proqram cəmiyyətin hər bir üzvünün üzərinə məsuliyyət qoyur: “Çünki cəmiyyətin hər bir üzvü dil daşıyıcısıdır. Digər tərəfdən, dərsliklərin hazırlanması, virtual informasiya resurslarının, “Qaynar xətt”in yaradılması hər bir vətəndaşın bu proqramda iştirakını təmin edəcək. Küçə reklamlarında, lövhələrdə, xüsusilə də yazılarda qüsur görərsə, ana dilinin hüquqlarının məhdudlaşdırıldığı hallar ilə üzləşərsə, məlumat verə biləcək”.

“Coca-Cola” necə yazılmalıdır?

N.Cəfərov bəzən bu məsələlərdə vətəndaşların ifrata vardığını, dünyaca məşhur brendlərin yazılışına da etiraz edirlər: “Məsələn, “Coca-Cola”nın oxunduğu kimi yazılmasını tələb edənlər tapılır. Halbuki, bunun heç qrafikasını da dəyişmək olmaz. Belə müraciətlər olarsa, vətəndaşlara ən azından izahat veriləcək. Amma elə də ola bilər ki, Bakının uzaq küçələrindən birində kiçik bir dükan üzərində “Baby shop” yazılıbsa və vətəndaş bunu deyərsə, onda qarşısı alınmalıdır”. Deputat etiraf edir ki, bəzən heç xarici dillərdə yox, elə öz dilimizin tətbiqində də səhvlər olur: “İndinin özündə də yazılarımızda bəzi qüsurlar olur. Məsələn, müxtəlif mənbələrdə Müşfiq sözünün, şairin adının dəfələrlə səhv yazıldığının şahidi olmuşuq – bu sözü “k”, “q” ilə, bəzən “v” ilə yazırlar”.

“Avroviziya”, ya“Eurovision”?

Millət vəkili dilimizə daxil olan yeni sözlərlə bağlı diqqətli olmağı da vacib bilir: “Bu sözlərin yazılışı, tələffüzü haqqında aydın təsəvvür olmalıdır. Məsələn, bir neçə il öncə dilimizə əvvəllər eşitmədiyimiz “Avroviziya” sözü daxil oldu: “Bunu “Eurovision”, “Avrovision”, “Yevroviziya”, hətta “Avrogöstəri” forması da işlənildi. Bu cür məsələlərdə KİV-lər daha həssas olmalıdır”.

KİV-lərin öhdəliyi

Dilin bir neçə üslubunun olduğunu xatırladan Nizami Cəfərov hesab edir ki, dilin tətbiqində peşəkarlığın ən az olduğu yer KİV-lərdir: “Ancaq paradoks ondadır ki, dilin inkişafı da məhz KİV-in içində gedir. Hər bir yeni insanın təfəkkürü bura gəlir, media bu baxımdan daha demokratik məkandır. Bir sözlə, dil həm inkişaf edir, həm də korlanır. Amma KİV-i də məhdudlaşdırmaq olmaz, hər şeyi çərçivəyə salsan, onda inkişaf da olmaz. Elə bir balans tapılmalıdır ki, həm dil inkişaf etsin, həm də normativliyə əməl olunsun”. Buna görə də N.Cəfərov akademik olaraq normativlərin dəqiq müəyyənləşdirilməsinin, yalnız orfoqrafik deyil, orfofonik lüğətlərin yenilənməsinin tərəfdarıdır.

Hərəkət vaxtı

Həmsöhbətim bu proqramı “Bütövlükdə cəmiyyəti hərəkətə gətirə biləcək bir proqram” adlandırır və hesab edir ki, sənəddə konkret tələblər qoyulduğundan, onun icrası da vaxtında və effektiv formada yerinə yetiriləcək.

“Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nda bir çox nazirliklərin, qurumların qarşısına ciddi tələblər qoyulub. Konkret olaraq yaxın 2 ildə Azərbaycan dilinin öyrənilməsi və təbliği sahəsində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqini gücləndirmək üçün Azərbaycan dilinin ümumi informasiya bazasının yaradılması nəzərdə tutulub. Həmçinin, Azərbaycan dilinin təkmilləşdirilmiş yeni orfoqrafik, izahlı, frazeoloji, terminoloji, tərcümə, ensiklopedik və elektron lüğətləri hazırlanacaq. “Əlyazmaların elektron kitabxanası” və internet portalı yaradılacaq. Digər tərəfdən, beynəlxalq standartlar əsasında milli terminoloji informasiya sistemi qurulacaq. Azərbaycan dilinin tədrisinin genişləndirilməsi məqsədilə Təhsil Nazirliyi tərəfindən ali təhsil müəssisələrində müvafiq ixtisaslar üzrə “Nitq mədəniyyəti” fənninin tədrisi təmin ediləcək.

Fərəh Sabirqızı

Baku Post.-2013.-27 aprel.-S.9.