Xeyriyyəçilik qanunu

İmkansızlara əl tutmaq, ehtiyacı olanlara yardım göstərmək! Bunlara həm dinimizdə, həm də adətlərimizdə mühüm yer verilir. Lakin əksər hallarda Azərbaycanda “xeyriyyəçilik” deyəndə məhz imkansız şəxslərə çörək pulu vermək, internatlara pal-paltar alıb aparmaq nəzərdə tutulur.

Qərb ölkələrində isə xeyriyyəçilik həyatın bütün sferalarına sirayət edib. Amerikada adi bir parkda gəzəndə ayağının altına döşənmiş daşlarda da bu yeri təmir etməyə kömək edənlərin adını görmək mümkündür. Parkın bərpasına adicə 1 dollar xərcləmiş şəxsin adı da əbədi daşlara həkk olunur və bu, insanları xeyriyyəçiliyə stimullaşdırır. Bundan əlavə, böyük məbləğdə xeyriyyəçilik edənlər üçün vergi güzəştləri nəzərdə tutulur ki, bu da cəmiyyətdə bir sıra sosial problemlərin elə insanların özləri hesabına həllinə yardım edir.

Hansı vergi güzəştləri olmalıdır?

Azərbaycanda da xeyriyyəçilər üçün müəyyən vergi güzəştləri nəzərdə tutula bilər. Bunun “Xeyriyyəçilik işləri haqqında” qanunda reallaşması gözlənilir. Hələlik qanun layihəsi hazır deyil, Milli Məclisdə bu sənədlə bağlı bir sıra qurumlardan verilən təkliflərə baxılır. Sənədin yaz sessiyasının sonuna kimi hazırlanıb müzakirəyə çıxarılacağı gözlənilir.

İndiyə kimi müxtəlif deputatlar, QHT rəhbərləri belə bir qanunun vacibliyindən dəfələrlə danışıblar. Milli Məclisin Sosial siyasət komitəsinin sədr müavini Musa Quliyev də xeyriyyəçilik fəaliyyətinin qanunla tənzimlənməsinin tərəfdarıdır. Onun fikrincə, xeyriyyəçiliyin dövlət səviyyəsində təqdir olunduğunu önə çıxaran hüquqi bazanın yaradılması zəruridir. M.Quliyev bu sənəddə müəyyən vergi güzəştlərinin olmasını vacib sayır: “Xeyriyyəçilik fəaliyyəti stimullaşdırılmalıdır ki, digər sahibkarlar, iş adamları da bu məsələyə həvəslə girişsinlər. Cəmiyyətin üzvlərinin daim bir-birinə ehtiyacı var və təkcə bütün köməkləri dövlətdən gözləmək və bütün problemləri dövlətin üzərinə qoymaq da düzgün deyil. Bizim cəmiyyətdə də bunu tətbiq etmək lazımdır”.

Həvəsləndirmək lazımdır

Xeyriyyəçiliyin əhatə dairəsinə gəlincə, deputat bu işlərin çox əhatəli ola biləcəyini bildirir. Onun fikrincə, imkanlı insanlar xaricdə öz hesabına oxuyan tələbələr, yaxud bahalı müalicəyə ehtiyacı olan xəstələrə yardım göstərə bilərlər: “Elə xəstələr var ki, onları Azərbaycanda müalicə etmək mümkün deyil. Və yaxud özəl xəstəxanalarda son texnologiyaları tətbiq etməyə ehtiyac duyurlar. Hətta şəhid ailələri, evsiz insanlar üçün evlərin tikintisi layihələrini də gerçəkləşdirmək olar. Bu sıranı genişləndirmək lazımdır. Bu cür aksiyalar daimi və ya birdəfəlik ola bilər”.

Dünya təcrübəsi

Xeyriyyəçilik ənənələri bir çox ölkələrdə geniş kök salıb. ABŞ əhalisinin təqribən 90 faizi xeyriyyəçiliklə məşğul olur. Amerika ali məktəblərini dünya liderləri edən birinci səbəb də buna bağlıdır. İstənilən nüfuzlu ali məktəbin gücü ona bağışlanan puldan birbaşa asılıdır. Harvard, Yale, Stenford universitetlərinin hamısı onlara külli miqdarda yardım göstərən zəngin iş adamlarının adları ilə adlandırılıb. Birisi sərvətinin yarısını, digəri qızıllarını qoyub. Bəzən universitetlərdə ayrı-ayrı fakültələr də xeyriyyəçilərin adını alır. ABŞ-da fərdi və hüquqi şəxslərin xeyriyyəçilik fəaliyyəti böyük vergi güzəştlərinə malikdir.

Azərbaycanda hazırda bir neçə iri fond və barmaqla sayılacaq qədər xeyriyyə cəmiyyətləri fəaliyyət göstərir. Xırda təşkilatlar əsasən dindar insanlar tərəfindən yaradılıb. Amma adını gizli saxlanmasını istəyən və imkansızlara yardım edən insanlar da var. Vergilər Məcəlləsinin 106-cı maddəsi xeyriyyə təşkilatlarının gəlirini vergidən azad edir. Lakin bura sahibkarlıq fəaliyyəti aid olunmur.

Dünya xeyriyyəçilik reytinq cədvəlinə (World Giving Index) görə, Azərbaycan 150-dən çox ölkə arasında 76-cı yeri tutur. Bu tədqiqat Britaniyanın “Charities Aid” Fondu tərəfindən aparılır və dünyamiqyaslı “Gallup” təşkilatının sorğusunun nəticələrinə əsasən hazırlanır. Sorğuda 153 ölkədən 150 mindən çox respondent iştirak edir. Ölkənin reytinqi 3 göstəricidən asılıdır: fiziki şəxslərin xeyriyyə təşkilatlarına ianələri, onların könüllü qismində fəaliyyətləri, vətəndaşların tanımadıqları insanlara yardımı.

Cədvələ liderliyi Avstraliya edir. İlk beşlikdə bu ölkədən sonra İrlandiya, Kanada, Yeni Zellandiya və ABŞ-ın adları gəlir. Azərbaycan bu siyahıda Meksika və Latviya ilə qonşudur. Azərbaycanda “vətəndaşların tanımadıqları insanlara yardım etməsi” ilə bağlı bəndin göstəriciləri daha yüksəkdir.

Reytinq cədvəlində İran 12-ci, Ermənistan 109, Rusiya 127, Türkiyə isə 137-ci yerdədir. Siyahıda son 5 yeri – Ruanda, Toqo, Albaniya, Yunanıstan və Monteneqro tuturlar.

Azərbaycan 2010-cu ildə bu reytinq cədvəlində 67-ci yerdə, ötən il isə 94-cü yerdə olmuşdu. Ekspertlər hesab edirlər ki, əslində, Azərbaycanda xeyriyyəçiliklə məşğul olan insanların sayı daha çoxdur. Sadəcə mental xüsusiyyətlərdən asılı olaraq çoxları etdiyini açıb-ağartmır. Bu fəaliyyət rəsmiləşmədiyindən kimin nə qədər məbləğdə yardım etməsi haqda dəqiq rəqəmlər söyləmək də çətindir.

Fərəh Sabirqızı

Baku Post.-2013.-23 yanvar.-S.-7.