Müdafiəsiz uşaqlar...

Azərbaycanda da azyaşlılar qəddarcasına istismar edilir

Dünyanın qaynar nöqtələrində 100 mindən artıq uşaq əsgər döyüşür

Bu gün Uşaqların Beynəlxalq Müdafiəsi Günüdür. 1950-ci il iyunun 1-də BMT Baş Assambleyası tərəfindən təşkil olunan “Qadınların Beynəlxalq Konfransı”nda uşaq hüquqlarının təmin edilməsi ilə bağlı təkliflər səslənib və elə həmin tədbirdə də 1 iyun tarixini uşaqların beynəlxalq müdafiəsinə həsr etmək qərara alınıb. Bundan sonra iyunun 1-i Uşaqların Beynəlxalq Müdafiəsi Günü kimi tarixə düşüb.

Uşaqların Beynəlxalq Müdafiəsi Günü Azərbaycanda da qeyd edilir. Azərbaycan hakimiyyəti beynəlxalq günləri və bayramları təmtəraqla qeyd etsə də, reallıqlar pafoslu çıxışlardan köklü şəkildə fərqlənir. Elə uşaqların müdafiəsi sahəsində də Azərbaycanda ciddi problemlər var.

Əsgər uşaqlar

Uşaq hüquqlarının daimi tapdanan regionlar arasında müsəlman dövlətləri - Əfqanıstan, İraq, Pakistan, İran, ərəb dövlətlərinin əksəriyyəti, Orta Asiya respublikaları, Afrika dövlətləri o cümlədən Rusiya və Cin öncül yerləri tuturlar. İran və Cində azyaşlı uşaqların (yaşı 18-ə qədər) edam cəzasına və uzunmüddətli həbs cəzalarına məhkum edilməsi faktları mövcuddur. Əfqanıstan başda olmaqla Şərq ölkələrinin əksəriyyətində azyaşlılar hərbi konfliktlərə cəlb edilir. BMT-nin hesablamalarına görə dünya üzrə 100 mindən artıq uşaq əsgərliyə məcbur edilib. Uşaq əsgərlərdən əsasən Əfqanıstanda, Pakistandakı və ərəb ölkələrində olan terrorçu qruplar istifadə edirlər. Uşaqlardan döyüşçü kimi istifadə edilməsi halları Rusiyada da qeydə alınır. Çeçenistan müharibəsi zamanı istər çeçen hərbi birləşmələrinin tərkibində istərsə də Rusiya Silahlı Qüvvələrinin qüvvələri sıralarında yüzlərlə az yaşlı iştirak edib. Rusiya ordusu əsasən yerli uşaqlardan kəşfiyyatçı kimi yaralanıb. Hazırda Çeçenistanda və digər Şimalı Qafqaz Respublikaları ərazisində fəaliyyət göstərən mücahid qrupların sıralarında da uşaqlara rast gəlmək mümkündür. Mücahid qrupları uşaqlardan kamikadze kimi də istifadə edir.

Bir sıra hallarda isə rəsmi dövlət ordularının tərkibində də uşaqlara rast gəlmək mümkündür.

Qeyd edək ki, Uşaq Hüquqları üzrə Konvensiyaya əlavə protokola və Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsini tənzimləyən Roma nizamnaməsinə və BMT Təhlükəsizlik Şurasının bir sıra qətnamələrinin tələblərinə əsasən 5 yaşından aşağı uşaqların orduya və hərbi dəstələrə cəlb edilməsi hərbi cinayət hesab olunur. Uşaq Hüquqları Konvensiyasının 19 -cu maddəsinə əsasən isə yaşı 18-dən aşağı olan oğlan və qızlar əsgərliyə cəlb edilə bilməz. Qeyd edək ki, Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycan və Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin tərkibində uşaqlar hərbi əməliyyatlarda iştirak edib. Lakin hazırda Azərbaycan ordusunda uşaqlardan istifadə edilmir.

Azərbaycan uşaq ölümünə görə Qafqazda liderdir

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının hesabatlarına görə Azərbaycan uşaq ölümlərinə görə Qafqazın lider dövlətidir. Hazırda Azərbaycan 5 yaş və 1 yaşınadək uşaq ölümü göstəricilərinə görə Ermənistandan və Gürcüstandan geri qalır. 2000-ci ildə hər 1000 diri doğulan uşaqlar arasında ölüm halları 16,4 , 2009-cu ildə bu göstərici 11,4-ə olub. Maraqlı faktlardan biri beynəlxalq qurumların hesabatları ilə Azərbaycan hökumətinin acıqladıgı rəqəmlər arasında kəskin fərqlərin olmasıdır. 2007-ci ildə UNİCEF hər 1000 diri doğulan uşaqlar arasında ölüm hallarının 34 olduğunu göstərir, rəsmi məlumat isə 12-dir. Gələn ildən isə Azərbaycanda uşaq ölümü göstəricisi dəyişəcək. Buna səbəb 2011-ci ildən Azərbaycanda 22 həftəlik 500 qramla doğulan uşaqların \"yeni doğulan uşaq\" kimi qəbul edilməsi olacaq. Bu meyar Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının tələblərinə uyğundur. Hazırda Azərbaycanda diri doğulma halı 1 kiloqram və ondan yuxarı çəkidə doğulan uşaqlar hesab olunurlar.

Azyaşlı rəqqaslar məmur toylarında

Azərbaycanda uşaq istismarı ilə bağlı problemlər hər zaman mövcud olub. Beynəlxalq normalara görə uşaqların ev işlərində işlədilməsi istismar hesab olunsa da ölkəmizdə buna normal hal kimi baxılır. Xüsusən, kənd yerlərində azyaşlılar kənd təsərrüfatı işlərində yaxından iştirak edirlər. Ölkədə maddi rifah halı kəskin şəkildə aşağı düşdükcə uşaqlar daha çox istismara məruz qalır. Hər gün, avtobuslarda konduktor işləyən uşaqlara rast gəlirik. Bakı küçələrində dilənən, maşın təkəri qaraldan, bazarlarda yük daşıyan yüzlərlə uşaq var. Uşaq istismarının şadlıq evlərinə siyarət etməsi də məlumdur. Azyaşlı rəqqaslar hətta yüksək rütbəli dövlət məmurlarının övladlarının toy məclislərində iştirak edir.

«İşləməsəm, ailəm ac qalar»

Dünən paytaxt Bakının küçələrini gəzib min bir əzabla gündəlik çörək pulu qazanan uşaqlarla görüşdük. Rəsulzadə küçəsində rezin şarlar satan Saday imkansızlıq üzündən alver etdiyini söyləyir. O, məktəbə getdiyini deyirdir: “Dərslər başa çatıb. Son zəngə özün getmədim. 11-ci sinifdə oxumuram ki son zəngə də gedim” . Saday 1 manata şar satmaqla özünə lazım olan məbləği qazandığını bildirir: “Burda ayıb nə var ki? Qazanıb özümü dolandırıram”. Sadaydan bir az aralıda isə başqa bir uşaq gül satır. Adını söyləmək istəməyən oğlan cib xərcliyi üçün işlədiyini söyləyir: “Burda çətin iş yoxdur. Qızla oğlana yaxınlaşıb gülü uzadıram. On nəfərdən biri gül alsa, bəsimdir”.

Ayna Sultanova heykəlinin yanında maşınların şüşələrini təmizləyən Ramiz isə işləməsə ac qalacağını söylədi: “Məni işə götürmürlər. Deyirlər arıqsan. Bir necə dəfə «moyka»da işləmək istədim, amma yaxın buraxmadılar. Mən mütləq işləməliyəm. Evdə vəziyyətimiz ağırdır. Atam xəstədir. Qazancı azdır. Anam da ki arvad xeylağıdır, qazandığı qəpik-quruş olur. Mən işləməsəm, ac qala bilərik”. Ramiz məktəbə getmədiyini söyləyir: “Oxumaq istəmirəm. Uşaqlar mənim paltarımı lağa qoyur. Müəllimlər də məni o bir uşaqlardan çox danlayır. Tutalım məktəbə getdim, onda mənim əvəzimə kim pul qazanacaq?”. Ramizin sözlərinə görə bir yerdə durub işləməyə imkan vermirlər: “Polisin əlindən hər gün yerimi dəyişirəm. İmkan vermirlər ki bir yerdə durum işləyim. Belə olsa, müştərimdə olar”.

Əfqan

Bizim yol.- 2010.- 1 iyun.- S. 13.