Əyalətin əyaləti

Regionların Sosial İqtisadi İnkişaf Proqramının işığı daha ucqarlara, əyalətin əyalətlərinə necə düşür?

Bu gün elə əyalət şəhərləri var ki, orada bəzi obyektlərə baxıb az qala özünü Parisdə hiss edirsən. Təkcə cənub bölgəsinə gəlsəniz, Cəlilabad şəhərindəki Seyrəngahı, Lənkəran şəhərindəki musiqili fəvvarəni, Masallıdakı Dəştvənd otelini.., yol boyu sıralanmış İdman Komplekslərini, Müalicə-Diaqnostika Mərkəzlərini görüb, bu inkişafdan heyrətlənə də bilərsiniz.

... Elə magistral yoldan 15-20 km. kənara dönməyiniz kifayətdir ki, Cəlilabadın Kövüzbulaq, Astaranın Sım, Masallının Dəmbəlov... kimi kəndlərinin xaraba yollarında özünüzü XVII əsrin səyahətçiləri sırasında duyarsınız. Lerikin, Yardımlının ucqar kəndlərini bilərəkdən bu sıraya daxil etmədim. Çünki bu dağlıq rayonlarda elə kəndlər var ki, həmin yaşayış məntəqələrindən təkcə həmin rayonun mərkəzinə gəlmək üçün 30-40 kilometrlik bərbad yolları 2-3 saata qət etməli olursan. İşsizlik, yoxsulluq, ümidsizlik, savadsızlıq... az qala burada yaşayanların bir çoxunun əbədi sirdaşına çevrilib. Bir neçə il öncə Lerikin Ambudərə kəndində olanda bizə bildirdilər ki, yurdda cavan qalmadığı üçün bu il kənddə toy olmayacaq. 1-ci sinfə getməyə də uşaq qalmayıb, çünki kəndin cavanları çoxdan bu yurdu tərk edib-kimi Rusiyada, kimi Qaradağdakı daş karxanasındadır.

...Bütün bunlara baxmayaraq regionlarda son illər görülən bir sıra müsbət işləri danmaq insafsızlıq olardı - ən ucqar kəndlərin bir çoxunda onlarla yeni məktəblər tikilib, yaranışından bəri ilk dəfədir ki, Masallı-Yardımlı və Lənkəran-Lerik yolları yüksək səviyyədə təmir olunaraq çox rahat bir yola çevrilib. Avropa standatlarına uyğun yeni istirahət mərkəzləri, xəstəxanalar, poçt binaları, əlillər və şəhidlər üçün yaşayış evləri inşa edilib.

İldırım Allahyarov (sahibkar): - Tanrı Masallıya İsti-Su kimi müalicə əhəmiyyətli sərvət verib. Lakin lazımı qədər maddi vəsaitimiz olmadığı üçün burada işləri yüksək səviyyədə qura bilmirdik. Regionların Sosial İqtisadi İnkişaf Proqramında bu müalicə mərkəzinin inkişafı dəstəkləndiyindən bizə kifayət qədər aşağı faizlə kredit verildi və bundan faydalanaraq, İsti- Su istirahət və müalicə komleksində yüksək səviyyəli şərait yaratdıq. İndi burada təkcə Azərbaycandan yox, dünyanın bir çox ölkələrindən insanlar gəlir.

...Regionların inkişafı ilə bağlı Dövlət Proqramının təqdimatı da reallıqla tam uzlaşmır. Belə ki, iqtidar qəzetləri və iqtidaryönlü qəzetlər görülən işləri o qədər təmtəraqla, şişirdilmiş formada təqdim edir ki, adamlar bilmir gördüklərinə inansın, yaxud təqdim olunanlara. Eləcə də bəzi müxalifət və müstəqil qəzetlər bu proqramla bağlı görülən işləri elə “qara” rəngdə verir ki, insanlar çaşıb qalır.

Hər şeyi öz adı ilə desək, daha ədalətli və obyektiv olar. Məsələn, təkcə cənub bölgəsində son 6 ildə 40-dan artıq dünya standartlarına uyğun məktəb tikilib. Lakin həmin məktəblərin əksəriyyətində istilik sistemi bərbad vəziyyətdədir. Hətta Lənkəran, Masallı, Cəlilabad kimi rayonların şəhər mərkəzindəki aparıcı məktəblərdə istilik məsələsi dözülməz bir həddə çatıb. Təkcə bu il Masallıda biri 620 , digəri 480 yerlik olmaqla 2, son 5 ildə isə müasir tələblərə uğqun 12 gözəl məktəb tikilib. Amma Masallı rayonu buraxılış imtahanlarının nəticələrinə görə bu il ölkə üzrə axırıncı yeri tutub.

İndi bütün, o cümlədən, ucqar dağ kəndindəki məktəblərə də kompüterlər verilib. Bu, olduqca müsbət haldır. Lakin bu da həqiqətdir ki, bəzi məktəblərdə həmin kompüterlərin bir çoxu lazımsız avadanlığa çevrilib; onları işlətməyə nə layiqli mütəxəssis var, nə də kompüterləri normal saxlamağa şərait. Hələ onların əksəriyyətinin internetə qoşulmamasını demirik.

Bu qədər gözəl məktəblər tikilir, şagirdlərə pulsuz dərsliklər verilir. Lakin bir sıra məktəblərdə, xüsusən ucqar dağ rayonlarında peşəkar mütəxəssislər çatışmır. Məhz bunun nəticəsidir ki, iqtisadçı Rövşən Ağayevin araşdırmasına görə cənub bölgəsində fəaliyyət göstərən 356 məktəbin 62-sindən 6 ildir ki, bir nəfər də ali məktəbə qəbul oluna bilmir. 26 məktəb isə 6 ildə cəmi bir nəfər ali məktəb məzunu yetişdirib.

Əgər onlarla kənddə stadion, ən sadə idman qurğuları, hətta futbol topu, voleybol toru və sair elementar idman avadanlığı çətinliklə tapılırsa, 15-20 milyon manatlıq pullu xidmət göstərən İdman Kompleksi həmin insanların marağında olmur.

...Ölkə başçısının regionların inkişafı ilə bağlı sərəncamı əyalətlərdə bir canlama, yüksəliş yaratdı. Doğma yurd-yuvasını atıb özgə yerlərdə çörək qazanmaq üçün yollananların bir çoxu geri qayıtdı. Çünki indi ən ucqar rayonlarda, ən ucqar kəndlərdə belə xeyli sosial obyektlər inşa edilib. Təkcə Masallının timsalında demək olar ki, yaranışından bəri maye qaza, içməli suya, normal telefon xidmətinə həsrət qalan Çaxırlı, Bala Təklə, Təklə və sair kəndlər bu xidmətlərdən daha yüksək səviyyədə faydalanmağa başlanılıb.

Təəssüf ki, ölkə prezidenti İlham Əliyev cənablarının imzaladığı bu Proqramı lazımı şəkildə icra etməyən, səhlənkar əməlləri ilə bu layihəyəyə gölgə salanlar da var. Regionların İqtisadi İnkişaf Proqramına start verilməsindən 6 ildən artıq vaxt keçsə də, tamamlanması 2006-cı ilin sonuna nəzərdə tutulan işlərin bir çoxu hələ də reallaşmayıb. Konkret faktlarla danışaq:

- Dövlət proqramında nəzərdə tutulmuşdu ki, Masallı rayonunun kanalizasiya sisteminin əsaslı təmiri 2006-cı ilin sonuna kimi başa çatmalı, bütün yaşayış məntəqələri içməli su və maye qazla təmin olunmalı idi. Lakin bu işlərin bir çoxu reallaşmadı. Masallı rayon mərkəzində kanalizasiya sisteminin yenidən qurulması barədə vədlər də neçə illərdir ki, reallaşmır.

Əhalinin elektrik enerjisi ilə təminatının yaxşılaşması barədə irəliləyiş olsa da, hələ də balaca külək əsən kimi hətta rayon mərkəzi saatlarla işıqsız qalır. 60-cı illərdən bəri dəyişməyən elektrik xətləri var. Regional proqramda reallaşacağı vəd edilsə də, Lənkəran kimi gözəl təbiəti, geniş iqtisadi imkanları olan rayonda nə Haftonidəki 150 yerlik sanatoriya istifadəyə verildi, nə Dəniz Limanının tikintisi başa çatdı, nə də köhnə binanın əsasında yenidən qurulan Gənclər Evi gənclərin üzünə açıldı.

Əyalət təkcə parıltısı göz deşən bir neçə rayon mərkəzindən ibarət deyil. Bu gün əyalət insanları necə istirahət edir, necə məlumatlanır, onların asudə vaxtı, mənəvi tərbiyəsi sahəsində hansı işlər görülür? Hələ kəndləri demirik, Masallıda veteranlar rayon mərkəzində adicə domino oynamağa yer tapmırlar. Çünki bir sıra rayonlarda inşa edilən “Veteranlar Evi” Masallı kimi 200 minlik əhalisi olan rayonda reallaşmır. Hətta Dövlət Proqramına salınsa belə (2006-cı ildə başa çatmalı idi), Masallıdakı keçmiş Nəriman Nərimanov adına kino-teatrının binası təmir edilib Gənclər Evinə çevrilmədi. Ümumiyyətlə, 1 milyona yaxın əhalisi olan cənub bölgəsində Gənclər Evi adına fəaliyyətdə olan bir bina belə yoxdur. Halbuki, Sabirabad rayonunda bu sahədə olduqca gözəl nümunə var.

Cəlilabadda olduqca gözəl avtovağzal tikilib. Lakin əhalisi 200 minə yaxın olan rayonda kəndarası avtobuslar işləmir.

Kənd klub və kitabxanaları kağız içində itib. Bu müəssisələr dolayısı ilə bəzi şəxslərə mədəni xidmət yox, “mədəni yardım” funksiyasını yerinə yetirir. Təsəvvür edin ki, kənd kitabxanalarına qəzet və jurnallara abunə üçün pul tapılmır. Belə vəziyyətdə hansı müsabiqələrdən, mahnı festivallarından, ədəbi axşamlardan danışmaq olar.

Bu sıraya icra hakimiyyətlərinin sərəncamında olan internet saytlarının “kasıblığını” və qeyri operativliyini, heç bir cənub rayonunun sanballı salnaməsinin olmamasını da əlavə etmək olar.

Regionların İnkişafına dair Dövlət Proqramının bölgələrə yeni yüksəliş, yeni ab-həva gətirdiyi və yenə də gətirəcəyi çəksizdir. Lakin problemləri də unutmaq olmaz. İqtisadçı Rövşən Ağayev bildiriir ki, hələ də ümumi daxili məhsulun və büdcənin yarıdan çoxu Bakıda formalaşır. Əhalinin 3-də 2-si əyalətlərdə yaşasa da, əksinə, ali məktəbə qəbul olunanların 3-də 2-si Bakının payına düşür.

Bu sahədə ciddi aşkarlıq təmin olunmalı, ayrılmış vəsaitlərdən təyinatı üzrə, səmərəli istifadə olunmalı, insanlar bu işlərin təkcə “işığından” yox, “istisindən” də faydalanmalıdırlar.

Masallı Rayon İcra hakimiyyəti başçısının iqtisadiyyat üzrə müavini Seymur Nuriyev isə daha nikbindir. O sorğumuzu cavabladırarkən aşağıdakıları bildirdi:

- Məhz Regionların Sosial-İqtisadi İnkişaf Proqramı nəticəsində Masallının ən kəskin problemi- kanalizasiya və içməli su problemi öz həllini tapmaqdadır. Belə ki, bu sahədə texniki-layihə işləri başa çatmaq üzrədir və yaxın 5-6 ayda geniş miqyaslı inşaat işlərinə başlanılacaq. Yaxın vaxtlardə şəhər mərkəzinin və ətraf kəndlərin kanalizasiya və içməli su problemi köklü şəkildə həll ediləcək. Ötən ildən başlayan şəhər mərkəzinin yeni texnologiya ilə qazlaşdırılması prosesiidə də işlər yekunlaşmaq üzrədir. Yaxın planlarımızda rayon Mədəniyyət Evinin əsaslı təmiri, eləcə də 3 ən ucqar kənddə, sizin ifadənizlə desək, əyalətin əyalətlərində, rayonun ən uzaq dağ kəndi Yeni Zuvandda, eləcə də ucqar Qodman və Hüseynacılı kəndlərində yeni məktəb binaları tikiləcək. Məhz bu proqramın yaratdığı imkanlar nəticəsidnə Masallının siamsı yaxın vaxtlarda nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişəcək, Masallı daha da gözəlləşəcək, ən narahat problemlərindən xilas olacaq, yeni iş yerlərinə sahib olacaq..

Həsən Abdullayev (Masallıdakı “Ailə” Xeyriyyə Cəmiyyətinin sədri): - Amma Azərbaycanın bu günki inkişafını görənlərin çoxu inanır ki, yaxın zamanlarda ən ucqar dağ yolları da təmir olunacaq, ucqarlardakı hər evdə maye qaz alovlanacaq, əksəriyyətin internet xidmətindən istifadə etmək imkanı olacaq, yeni tikilən məktəblərdə təhsil səviyyəsi onun görnüşü ilə həmahəng səslənəcək, xaraba yolar, telefonsuz, işıqsız, mavi qazsız evlər isə uzaq xatirəyə çevriləcək.

Zahir Əmənov

Bizim yol.- 2010.-26 noyabr.- S. 13.