«Elə bil Allah Xudu Məmmədovun diləyini eşitdi…»

Bizimlə görüşdən əvvəl xalq artisti mərhum Qədir Rüstəmovun ailəsinə baş çəkib. Qayıdıb evinə doğru gedərkən Qədir Rüstəmovla necə tanışdığını soruşuruq. Neft-kimya sənayesi üzrə rəhbər kadrların təkmilləşməsi və yenidən hazırlanması İnstitunun rektoru olanda qurumun mehmanxanasına Qədir Rüstəmov gəlib. “Bunu eşidəndə yataqxananın rəisinə göstəriş verdim ki, bir luks nömrə ayırın, Qədir Rüstəmovu ora yerləşdirin, ondan da pul almazsınız. O, gəldi-gəlmədi qapı bağlansın, açarı da ona verilsin. Qədir bu xəbəri eşidəndən sonra deyib ki, məni o adamın yanına aparın. Gəldi mənimlə görüşdü. Xahiş elədi ki, onu bağa aparım. Həmin gün də elə oldu ki, Rafiq Əliyev ailəsi ilə bizə gəldi, Cahid Kərimov da bizə qoşuldu (AZİ-də prorektor idi Y.S.), böyük bir məclis oldu. Burada Qədirnən çox söhbət elədik. Hamı onu bir cür xarakterizə edir. Amma onda elə cəhətlər var ki, ancaq özünəməxsusdur. Az danışır, tez inciyir, xoşuna gəlməyən məclisi yarımçıq qoyub gedir. Orada iki-üç mahnı oxudu. Sonra dedi ki, biz qardaşıq. Məclisin olsa, mən aparacam. Oğlumun toyunu o apardı. Təmənnasız. O adamlar üçün də mən böyük qardaşam”.

Dayancaqda evlərinə 1 km-lik məsafənin olduğunu desə də, 30 metrdən sonra çatdığımızı xəbər verir. Eyni yumor hissi ilə evə keçib, “Sizin kimi bir gənc xanım da evdə var, amma onun 80 yaşı tamam olub” deyə təbəssümlə xanımına tərəf dönür. O, 50 il neft-kimya kompleksində çalışmış, neftçi-alim, professor Yusif Səmədovdur.

Yusif Səmədov 1930-cu ildə Ağdam rayonunun Mərzili kəndində doğulub. Valideynlərinin savadız olduğunu desə də, atasının igidliyinə vurğun olduğunu hiss edirik. “O kişi vətəninə imkanı qədər xidmət eləmiş adam olub. 1918-ci ildə Qarabağ təhlükədə olanda Soltan bəyin dəstəsində Şuşa ətrafında döyüşlərdə iştirak edib. Gəncədə Azəbaycan xalqının xilaskarı Nuru Paşanının ordusunda qulluq eləyib. Göyçaya könüllülər gəldiyinə görə onları doğulduqları yerə göndəribləri ki, oranı müdafiə etsinlər. Bax mən belə kişinin ailəsində doğulmuşam”.

1988-ci ildə Ermənistandan azərbaycanlıların deportasiya olunması onun atasını da qayğılandırıb. Kişi özünə ölüm arzulayıb. “Ermənilər baş qaldıranda atam dedi ki, Azərbaycan xalqının müsibəti başlayır. Özünə Allahdan ölüm dilədi ki, Azərbaycanın başına gələcək faciəni görməsin. O, anışıqdan 3 ay sonra atam rəhmətə getdi. Xudu Məmmədov da başda olmaqla yasa gəldilər. Xudu Məmmədov baxdı ki, yas necə təşkil olunub, dedi, Yusif Allahın altında məni də belə son mənzilə yola salaydın. Elə bil Allah onun da diləyini eşitdi, atamdan 3 ay sonra o da rəhmətə getdi. Onun da 40 gün mərasimini mən təşkil elədim. Allah ona rəhmət eləsin!” (Xanımını göstərib, Xudu Məmmədov bunun xalası oğludur. Bizə isə uzaq qohumdur...)

1937-ci il repressiya dövründə birinci sinifə gedir. “Bu elə bir il idi ki, adam evində öz-özü ilə danışmağa da qorxurdu. Xoflanırdı ki, birdən kimsə eşidər. Xəbər verərlər, gəlib aparar”.

1941-ci ildə müharibənin başladığı xəbərini yaylaqda olarkən alır. “Vayna” sözün anlamasa da az keçməmiş müsibətini görür. “Atam əsgər getdi. Beş nəfər evdə qaldı. Üç qardaş, bir bacı, bir də anam. 11 yaşından kotan əkdim, qoyuna getdim, taxıl biçdim. Birtəhər ailəmizi dolandırdıq. 1945-ci il gəlib çatdı. Tarlada taxıl suvaranda bizi topladılar, dedilər ki, müharibə qurtardı. Gedənlər geri qayıdacaq. Bundan 3 ay sonra atam gəldi. Atam gələn kimi dedim ki, “ata mən oxuyacam. Gecə-gündüz işləmişəm, indi oxumaq istəyirəm”. 1946-cı ildə yenidən 7-ci sinifə getdim. Fikrim bu idi ki, yeddinci sinifi oxuyam, Ağdama gəlib bir nömrəli orta məktəbə gedəm. Məni 16 yaşımda Bakı fəhləsinə göndərmək istədilər. Hamı da üzümə durdu ki, bu uşaq dərsə getmir. Mən neyləyim? Məktəb direktorun gördüm. Dedim məni fəhləliyə aparırlar. O maarifdən sənəd gətirdi ki, mən şagirdəm. Məktəbi əla qiymətlərlə qurtardım. Məni bir nömrəli məktəbə qoymadılar. Dedilər ki, texnikuma gedim. Texnikumu qurtardım, amma mən oxumaq istəyirdim. Texnikum təhsil vermir. Həmin vaxt ölməmək üçün yaşayırdıq. Bilirdim ki, bütün əziyyətlərə dözməliyəm. Tarixə, fəlsəfəyə marağım var idi”.

Amma ona məsləhət görürlər ki, Azərbaycan Sənaye İnstitutuna getsin. Çünki orada yaxşı təqaüd verirlər. “Bir təqaüdə görə mən fəlsəfədən daşındım, Sənaye İnstitutunun neft-mexanika fakültəsinə daxil oldum. Burada da çətinlik həddindən artıq idi. İmtahan verib kəndə getmişəm, indi qayıtmağa yol pulu yoxdur. Gördüm atamla anam danışırlar. Atam deyir ki, hamı gördü ki, Yusif İnstituta girdi, indi imkanımız yoxdur, gəlsin qoyuna getsin. Anam gəldi (gözləri dolur, susur, özünü toparlayıb davam edir ) kəlağayısın atamdan xəbərsiz satdı, mənə yol xərci verdi. O mənim 5 ildə evdən aldığım yeganə xərc idi. Bakıya qayıtdım. Təqaüd alırdım, amma elə olurdu bir gündə 1 manat olmurdu ki, 300 qram çörək alım. Amma bununla belə deyirdim ki, oxumalıyam, özü də əlaçı olmalıyam. İmtahan vaxtı sətəlcəm oldum, xəstəxanaya düşdüm. Bir adamım yox idi. Həkimlərə yalvarıram ki, çertyojlarım var, məni evə buraxın. Qrafikləri də, imtahanları da verdim, ikinci semestrə keçdim. İndi kəndə gedirəm. Ağdamdan Mərzili kəndinə 15 km-dir, piyada yola düşmüşəm. Elə bilirəm ki, hamı mənə baxır, mənimlə fəxr eləyir”.

Ailədə maddi sıxıntı olduğuna görə oxuduğu vaxt, həm də işləyib. “İkinci kursdan sənət məktəbinə müəllim keçdim. Evə pul göndərdim. Dördüncü kursda maşınqayırma zavodunda mühəndis vəzifəsində çalışdım. Hər ay ailəyə kömək elədim. Əla qiymətlə İnstitutu qurtardım.

Məni Yeni Bakı Neftayırma zavoduna göndərdilər. Getdim ki, zavodun direktoru yəhudidir, baş mühəndisi rusdur, müavinlər ermənidir, mühasibatlıqda da ermənilər oturub. Yəhudi məni yaxşı qəbul elədi. Dedi biz ali məktəb qurtaranı fəhlə göndəririk. Əmək kitabçamı gördü, dedi səni sexə usta göndərirəm. Orada 5 il işləyəndən sonra mənə baş mühəndisliyi təklif elədilər. Getdim ki, rəis erməni, mən də baş mühəndis. Mən göstəriş verirdim, o ləğv eləyirdi”.

SSRİ müdafiə nazirinin birinci müavini Yusif Səmədovla bağlı əmr verir. Onu Moskvaya göndərirlər. “Orada raketquraşdırma idarəsində işləməyi təklif etdilər. Dedilər ki, Krasnoyarskdə dövlət əhəmiyyətli obyekt tikilir, səni ora göndəririk. Dedim, yox, getmirəm. Bütün günü mübahisəmiz oldu. Məni Baykanura göndərdilər. Ora kosmonavtlar hazırlayan yerdir. Qazaxıstanda yerləşir. Həddindən artıq məxfi bir yer idi. Bir il orada çalışdım”.

Alim bir müddət Kuba Respublikasında da çalışıb. Qayıtdıqdan sonra yeni açılan Neft-kimya sənayesi üzrə rəhbər kadrların təkmilləşməsi və yenidən hazırlanması İnstitunun rektoru olub. 23 il bu vəzifədə çalışıb. Əməyin Mühafizəsi təhlükəsizlik texnikası Elmi-Tədqiqat İnstitutunun laboratoriya rəisi işləyib. 1995-ci ildən təqaüdə çıxıb.

Qarabağ müharibəsində alim səngərdə olub. “1989-cu ildən 1993-cü ilin iyuluna kimi Qarabağda olmuşam. Bütün varımı-sərvətimi, səhhətimi orada qoymuşam. O vaxt mənə çoxu deyirdi ki, niyə bu qədər var-dövlətini tökürsən? Dedim xalqımın qarşısında üzü açıq olmaq istəyirəm”.

Təqaüdə çıxdıqdan sonra akademik Rafiq Əliyev, Cahid Kərimov, Teymur Hacıyev, Cəlal Allehverdiyev, Telman Əliyevlə dərdləşir. Qapalı insan olduğunu deyir. “İndi çox istəyirəm ki, məni yada salsınlar”.

Alim 320 manat təqaüd alır. “Onu da yaxın vaxtlardan alıram. 50 illik iş təcrübəm var. Mənim tabeliyimdə işləyənlər prezident təqaüdü alırlar. Allah mənə can sağlığı versin, bu arvadla birlikdə, heç nə istəmirəm. (gülür) Dörd övladım var. Böyük oğlum Yavər Səmədov atom energetikası sahəsində böyük mütəxəssisdir. O indi Moskvada atom energetikası İnstitutunda diaqnostikanın avtomatik idarə edilməsi laboratoriyasının müdiri işləyir. Bir müddət Türkiyədə işlədi. Moskvada düzəltdiyi laboratoriyanın birin də Türkiyədə düzəltdi. Onun ixtira etdiyi cihazları indi türk firmasının adı ilə Azərbaycanın Müdafiə Nazirliyinə satırlar. (gülür) İkinci oğlum bizə heç yaraşmayan işdə, polisdə işləyir. Biz başqa adamlarıq. (Xanımı müdaxilə edir ki, atası istəmirdi, özü getdi S.V.). Qızlarım da işləyir. Nəvəm, nəticələrim də var. Bu evə haram tikə gəlməyib”.

Ağdama, doğulduğu Mərzili kəndinə getmək istəyir. “Ümid axırda ölür. Bizim kənd adamları Ergi deyilən yerdə məskunlaşıblar. İki aydan, 4 aydan bir ora gedirəm. Kəndimizlə sərhəddin arası 300-400 metrdir, oradan kəndimizə baxıb, gəlirəm. Təsəllim odur. İnanmaq istəmirəm ki, mən oranı görməyəcəm”.

Sevinc Vaqifqızı

Bizim yol.- 2011.- 17 dekabr.- S. 5.