Çapay Sultanov-75

Ləyaqətli ömür və yorulmaz çalışqanlığın vəhdəti

Çapay Sultanov - bu ad orta statistik azərbaycanlıya heç nə demir, təkcə ona görə yox ki, o, rus dilində yazır. Rus dilində yazmaq onun vətəninə və millətinə sevgidən doğur. Çapay Sultanov Azərbaycan həqiqətlərini, gerçəkliklərini, tarixin faciələrini bu gün də yaşayan xalqın mövcud durumunu əsasən Biləcəridən o tərəfdəkilərin bilməsini istəyir.

Bu ad orta statistik azərbaycanlıya həm də ona görə başqaları kimi tanış deyil ki, bu gün 75 yaşı olan Çapay Sultanovun yubileylərə, rəsmi, ya qeyri-rəsmi tədbirlərə xüsusi marağı olmayıb. Təvazökar şəxsiyyət olan Çapay müəllim rəsmi tədbirləri, yaxud ictimai təşkilatların toplantılarında xüsusi maraqla qatılmayıb. İştirak etsə belə, çıxış edib özünü nümayiş etdirmək bu insanın xislətində yoxdur. O, guşənişin həyatında Azərbaycan Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun görməli olduğu işi görür. Halbuki, tarix, politologiya, sosiologiya, iqtisadiyyat onun sahəsi deyil. Amma onun çalışqanlığı Sizifin taleyini xatırladır, Azərbaycanın ağır günündə hər hansı bədbin notu yaxın buraxmayan bu yorulmaz insan hər gün yerli, xarici mətbuatı oxuya-oxuya düşünür, yeniliklərə can atır. Bunun bəhrəsidir ki, universal dünyagörüşün bəhrəsi olan kitabları ingilis, türk, fransız, alman dillərində yayılır, saytına müraciət edənlərin sayı isə 4 milyonu ötüb.

Kimdir Çapay Sultanov, geologiya-minerologiya elmləri doktoru, professor, Beynəlxalq Şərq Neft Akademiyasının vitse-prezidenti, Dövlət Mükafatı laureatı, Əməkdar Bədən Tərbiyəsi və İdman xadimi, Şahmat üzrə əməkdar məşqçisi, Beynəlxalq Şahmat Federasiyasının üzvü... Və daha hansı titulları sadalamaq gərəkdir ki, Çapay Sultanovu Azərbaycan oxucusuna tanıdasan. Məhz Azərbaycan oxucusuna. Ona görə bu fikrin üstünə təkrarən qayıtdım ki, onu ölkə xaricində kifayət qədər tanıyırlar. Təkcə iki faktı nəzərinizə çatdırmaqla Çapay Sultanovun Qərbdə, Şərqdə necə tanınmasının şahidi olacaqsınız. Heyrətamiz hadisə bu günə qədər Çapay müəllimin əsərlərinin yayılma arealı isə xüsusi maraq doğurur. 2006-cı ilin məlumatına əsasən saytın Rusiyadan 28 min, Ukraynadan 5351, Azərbaycandan 5060, Almaniyadan 3516, Türkiyədən 3180, Sovakiyadan 2078, Belarusdan 1804, İngiltərədən 1486, Estoniyadan 954, Polşadan 849, Finlyandiyadan 679, Belçikadan 609, İsveçdən 545, Moldovadan 540, Niderlanddan 534, Ermənistandan 522, Litvadan 270, Latviyadan 461, Gürcüstandan 196 və o cümlədən Vyetnamdan, Kiprdən, Yunanıstandan, İspaniyadan, Fransadan, İsveçrədən, Yaponiyadan, Xorvatiya, Macarıstandan, Avstraliyadan, İtaliyadan və başqa ölkələrdən yüzlərlə istifadəçisi var. Hələ bu sırada müəllifin elektron poçtuna gələn məktublar, keçirilən forumlardakı çıxışlar onun əsərlərinə marağın hansı dərəcədə olduğunun göstəricisi sayıla bilər. Ötən dövrdə Çapay müəllimin saytına dəfələrlə hücumlar edib dağıtsalar da, təcavüzkar qonşularımız istəklərinə tam nail olmayıblar. Bəs Ç.Sultanova marağı yaradan hansı cəzbedici qüvvədir? Sadəcə, gərgin əməyi, çalışqanlığı nəticəsində yaratdığı əsərlər.

150-dən çox elmi məqalənin,17 sanballı əsərin məllifi olan Çapay müəllimin faktlar və dəmir məntiqin vəhdətindən ibarət monumental “İmperiyanın sonuncu zərbəsi”, “XXI əsrin neft-qaz strategiyası və siyasəti”, “Neft”, “Bakı nefti olmasaydı, müttəfiqlər qalib gələ bilərdimi?”, “Təxirə salınan uçuş. İkinci cəhd”, “Azərbaycanın böyük nefti”, “İblis damğalı” və başqa əsərlərini xatırlamamaq olmur. Eyni zamanda özündə 64 sxemi birləşdirən yaratdığı xəritə minilliyin əvvəlindən bu günə qədər Azərbaycanda baş verən ən mühüm hadisələrdən xəbərdar olmaq imkanı verir. Maraqlı cəhət xəritədə Ermənistanın bugünkü iqtisadi vəziyyəti və gələcəyi rəqəmlərlə göstərilib. Qarabağ həqiqətlərini özündə əks etdirən 9 kitabın müəllifi əsərlərində münaqişənin yaranma tarixini elmi şəkildə izahını dünyaya təqdim edib. 20 Yanvar faciəsini əhatə edən “İmperiyanın sonuncu zərbəsi” kitabı bu hadisə barədə ensklopediya hesab oluna bilər. Eyni fikri, “Neft” əsəri haqqında söyləmək olar.

Təkcə sadaladıqlarımla bitmir Çapay müəllimin yaradıcılıq yolu. 16 il Azərbaycan Şahmat Federasiyasına rəhbərlik etdiyi dövrdə bölgələrdə 42 şahmat məktəbinin ərsəyə gətirən Çapay Sultanov dünyada ilk dəfə şahmatın kompüterlə tədrisini yaradıb. Bu hadisəyə görə FİDE-nin prezidenti F.Kampomanes 1987-ci ildə Bakı şahmat məktəbinə təşrif buyurmuş və “Sovetskiy Sport” qəzetinə müsahibəsində Sultanovun kompüter proqramından dərin təəssüratla ayrıldığını bildirmişdi. İndi də şahmat dünyası Sultanovun yaratdığı kompüter sistemindən istifadə edir. Bu məqamda onun «Şahmat və hər şey haqqında» əsərini xatırlamamaq olmur. Kitab təkcə Azərbaycan şahmat tarixinin açılmayan səhifələrinə işıq salmır, həm də müəllifin Botvinnik, Smıslov, Tall kimi dünya səviyyəli şahmatçılarla oyunlarından bəhs edir. Əsərin “Kasparovun Şahmat Federasiyasına hücumu” bölməsi xüsusi maraq doğurur.

Nəhayət, bir məqama toxunmaq istərdim, təvazökar insan olan Çapay Sultanova bu günlərdə “Şöhrət” ordeni verildi, amma onun yaşadığı ləyaqətli ömrü ilə yorulmaz çalışqanlığının vəhdəti mükafatlara sığmayıb onlardan həmişə üstün olub. Elə bu amil onu dayandırmır, böyük kişi öz yolunu gedir!

Natiq CAVADLI

Bizim yol.- 2011.- 5 mart.- S.15.