“Müharibəyə getməyim bala itkisini unutdurdu”

Qarabağ mövzusunda bu dəfəki həmsöhbətimiz oğlunun başladığı yolu davam etdirmək niyyəti ilə Qarabağa yollanan anadır. Könüllü cəbhəyə üz tutan Ağca Məmmədova, beləcə Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı olur.

- Necə oldu Qarabağa getdiniz?

- Qarabağ müharibəsi başlayanda hamı kimi mən də döyüş gedən ərazilərə yollanmağa can atırdım, bunu çox istəyirdim. Məndən öncə Qarabağa oğlum Namiq Məmmədov könüllü getdi. Hərbi xidmətdən tərxis olunmasına baxmayaraq telejurnalist Çingiz Mustafayevin çağırışına hay verib, Telestudiyanın qarşısından avtobuslarla müharibəyə gedənlərdən biri də oğlum oldu. 20 yanvar batalyonunda qulluq edirdi. 1992-ci ilin yanvarın 31-də Qarabağ uğurunda gedən döyüşlərin birində şəhid oldu. O, Ağdamın Naxçıvanik kəndində düşmən gülləsinə tuş gəldi.

Oğlumun 40 mərasimini verən kimi mən də Qarabağa yollandım. Çünki, burada qərar tuta bilmirdim. Tibb işçisi olaraq müharibəyə yollandım. 1 saylı Ağdam Hərbi Səhra Hospitalında ixtisasıma uyğun olaraq rentgenoloq kimi xidmətə başladım.

- Müharibədən öncə harada çalışırdınız?

- Müharibədən əvvəl və sonra “Malakan bağı”nın yanındakı Travmotoliji Klinikada işləyirdim. Hazırda özəl klinikaların birində çalışıram.

- Siz müharibəyə yollananda döyüşlər hansı istiqamətdə gedirdi?

- Bütün istiqamətlərdə güllə səsi eşidilirdi. Hər yerdə döyüşlər gedirdi. Müharibəyə getdiyim zaman Naxçıvaniki ermənilər yenicə işğal etmişdi. Döyüşlərin hansı ərazi uğurunda getdiyini dəqiq bilmirəm. Çünki, həmin əraziləri tanımıram. İyun-iyul aylarında döyüşlərin ağır getməsini hospitala gələn yaralılardan, şəhid olanların sayının artmasından bilirdim.

- Müharibə illərini necə xatırlayırsınız?

- Dəhşətlərin içində olan, can verən yaralıları, başsız ölüləri görən insan müharibəni necə xatırlaya bilər axı? Gecələr başımızın üzərində uçan topları görən, oğulu üçün saatlarla ağlayan anları gördüm. Yas məclisində olan insanların məhvinin şahidi olmuşam. 3 oğlunu itirən ananın qol qaldırıb oynamasını görmüşəm. Qarabağdan ancaq acı xatirələr var. Ürək ağrıdan, gözləri ağladan hadisələr yaddaşımda var. Yaralı gətirən səgərlərin fəryadını görmək, təsəvvür edirsiniz nə deməkdir? Dəhşətli simaları görmək lazımdır, bunu yalnız görən anlaya bilər. Müharibəyə getməyim bala itkisini unutdurdu. Yəni mən gördüm ki, balası şəhid olan təkcə mən deyiləm. Belə analar çoxdur. Bakıda olanda elə bilirdim ki, qeyrətli oğlan təkcə öz övladımdır. Mən orada qeyrətli oğlanları çox gördüm. Şükür etdim ki, vətənin belə oğlanları var. Qeyrətsizlər olsa da, ölkəmizin qeyrətlilər daha çoxdur.

- Siz müharibədə olanda ən ağır döyüş hansı oldu?

- 1992-ci ilin iyun ayında. Hansı ərazi uğurunda gedirdi onu bilmirəm, daha doğrsu bunu maraqlanmağa zamanımız yox idi. Maşın-maşın yaralı daşıyırdılar hospitala. 3 gecə yatmadıq. Biz, yəni tibb işçiləri yemədik, yatmadıq, çünki ağır döyüş gedirdi, yaralı çoxluğundan buna imkan yox idi.

- Qarabağdan nə vaxt qayıtdınız?

- 1993-cü ildə şəhid oğlumun qızı dünyaya gəldi. Mən onda Bakıya qayıtmalı oldum, gəlinim tək qalmışdı, ona kömək lazımıydı. Şəhid övladım 3 ayın bəyi idi, qızının üzünü görmədi (ağlayır -müəl.). Namiq Şəhidlər Xiyabanında Təbriz Xəlilbəylinin məzarının yanında torpağa tapşırıldı.

- Müharibədə hansı psixoloji problemlər yaşanırdı?

- Müharibə iştirakçılarının hamısı psixoloji sarsıntılara düşdülər, gərginliklər içində qaldılar. Hamımızın əsəb sistemi pozuldu. Travma alanlar oldu. Başsız meyit görən, qan içində can verən yaralı görəndə, dəhşətlər içində əsgərlər görəndə insan dəli olmaq səviyyəsinə gəlirdi. Amma özümüz özümüzə təsəlli verirdik. Özümüzü daşa döndərmişdik. Ona görə ki, yaralılara tibbi yardım etmək lazım idi.

- Müharibədən sonra döyüş iştirakçılarına dövlət tərəfindən psixoloji-tibbi yardım oldumu?

- Xeyir, olmadı... Biz hələ də psixoloji problemlər içində yaşayırıq, sanki müharibə davam edir. İndi də üzdən iraq insanları görəndə bizə çox təsir edir. Laqeyd insanları görəndə bizə təsirsiz ötüşmür. Nəyə görə axı, biz övladlarımızı şəhid verdik, özümüz canımızı vətən yolunda xidmətdə qoyduq?

- Nə kimi laqeyd münasibətlə qarşılaşırsınız?

- Böyük-kiçik yeri bilməyən gəncləri görürəm. Məsələn, ictimai nəqliyyatda hörmətsizlikləri, arzuolunmaz münasibətləri görürəm. Özünü apara bilməyənlər, geyimini bilməyənləri görəndə əsəb sistemimiz gərginləşir. Bəzən onların bu hərəkətlərinə münasibət bildirirəm, bəzən isə yox. Ona görə ki, hörmətsizlikdən çəkinirəm. Təbii ki, bunu hamı üçün demək olmaz. Yaxşıları da var. Onların içində mənim nəvəm də var. Digər oğlumdan olan nəvəm tərbiyəli və özünün-sözünün yerini biləndir. Ona şəhidin adını vermişəm - Namiq. Hazırda Namiq nəvəm Tovuzda düşmənlə üz-üzə mövqedə vətənə xidmət edir.

Bilirsiniz mən anayam, heç bir ana bala itkisi ilə barışa bilmir. 20 il keçsə də mən Namiqi unuda bilmirəm.

- Qadının yaşını soruşmazlar, amma...

- 65 yaşım var.

- Müharibəyə gedəndə ailənizin münasibəti necə oldu?

- Oğlum kimi mən də Qarabağa ailə üzvlərimizdən gizlin getdim. Döyüş ərazisinə gedəndən sonra xəbər etdim ki, mən Qarabağdayam. Doğrdudur, ailəm israrla geri dönməyimi istəyirdi. Lakin, mənim müharibəyə getməyimi anlayışla qarşıladılar. Evdə böyük oğlum, gəlinim var idi, mənə “ay ana, ailəmizin bir üzvünü itirmişik, səni də itirəkmi?” deyirdilər. Mən isə cavab verdim ki, Qarabağda lazımam. Yaralıların bizim yardımımıza ehtiyacını duyurdum. “Oğlumun yarımçıq işini mən görməliyəm” dedim (yenə kövrəlir -müəl.).

- Fikrinizcə, şəhidlərimizin qanı boşunamı töküldü?

- Onların qanının əvəzini ala bilməmişik. Oğlumun qanı hələ də qalıb. O zaman oğlumun qanı alınar ki, onun qanı tükülən, işğal olunmuş torpaqlara düşmən ayağı dəyməyəcək. Şəhidlər olmaycaq, analar ağlamayacaq.

- Peşmansınızmı müharibəyə getməyinizdən?

- Xeyir, peşman deyiləm. Oğlumun da alınına yaşamaq yazılmışdısa, müharibədən sağ çıxcaqdı. Onun da ömrü bura qədər imiş. Müharibə olmasaydı, onu yəqin Bakıda avtomobil qəzasında itirə bilərdim. Ya da başqa yerdə... Allah vermişdi, Allah da aldı əlimdən!

- Sizin çalışdığınız hospitalda nə qədər qadın olardı?

- 1 saylı Ağdam Səhra Hospitalında demək olar ki, çoxu qadınları idi. 20-30 qadın olardı.

- Xanım döyüşçülərə münasibət necə idi?

- Şəhərə və başqa yerə hərbi formada gedəndə xoş münasibət görürdüm. Mən bunu görmüşəm. Qadın o formanı əyninə geyinirdisə, ona yaxşı baxırdılar. Özümə qarşı arzuolunmaz münasibət görməmişəm. Başqalarını deyə bilmərəm.

- Sizlə çiyin-çiyin döyüş ərazisində olan xanımların sonrakı həyatından xəbəriniz varmı?

- Hamısı indi evlərində, ailələrindədirlər. Subaylar da ərə getdilər.

Məsələn, Natavan sonradan ailə quranlardan biridir. Doğrudur başı qapazlı oldu, həyat yoldaşı qınayıb ki, qız olduğu halda müharibəyə niyə gedib? Ancaq, müharibənin nə olduğunu bilən adamlar onu başa saldılar. Orada olan qızlar Bakıda olanlardan qeyrətli idilər. Müharibəyə gedən qızların qeyrəti varıydı ki, döyüş bölgələrinə gedirdilər. Hərbi formanı geyib kef eləmirdilər. Çünki, dəhşət içində kef olmurdu. Kef görmək istəyən şəhərdə qalırdı, yaşayırdı. Müharibədə olan vətənpərvər qızlarıydı. Himni oxuya-oxuya yarlılara tibbi yardım edirdilər. Müharibə illərində hərbi hissələr də yaranmağa başlayırdı. Bu zaman qızlar arsında dava gedirdi ki, həmin briqadaya gedib xidmət etsinlər. Yəni onlar xətənə xidmətdən yayınmırdılar, qaçımırdılar. Elə bilirdilər ki, toya gedirlər, daha düşünmürdülər ki, ölümə gedirlər. Döyüş bölgəsində hər bir hadisə ola bilərdi.

- Əsgərlərimiz qida və geyimlə necə təmin olunurdu?

- Oğlum getdiyi zamanlarda təminat yox səviyyəsində idi. Məsələn, biz nə qədər oğlumuz üçün paltar, qida məhsulları göndərmişik. İlk dəfə gedən könüllülər kəndlərdən gələn qida ilə yaşayırdılar, Bakıdan nə getsə onunla günlərini yola verirdilər. Çünki, könüllü batalyonlar yeni yaranırdı. Bizim dövrümüzdə isə durum fərqli idi. Əlbəttə çatışmayan tərəflərdə varıydı. Yataq yerimiz, çimmək yeri, yeməkxana var idi.

- Müharibədə nəyi və yaxud nələri itirdik?

- Qazandığımız heç nə olmadı... İgid oğlanların qanı yerdə qaldı, şəhid oldular, itirdik. Torpaqları qaytardıqmı? Şəhidlərin qanını aldıqmı? Xeyr! Müharibədə biz qazanmadıq!

- İkinci Qarabağ müharibə başlasa, sizcə könüllülər olacaqmı?

- Məncə, vətən eşqi olanlar gedəcəklər. Qeyrətli oğlanlarımız, qızlarımız yenə var. Bilirsiniz kim getməyəcək? Heç bir imkanlının uşağı müharibəyə getməyəcək. Biri xaricə təhsil adı ilə göndərir, digəri də adını yararsız qoyub yanında saxlayır. Nəvəmi göndərməyə bilərdim, hospitalda yatızdırıb, adını xəstə qoyaradım, xidmətə “yarasız” olardı. Amma mən kişi böyüdürəm, o, vətənə, xalqa, anasına xidmət etməlidir.

- O zaman da imkanlı uşaqlar müharibəyə getmirdi?

- Bir neçə nəfər getmişdi. Onları da valideyinləri gəldi döyüş ərazisindən apardı.

RAMİD

Bizim yol.- 2011.- 15 noyabr.- S. 11.