“Qorxu hissini Qarabağda basdırıb gəldim”

Qarabağ mövzusunda bu dəfəki müsahibimiz məcburi köçkün, Qarabağ veteranı, jurnalist Əntiqə Hüseynovadır. O, 1957-ci ilin noybarın 24-də Zəngilan rayonunda doğulub. Ali təhsillidir. İlk iş yeri həmin rayonun partiya komitəsi olub, sonra isə “Zəngilanın səsi” qəzetində çalışıb. İxtisasca iqtisadçı olsa da, yaradıcılıq sahəsini çox sevib. Müsahibəyə başlamazdan əvvəl Vətən eşqinə həsr olunmuş bayatı söyləyən müsahibimiz doğulduğu və yaşadığı Zəngilan rayonu işğal edilən gün oranı tərk etmək məcburiyyətində qallr. Arazdan keçməklə İrana adlayır.

- Necə oldu Qarabağ müharibəsinə qatıldınız ?

- Bu suala müsahibə boyunca aydınlıq gələcək. Qarabağda müharibə getdiyi zaman əsgərlərimizə bir ana olaraq dəstək olmağa çalışdım. Onlar mənim övladlarım idi, onların yanında olmağı özümə borc bilmişəm. 1988-ci ildə müharibənin qığılcımları, işartıları görünürdü. Müxtəlif yerlərdə insan itkisi, ölümü xəbərini alırdıq. 1991-ci ildən müharibə qızışmağa başladı. Açıq-aşkar ərazi iddiaları ortaya qoyuldu. Müharibə olan müddətdə “Zəngilanın səsi” qəzetinin əməkdaşıydım. Elə indi də, sadəcə maliyyə olmadığından qəzet işıq üzü görmür.

Zəngilana yaxın rayonlarda gedən müharibənin iştirakçısı oldum. Qubadlıda tez-tez olurdum. O zaman, yeri gəlmişkən döyüş ərazisinə Qadınlar Şurasından gələnlər olmuşdu. Bəstəkar Şəfiqə Axundova, polis polkovnik-leytenantı Almaz Fərzəliyeva və digər şəxslər var idi. Adını çəkdiyim və çəkmədiyim şura nümayəndələri ilə birlikdə Qubadlıda olmuşam. Onları evimə dəvət etmişəm. Bu xanımlar müharibə illərində çətin vəziyyətdə olan Qubadlı, Zəngilan və Cəbrayıl cammatına yardımlar gətirmişdilər.

Mən əsgərlər üçün evimdə çörək, yemək bişirirdim. Onları hamamla təmin edirdim. Zəngilandan öncə işğal olunmuş rayonlardan yaşadığım yerə gələnləri axtarıb tapıb kömək edirdim. Bir dəfə də xəbər gəldi ki, yaralı əsgərə qan lazımdır. O, hospitaldaydı, təcili ora gedib, ona qanımı verdim. Eləcə də, 4 yaralını döyüş ərazisindən çıxartmışam. Füzulidə yerləşən hospitala yaralılar yerləşdiriləndə ora əlində qida məhsulları aparanlardan biri mən idim. Bu fəaliyyətimdən xəbərdar olan Müdafiə Nazirliyi mənə iş yeri verdi. Nazirliyin tərkibində olan Bakı Mənzil İstismar Hissəsində çalışıram.

- O zaman hansı döyüşlər baş verirdi?

- Füzulidə “Qırmızı bazar” deyilən yerdə ağır döyüşlər oldu. Qubadlıda, Zəngilanda da ağır döyüşlər oldu. Zəngilanın işğalı günündə zəngilanlılar yaşadığı yeri tərk etdilər. Həmin günü də tərk etməsəydilər, ikinci Xocalı soyqırımı olardı. Zəngilan sakinləri mühasirədəydi, xilas yolu yalnız Arazı keçmək oldu.

Zəngilan 1993-cü il oktyabrın 29-da işğal olunub. Zəngilan Azərbaycanın sonuncu işğal edilən rayonudur. Ermənilərin irimiqyaslı hücuma hazırlaşması barədə əhalinin əvvəlcədən məlumatlandırılması rayonda ikinci Xocalı faciəsinin baş verməsinin qarşısını alıb. Mülki əhali İran ərazisinə keçərək ermənilər tərəfdən soyqırıma məruz qalmaq təhlükəsindən qurtarıb. Rayonun müdafiəsi zamanı 188 nəfər şəhid olub, 44 nəfər itkin düşüb. Zəngilanda 9 məktəbəqədər müəssisə, 19 ibtidai məktəb, 15 orta məktəb, 1 texniki peşə və musiqi məktəbi, 35 kitabxana, 8 mədəniyyət evi, 23 klub və 22 kinoqurğu işğal zamanı məhv edilib. Hazırda Zəngilanda ermənilər tərəfindən ekoloji terror siyasəti yürüdülür, bölgənin zəngin çinar meşələri məhv edilir, təbii ehtiyatları mənimsənilir.

Qeyd edək ki, Zəngilan ən qədim insanların yaşayış məskənlərindən hesab olunur. Rayonda mövcud olan bir neçə mağara (Əsgülüm və Süsən dağlarında) orada ibtidai insanların yaşayışından xəbər verir. Ancaq rayon kimi Zəngilan 1930-cu ildə təşkil olunub. Şimaldan Qubadlı və Cəbrayıl rayonları, cənubdan və şərqdən İran, qərbdən Ermənistanla həmsərhəddir. Bakı-Culfa-Naxçıvan dəmiryolunun üzərində yerləşən və mühüm strateji əhəmiyyətə malik olan bu rayonun sahəsi 707 kvadrat kilometr. İnzibati mərkəzi Z?ngilan <http://az.wikipedia.org/wiki/Z%C9%99ngilan_%28%C5%9F%C9%99h%C9%99r%29> şəhəridir. Rayonda bir şəhər, bir şəhər tipli qəsəbə, bir qəsəbə, 81 kənd var idi...

Rayonda əlil olanların da sayı az deyil. Yüzlərlə əlil bu gün anasının, həyat yoldaşının göz yaşlarına səbə olur. Qarabağ bizim qara yaramızdır. Gənclərimizi məhv etdi, qalanlarımızı şikəst etdi. Özü də əldən getdi. Hər ailənin şəhidi, əlili var. O oğlanlar bizim övladlarımızdır. Azərbaycanın qara bəxti olan Qarabağ problemini arzu edərdim ki, tezliklə həll olunsun. İki oğul övladım var, əgər Ali Baş Komandan bu gün əmr versə ki, müharibə başlansın övladlarımla birlikdə Qarabağ döyüşünə gedərəm. Orada mənim atamın və qardaşımın qəbrləri var. Mən necə xoş yaşaya bilərəm? Aylıq qazancım, qalmağa kirayə ev var. Mən məcburi köçkün olaraq yataqxanda yaşamamışam. Əvvəldən kirayələrdə yaşayıram. İşğaldan sonra ki, Bakıya gəldik, o zaman torpağım 1 sotunun qiyməti 50 ABŞ dolları idi. Ev əşyalarımızı çıxartmasaq da, pulumuz var idi. Paytaxtda torpaq ala bilərdim, lakin almadım. Düşünürdüm ki, biz Bakıda illərlə qalmayacağıq, tez bir zamanda daimi yaşayış yerimə, doğuldum rayona dönəcəyik.

- Ailənizin sizin Qarabağ müharibəsinə qatılmaq addımınıza münasibət necə oldu?

- Həyat yoldaşım da Qarabağ müharibəsi veteranıdır. Zəngilanın işğlı zamanı rayonu sonuncu tərk edənlərdən biridir. O rabitəçiydi, keçmiş dövlət başçısı Heydər Əliyevlə əlaqə saxlayıb baş verənləri ona məruzə edirdi. Evdən əşyalarımın çıxardılmasına icazə verməyən yoldaşım oldu. O, mənə dedi ki, Ali Baş Komandanla danışıb və prezident yoldaşıma “Zəngilan işğal olunmayacaq” deyib. Yoldaşım rabitə aparatı partladıb Zəngilanı tərk etdi. Həyat yoldaşım Hümbət Şərifova o zaman leytenant rütbəsi də verildi. Zəngilanı sonuncu tərk etdiyi üçün bu rütbənin ona verilməsini yuxarı instansiyaya komandir təqdim etmişdi.

- Siz dediniz ki, jurnalist fəaliyyəti ilə də məşğul olmusunuz. Necə oldu ki, Zəngilan işğal olundu?

- Erməni kimdir ki, Zəngilanı işğal etsin? Rayon siyasi oyunun qurbanı oldu. Kimin və necə qurbanı oldu, bunu bilmirəm. Qorxan adam deyiləm, bilsəm, deyərəm. Mən qorxu hissini Qarabağda basıdırıb gəldim. Bir məsələni qeyd edim. Zəngilan istiqamətində gedən döyüşlərə komandirlik etmiş Şabanovun (adını unutmuşam) xüsusi xidmətləri olub. Zəngilan yeganə rayondur ki, Qarabağ müharibəsində bir qız-gəlin də girov götürülməyib. Şəhid qadınlarımız var, amma girov yoxdur.

- Müharibədə sizə ən çox nə təsir etdi?

- Rayonun məkəzində Dadaş adlı şəxs getdiyi yerdə yanına top düşdü, öldü. Buna gözlərimin şahidiyəm. Bir gecədə qonşum və qohumumun evinə 2 cənazə birdən gəldi. Bunların hamısı mənəvi, psixoloji təsirdir. Onlardan biri ev yiyəsinin oğlu, digəri kürəkəni idi. Həmin ananı, qaynanı görəndə həmin vəziyyəti yaşayıram və təsirlənirəm.

- Müharibədən sonra dövlət tərəfindən müalicə aldınızmı?

- Müalicə aldım, amma öz hesabıma. Lakin, hələ də psixaloji təsirlərdən azad olunmamışam. Bir şeyi qeyd edim ki, anamla övladlarımı işğaldan öncə rayondan çıxartdım, Bakıya göndərdim. Yoldaşımla paytaxtda 5 gün sonra görüşə bildik. O hamını rayondan çıxardıb, rabitəni partladacaqdı. Bunların hamısı təsirlidir...

Arzumdur var ki, atamın, qardaşımın məzarının düşmən tapdağı altından azad olduğunu görüm və məni də Zəngilanda dəfn etsinlər. Sonda ölən ümidlərdir

Ramid

Bizim yol.- 2011.- 17 noyabr.- S. 11.