“Yaşamaqdan doymuşam”

Cəmil Əlibəyov: “Bu yaşda intriqalara cəlb olunmaqdan ehtiyatlanıram”

“Hazırki iqtisadi-siyasi-sosial durumumuz barədə əksəriyyət nə fikirdədirsə, mən də o fikirdəyəm”

Müsahibimiz yazıçı, uzun müddət “Kinostudiya”nın direktoru, 80-ci illərin sonunda, Milli-Azadlıq Hərəkatının başlandığı dövrdə “Kommunist” qəzetinin baş redaktoru olmuş Cəmil Əlibəyovdur.

- Çağdaş ədəbi mühit barədə fikriniz nədir? Nəhayət, ədəbiyyatda atalarla oğullar arasında anlaşılmazlıq bu gün də davam edirmi?

- Əsassız rəy bildirməkdən ehtiyatlanıram. İntriqaya cəlb olunaram bu yaşda. Ağsaqqal yazarımız da yoxdur ki, araya girsin, bu eyni məslək sahiblərini ayırsın çəkişmədən. Ən çətin sual budur. Qısa cavabla səhvlərimi azalda bilərəm. Ciddi səhv etməyə haqqım yoxdur. Universitetdə müəllimlərim akademiklər Məmməd Arif, Məmməd Cəfər, Əziz Mirəhmədov, Mübariz Əlizadə olub. Nəsr sahəsində xalq yazıçıları Süleyman Rəhimov, Mirzə İbrahimov, İsmayıl Şıxlı, Bayram Bayramov. Şeir tanrım isə Səməd Vurğun olub. Ancaq mən aşıq ədəbiyyatı ilə köklənmişəm. Bakıya oxumağa gələndə cib dəftərimdə ancaq görkəmli aşıqların şeirləri idi. Universitetin filologiya fakültəsinin şərqşünaslıq şöbəsində təhsil alarkən nəsrə marağım artdı. Rayonda dayımgilin kitabxanasında olan romanları oxumuşdum, ehtiyacımın üstünü burada düzəltməli oldum. Və yavaş-yavaş publisistikadan bədii nəsrə keçdim. İstedadlı gənclərə mən övlad gözü ilə baxmışam, onlarla nəfəs almışam. İndi də şeirləri əlimə düşəndə və ya digər münasibətlə fikirlərimi bildirirəm. Cavanların dil zənginliklərinə, sərbəst fikir söyləmələrinə, təzətər ifadələrinə münasibətim heyranlıq olur. Cəsarətlidirlər, qorxusuz-ürküsüz fikir yürüdürlər. Bu - istiqlalın, yeni zəmanənin bəhrəsidir. Amma ümumiləşmiş ədəbi-tənqidi söz deməyə haqqım yoxdur. Məni də debata çəkərlər. Çünki onlar da şeir yaradıcılıqları ilə müxtəlif mövzu, üslub sahibləridir. Poeziyada ənənəvi və yenilik qarşıdurması həmişə olub. Əruz, heca, sərbəst şeir tərəf - müqabilliyi ilə. Bunun intriqasına da az düşməmişəm. Sovet dövründə belə gənclərin arxasında böyük şairlər dururdu. Yazıçılar İttifaqı bu cür çəkişmələrin ocağı idi. Yaxşı yadımdadır, partiyanın Mərkəzi Komitəsində məhz yazıçılar arasında arzuolunmaz münasibətlərlə bağlı müzakirə keçirilirdi. Əsl partizan döyüşü idi, kim hardan istəyir, necə düşünürdü, qarşı tərəfi gülləyə tuturdu. Axırda Xalq yazıçısı, söz adamlarının dədəsi Süleyman Rəhimov yekunlaşdırdı müşavirəni və dedi: “Yoldaş siyasət adamları, siz özünüzlə bizə eyni gözlə baxmayın. Biz gecələr öz işimizi görürük, yazırıq, gündüzlər ittifaqa toplaşıb, intriqamızı aparırıq, bu da bizim idmanımızdır. Siz narahat olmayın, öcəşəndən sonra hər birimiz evimizə dönür və ya münasib bir yerdə şam eləyib, xoş əhvalla ayrılırıq”.

Təəssüf ki, qəzetlərdən aldığım məlumata görə, indi bu cür “təmiz intriqa” yoxdur, bir-birlərini təhqir edir, nüfuzdan salmağa çalışırlar. Bu yaxınlarda qəzetlərin birində belə bir başlığa rast gəldim: “Ədəbiyyata xəyanət”. Bu yanaşma müzakirəyə çıxarılmışdı, əsasən də mənfi rəylə. Yenə “ağsaqqallıq” zərurəti fikrimə gəlir. Güman edirəm ki, şeir yazmaq istəyənlər dahi Nizamini yaxşı-yaxşı oxusalar, özləri üçün düz yol seçərlər və ya… Mənə qalsa, uydurma ifadələrlə maraq oyatmaq ədəbiyyata heç nə verə bilməz. Niyə onu müzakirəyə çıxarmırlar ki? Azərbaycanın ərazisinin beşdə birini erməni vandalları işğal altında saxlayırlar, bu ədəbiyyatda necə işıqlandırılır? Düzdür, mən nəsrə yox, uşaqlıqdan poeziyaya məftun olmuşam. Şeirsiz bir günüm olmayıb, axı, şeir Tanrı sözüdür. Az-çox da sözümü demişəm. Qısa da olsa, seçimimi deməliyəm. Azərbaycan poeziyası heç bir vaxt tribunadan düşməyib və düşmür də. Böyük Vətən müharibəsi elə poeziya nümunələri yaratdı ki, indiyədək hafizələrdən silinməyib. Bəs indi? Belə tarixə dönmüş şeir nümunələri gözümə dəymir. Səhv fikirdir ki, bədii əsər hərb bitdikdən sonra yaranır. Bizim indiki müharibəmiz-dünya hərbindən dörd dəfə artıqdır ki, cərəyan edir, nə vaxtadək gözləyək, bəs qarşıdakı döyüşlər? Mən bu vadarlıqla “Qeyrət cəngi və sevgi nobarı”nı yazdım və çox sağ olsun “Ədalət” qəzeti ki, ondan parçaları səxavətli oxuculara təqdim etdi. Dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Həmişə biz yazarlara arxa olmuş Aqil Abbasa, İradə xanıma!

Mən şeir yazmamışam. Bir şeirim anamın baş daşına həkk olunub. Nəsrdən poeziyaya keçən yazıçılara həsəd aparıram. Xüsusən indi, qalın romanları oxuyan olmayanda. Son vaxtlar əminlik yarandı ki, şeir yaza bilərmişəm. Ulu babam Əlixanlının on doqquzuncu əsrdə şeiri çap olunub. Sonbeşik nəvəm Fəxri Əlibəyli fransız, rus dillərində təhsil alır. Və üç il əvvəl beş yaşında babasına qiymətli töhfə gətirmişdi. Dövlət Himnini dilimizdə, musiqi avazı ilə şeiriyyətlə oxudu, demək, şeir qanımızda varıymış… bu da bir zarafat! Doğrusu, ədəbiyyat bundan qazanıb, halallıq ala bilərəm. Bədii nəsr, görünür taleyimizlə bağlı məni cəlb edib. İlk hekayəm “Anam niyə qəzəbləndi?” olub. Daş karxanasında işləyən övladının evə haram pul gətirməsi mövzusunda idi. Sonradan anamın bu xisləti - nəcabəti “Mənim analı dünyam” trilogiyası ilə davam etdirildi. Söz vermişəm özümə, hafizəm itiliyini itirsə də, iradəmlə onu əvəz edəcəyəm. Qələm əlimdə titrəyəndə yazılara nöqtə qoyacağam. Yazmağa gücüm çatmasa da, ara vermədən dodaqlarım Qarabağ, Şuşa, Dədəli kəlmələri pıçıldayacaq…

- Cəmil müəllim, Sizdə bu qədər güc hardandır?

- Tanrının bəxş etdiyi töhfədən - bərəkətli sevgidən. Bunu ona görə ürəklə deyirəm ki, dahi Dantenin kiçik bir povestini bu yaxınlarda oxumuşam. Orda yazır ki, doqquz yaşında olarkən yaşıdım olan bir qıza vuruldum, sonrakı yazılarım, “İlahi komediya” da bundan bəhrələndi. Suallarınızdan yan keçməyimin səbəbini deyim. Çağdaş nəsr, poeziya haqqında dolğun fikir demək çətindir. Yazılanların hamısını oxuya bilmirəm. Düzdür, köhnə dostlarım təzə şeir kitablarını mənə çatdırırlar, təzə töhfələr də olur. Hətta dənizkənarı parkda da yan alıb kitablarını mənə verirlər. İndiki əhvalımızla, iqtisadi-siyasi-sosial durumumuz barədə əlahiddə bir fikir söyləməyə ehtiyac görmürəm. Əksəriyyət nə fikirdədirsə, mən də onlardan biriyəm. Əsil-nəcabətimizi, çağdaş ziyalılarımızın da şüarı olan birliyimizi qoruyaq! Qüvvət birlikdədir! Gün o gün olsun ki, iqtidar - müxalifət tərəf-müqabilliyi ziyalı zəkası ilə işıqlanıb millət manifestimiz yazılsın. “Biz azərbaycanlıyıq, hər birimiz Azərbaycanıq!”.

- Səksən altı yaşına qədəm qoyanda hansı duyğular, arzularla yaşayırsınız?

- Mən nikbin adamam. Ancaq yaşamaqdan doymuşam. Bir musahibəmdə səmimiyyətlə demişəm: “Qəzavü-qədər məni bu yaşda cavanlıq dövrünə qaytarmaq istəsə, qəti etiraz edərəm”. Səbəbi - bütün yaradıcılığım dövründə nifrət elədiyim kapital hökmranlığının həyatımızdakı dəhşətləri içərisində, mən yenidən o Cəmil Əlibəyov ola bilmərəm. Çaşıb siqlətimi dəyişmək cəhdi isə özümü itirmək faciəsi yaradar.

- Yəni həyatdan bezmək belə olurmuş?

- Ancaq əcəl möhlət versə, istərdim ki, nəvə toyu görüm, sonra düşmən tapdağından azad olmuş Qarabağ torpağına gedim. Dədəlidə qəribçilik çəkən, gözü yolda olan Anamın qəbri üstünə baş qoyub, onun ağuşunda əbədi uyuyum… Bir daha Analı dünyama qovuşum.

Natiq CAVADLI

Bizim Yol.-2012.-29 dekabr.-S.-7.