Sabirin səbri

(Bəşəriyyətin dahi oğlu M. Ə. Sabirin 150 illik yubileyinə)

IV. M.Ə. Sabir vəfatından sonra və bu gün

Mən gedərsəm, var olsun amalım!

Yaşasın şəhriyari - hürriyyət!

Mən gedərsəm, var olsun amalım!

Dahi M.Ə. Sabirin bu vaxtsız vəfatı cəmi dostlarını və cəmi sabirsevərləri mütəəsir etdi. Əslində heç əğyarları da sevinmədi, əksinə, digəriylə birgə şairi layiqincə son mənzilinə yola saldılar...

1912-ci ilin dekabrında düz 100 il öncə, şairin vəfatından 1 il 6 ay sonra, arzuladığı kitab - (104 səh-k, 2000 tirajla) "Hop-hopnamə" işıq üzünü gördü. Kitabın nəşrində maddi və mənəvi dəstək göstərənlər sırasında məxsusi olaraq Abbas Səhhətin, Mehdibəy Hacınskinin, Mahmudbəy Mahmudovun, Cəlil Məmmədquluzadənin, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyevin, Firudin bəy Köçərlinin, Əliqulu Qəmküsarın, Seyid Hüseynin, iki mübarək xanımın - Sara xanım Vəzirzadənin (Nəcəfbəy Vəzirovun qızı) və Həmidə xanımın (C.Məmmədquluzadənin xanımı) adlarını çəkmək vacibdir. Allah onların hamısını rəhmət, ruhunu şad etsin, inşallah!

M.Ə.Sabirin bu kitabına "Hop-hopnamə" adının seçilməsi də təsadüfi olmayıb, bilavasitə onu ərzəyə gətirən ( və orada giriş və şərhlərin müəllifi olan) Abbas Səhhət tərəfindən şairin "Molla Nəsrəddin" jurnalında işlətdiyi, ilk gizli "Hop-hop" imzasına müvafiq olaraq həyata keçirilmişdi. Sonralar M.Ə.Sabirin əsərləri və tam külliyatı dəfələrlə nəşr edilsə də, ondan bir xatirə olaraq "Hop-hopnamə" adı bu günəcən qorunub saxlanıldı. Ilkin nəşr şairin yazdıqlarının heç ¼-ni belə əhatə etməsə də çox qısa bir zamanda dövrünün cəmi sabirsevərlərinin mizüstü kitabına çevrildi...

Son 100 ildə yüzlərlə "sabirşünaslar" - elmlər namizədi, doktorlar, professorlar və hətta akademiklər yetişsə də; M.Ə. Sabirə həsr edilmiş yüzlərlə məqalə və kitablar yazılsa da; yüzlərlə "sabirsayağı" şairlər, yazarlar ədəbiyyat aləmində hünər göstərsələr də; fəqət, SABİR kimi azadfikirli mücahid yazar və əhli-iman sahibi yetişə bilmədi və güman ki, bundan sonrakı 100-illiklərdə də yetişə bilməyəcəkdir... Səbəbi də aydındır: yazımızın girişində şairdən sitat gətirdiyimiz -

Sabirəm, səbr şiarımdı, qənaət tacım,

Nəfsimə padşahəm, sahibi fərmanəm mən...

(şiar-nişan, fərqləndirici cəhət)

bu iki misralıq beytinə və saysız-hesabsız digər hikmət dolu sətirlərinə istinadən deyə bilərik ki, SABİR-cənabi-Haqqın nemətlərinə daima şükr edib, qənaətlə yaşayan; nəfsinə zülm etməyən (ona sahib çıxan); zülmi-cəhaləti iman nurundan qaynaqlanan SƏBRİ ilə yazmağı bacaran; məqsəd və niyyətlərində saf və xeyirxah olan; ədalətli və vicdanlı şəxsiyyət idi. Bu kimi yüksək əxlaq keyfiyyətlərinə cüzi də olsa malik olmadan, M.Ə.Sabir dühasını dərk etmək və real-ixlaslı sabirşünas kimi yetişmək, əslində qeyri-mümkündür...

Bu gün şairimizin vəfatından düz 100 il ötür: görəsən, cəhalət yuxusundan ayılıb elm-mərifət sahibi olub, onun arzuladığı azad, xoşbəxt, hüquqi bir cəmiyyəti bərqərar elə bildikmi? Axı, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Sabirin dövründə millətin "oxumuş ziyalıları" barmaqla sayılırdısa və 1-2 alimi belə ortaya çıxmayıbdısa, amma bu gün onların sayı 100 minlərlədir, fəqər Sabir demişkən, "çe sud?!"(nə xeyri?!), - "əvvəl nə idiksə, yenə biz şimdi hamanız...";

"Dindirir əsr bizi dinməyiriz,

Atılan toplara diksinməyiriz...";

və ya:

Avropalı öz millətin ihya edir, etsin,

Şəmü şərəfi-qövmünü ila edir, etsin,

İnsanlıq adın dəhrdə ibqa edir, etsin,

Qəflətdə yatıb, ad batırıb, nam alarız biz,

Başə yumuruq zolladırız, kam alırız biz!

(ibqa-əbədiləşdirmə; ihya-diriltmə; ila-ucaltma);

və ya

Şimdi hər millət edir nəfsini irfanə fəda,

Vətən övladı üçün elmə, dəbistanə fəda,

Qara məxluq deyil, bizdəki ariflər də

Vətən övladın edir nəf i-cibişdanə fəda!

(nəf i-cibişdanə=cibini doldurma)

Şairin bu kimi sətirləri elə bu günün də reallıqlarını tamamən əks etmirmi?

Axı, təkrarən ərz edək ki, 100 il öncədən fərqli olaraq, əgər bu gün göyə kiçik bir daş atsaq, bir alim-professorun, akademikin, həkimin, müəllimin, mühəndisin, deputatın və i.a. başına düşər?! Bəs nədən dəyişmədik?!

Cavabını elə bu son iki dü-beyt də mükəmməl açır: digər tərəqqipərvər millətlərdən, o cümlədən, Avropalılardan fərqli olaraq, cəmi vətən övladlarının səadətli gələcəyi naminə nəfsimizi irfanə (elm-mərifətə) fəda edə bilmədik, yəni aldığımız elm və təhsil, təlim və tərbiyə ümumxalq və ümumbəşəri tərəqqisinə yox, "nəfi-cibişdanə"(cibini doldurma), başqa sözlə desək, şəxsi mənafeələrimizə fəda edildi. Və II bölmədə xatırlanan "Meydana çıkıyor" hekayəsində ərz olunduğu kimi, axırda da bu qafil millətin "taleyinə bir pis ləkə salan əfalı-müləvvəsə (pis əməl sahibi, H.M)"meydana çıkıyor"...

Dahi şairimizin vəfatından ötən bu 100 ilə kiçik bir səyahət etsək, Allaha min-min şükr edərik ki, M.Ə.Sabir millətinin qarşıdakı daha dəhşətli faciəli günlərinin şahidi olmadı, - sonralar, elə öz dövrünün dost və məsləkdaşlarının və digər düşünən beyinlərin başlarına gətirilən min-bir müsibətdən qurtuldu. Nə yaxşı ki, O, bu günümüzdə doğulub yaşamadı: yoxsa, "hop-hop", "gop-gop", "başıqapazlı", "bedərd", "bıqəm",... kimi lap min digər gizli imza ilə belə yazsaydı da, fəqət yenə də bizim o məlum gizli xəfiyyələr onu ortaya çıxardar, bəzi digər tapılmayan (axtarışda olan) təxəllüsləri də ünvanına əlavə edər; ciblərinə narkotik soxar; şerlərinin demək olar ki, hamısında kifayət qədər fars kəlmə və ifadələrinin işlətdiyini bəhanə gətirərək, "Iran-fars şovinizminə casusluq xidmətində suçlayaraq, bəlkə də, ömürlük həbs cəzasına məhkum edərdilər... Qəzet- jurnallarda bu barədə 1-2 kəlmə yazıb, sonra da onu unudardılar... Dostları, məsləkdaşları da hərə bir tərəfə qaçıb gizlənərdi.... Onun çörəyi ilə "sabirşünas" alim-professor-akademik olanlar isə "elmi əsərlərini"(ən yaxşı uzaq qohum-əqrəbalarının evində gizlədər və bir "qələt etdiklərini" etiraf edərdilər... Milli Məclisdə oturan "müləvvəs" yazar kolleqaları isə- "çaşmasaydı, bəs bizim cibimizə niyə narkotik atmırlar?!".. deyib, həyasızcasına hırıldayırdılar... Nə yaxşı ki, O, bu günümüzü görmədi: Yoxsa nə dahi M.Ə.Sabirimiz olardı, nə də ki, bizim də o mizüstü (lap məskunlaşdığımız zindanda belə) kitabımız olan "Hop-hopnamə"...

Amma ... Amma, (II bölmədə) qeyd etdiyimiz kimi, M.Ə.Sabir heç də pessimist mütəfəkkir deyildi, onun 100 il öncə millətinə çağırışı bu gün də cəmi dünyada, o cümlədən, keçmiş postsovet məkanında, Avropada və müsəlman şərqində istibdad rejimlərinə qarşı milli-inqilabi və tərəqqipərvər oyanışların baş verdiyi məqamda da xeyli aktualdır:

Getdi əldən millətin, fikrin nədir əmsal üçün?!

Şimdi fürsət var ikən, bir iş gör istiqbal üçün!!!

Doğrusu, heç ağlımıza belə gəlməzdi ki, bir gün dahi şairimizin 150 illik yubileyinə həsr edəcəyimiz "Sabirin səbri" adlı məqaləmizi məhz zindanda inşa edəcəyik. Hərçənd ki, M.Ə. Sabirin arzuladığı azad, xoşbəxt, hüquqi və ədalətli cəmiyyətin bərqərar olması naminə aparılan mübarizə ta qədim zamanlardan böyük-böyük qurbanlar tələb edib... Istər "azadlıqda" (dünya zindanında) olarkən, istərsə də bugünki kiçik zindan həyatımızda yazıb-yaratdığımız onlarla məqalələrdə təkrar-təkrar ifadə etdiyimiz kimi, "Haqq və ədalət" naminə mübarizədə qəlbindəki zindan ya ölüm xofuna qalib gələ bilməyən bir kəs nə xalqını, nə də ki, ölkəsini xilas edə bilməz! Başqa sözlə desək, nəfsindəki zülməti boğmadan, cəmiyyətdəki zülməti yarmaq olmaz!

Bu gün bu sətirlərin müəllifi kimi, bir ixlaslı SABİR sevər kimi, biz də qətiyyətlə əminik ki,

Zalimlərə bir gün dedirər qüdrəti-movla:

Tallahi ləqəd asərəkəllahü əleyna!

(zalimlərə Allah da bir gün öz gücünü göstərər) və dahi şairimizin

Mən gedərsəm, var olsun amalım!

Yaşasın şəhriyari-hürriyyət!

arzusu yerdə qalmayacaq və lap yaxın günlərdə o şəhriyari-hürriyyət millətimizin və ölkəmizin başında bərqərar olacaqdır, inşallah! Bir daha Allaha dua edirik ki, bu kiçik yazımızı şairimizin mübarək ruhuna bir ərməğan kimi qəbul edərək, onu şad etsin, inşallah!

əvvəli var…

Hilal Məmmədov

Bizim Yol.-2013.-23 fevral.-S.12.