Vətəndaşlıqdan «çıxarılan» əlillər…

Azərbaycanda fizki imkanları məhdud olanlara əmək qabiliyyətli olanlardan az təqaüd verilir «Birinci qrup əlilə 60 manat pul verirlər.

Dünən Bakı Şəhər Gənclər və İdman Baş İdarəsi (BŞGİBİ) əlil gənclərin Şamaxı rayonuna ekskursiyasını təşkil edib. Ekskursiyada 30-a yaxın əlil, BŞGİBİ-nin nümayəndələri iştirak edib. Pirqulu kəndinin Qoşabulaq istirahət mərkəzində əlillər üçün yemək süfrəsi təşkil edilib. Çıxış edən BŞGİBİ-nin gənclərlə iş sektorunun müdiri Zamin Əhmədov bildirib ki, Azərbaycanda əlillərin şəraitinin yaxşılaşdırılması dövlətin qarşısında duran əsas vəzifələrdən biridir: “Əlillərə göstərilən diqqət və qayğı, onların işlə təminatı istiqamətində görülən işlər ildən-ilə artmaqdadır”.

Daha sonra çıxış edən əlillər onlara yaradılan şəraitə görə ölkə rəhbərliyinə təşəkkürlərini bildiriblər. Bu gün dünya əhalisinin təxminən 10 faizini əlillər təşkil edir. Azərbaycanda isə bu rəqəm 4,8 faizdir. Bunu gənclər və idman nazirinin müavini İntiqam Babayev deyib. Nazir müavinin sözlərinə görə, nazirlik əlil gənclərin asudə vaxtlarının təşkili, yaradıcı potensialının nümayişi, idmanla məşğulluğu sahəsindəki uğurlarının təmin edilməsi sahəsində addımlar atılır. Əlillərin təhsil şəraitini yaxşılaşdırmaq, onları ali təhsil müəssələrinə cəlb etmək üçün Milli Məclisin müvafiq komisiyyası ilə görüşlər keçiriləcək və problemin həlli istiqamətində danışıqlar aparılacaq.

«Əlilləri rayonlarda gəzidirməklə onların problemləri həll olunmur»

“Əlillərin problemi dövlətin problemidir, bu, təkcə QHT-lərin problemi deyil”. Qarabağ müharibəsi iştirakçısı, Qarabağ Əlilləri və Veteranları” Cəmiyyəti İctimai Birliyi Nəsimi rayon şöbəsinin sədri, ikinci qrup əlil Əhməd Rəhmanov belə deyir. O bildirir ki, əlillərin rayonlarda gəzidirilməsi ilə əlillərin problem həll olunmur.

İkinci qrup əlilin sözlərinə görə, əlillərin problemləri həll olunmamış qalır. O yeni təyin olumuş əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Səlim Müslümovdan əlillərin gözləntilərinin olduğunu bildirdi: “Əlillərin bir neçə problemi var. Birinci problem, əlillərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırlması, konkret pensiya, təqaüd məsələsidir. Bu gün fiziki qüsuru olan şəxslərin birinci problemi pensiyalarin həddən artıq azlığıdır. Məsələn, hami bilir ki, muharibə əlilləri əsasən 18-25 yaşında cavanlardır. Təsəvvür edin ki, hələ dünyada heç bir hadisəyə şahid olmamış, ana, ata qayğısından yeni ayrılmış bir müharibə əlilinə dövlət 150 manat pensiya verir, amma uzun müddət vəzifələrdə işləmiş, min bir yolla ev - eşik alıb oğul - uşağını böyüdüb boya-başa çatdırmış rütbəli zabitə bundan 10 dəfə cox pensiya kəsilir. Ədalət bunun harasındadır? Axı 150 manatla bu gənc əlilin qalan həyatı demək olar ki puç olur. Nə evi var, nə həyat təcrübəsi. Evlənməyə bu məbləğlə heç yaxın durmaq olmaz. Belə cıxır ki, öz Vətəni uğrunda canını verən gənc, əlil olduqdan sonra onun həyatı sönur. Ümidi qalır ana və ataya. Bəs əgər onlar da imkansızlıqdan əziyyət çəkirlərsə?.. Amma mən adam tanıyıram ki, institutu bitirdikdən sonra bir neçə il hərbidə işləyib, şübhəli yollarla xəstəlik duzəldib və bu gün özü sap- sağlamdır və 700 manatdan artıq pensiya alır. Eynilə də bu problem sadə vətəndaşlarda da var. Birinci qrup əlilə 60 manat pul verirlər. Sual olunur: bu əlil nə yeyib nə icməlidir?”.

Həmsöhbətimiz digər problem kimi əlillərin reabiltasiya, müayinə-müalicə olunmasındakı çatışmazlıqları qabardır: «Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, müharibə şəraitində əlil olan vətəndaşlar pulsuz dərman və müalicə hüququna malikdir. Ancaq gəlin baxaq, qanunvericiliklə reallıq uyğundurmu? Xeyir, hələ ki, uyğun deyil. Bu sahədə işlər görülməlidir. Görülərsə, əlilik dərəcəsi alanların sayı azalar. Dövlətin bir çox tibb mərkəzlərində, tutaq ki, rentgen və ya laboratoriyalara pulsuz 5 -10 plyonka və qan götürməyə iynə verirlər. Məgər bir ay ərzində həkimin o qədər xəstəsi olur? Həkimə gəldikdə, deyir ki, qardaş, pulsuz nə vermişdilərsə, hamısı qurtarıb. Get cibindən al gətir... Şikayət edirsən və bundan sonra baş həkim həmin mülicə həkimini yanına cağırıb deyir ki, get öz cibindən al, xəstəni muayinə elə. Təki səsi yuxarılara çıxmasın...».

Ə.Rəhmanov sual edir ki, axi nəyə görə o, yaxud başqa birisi qanunun icrası üçün alçalmalıdır. «Həkim də işinin xətrinə gedib cibinin puluna nəsə alır, sonra da o pulu başqa vətəndaşlardan çıxarır. Bütün bu problemlər isə onu göstərir ki, problemlər vətandaş - dövlət strukturlarında işin düzgün qurulmamasının qurbanına çevrilir. Qanunlarımız çox gözəldir, amma gəl ki, icra etmək istəyən azdır». Birlik sədri deyir ki, əlillərin problemi bununla bitmir. «Fiziki qüsurlu vətəndaşlarımızın, məşğuliyyət problemləri var. Amma inkişaf etmiş ölkələrdə əlil olan şəxslərin cəmiyyətə, ictimai həyata inteqrasiyası üçün sistemli işlər görülür”.

25 iş yerindən birini əlil üçün nəzərdə tutmalıdır, amma…

Əhməd Rəhmanovun sözlərinə görə, burada ən mühüm məsələlərdən biri də əlillərin əmək fəaliyyəti ilə təmin olunmasıdır ki, həqiqətən də bu sahədə ciddi uğurlara imza atan ölkələr var: “Baxmayaraq ki, 1992-ci ildən “Əlillərin sosial reabilitasiyası” haqqında qanun qüvvədədir. Həmin qanunda kvota müəyyən olunub ki, əlillər müəssisələrdə işə götürülməlidir. Qoyulan o çərçivələr daxilində əlilləri işə götürən müəssisələr üçün mənfəət vergisindən güzəştlər də nəzərdə tutulub. Lakin o, praktikada tətbiq olunmur. Məsələ ondadır ki, təkcə bu güzəşt sahibkarların əlilləri işə götürməsi üçün yetərli deyil. Çünki Əmək Məcəlləsində əlillər üçün nəzərdə tutulan imtiyazlar daha çoxdur. Məsələn, sağlam insanlara nisbətdə əlil işçiyə iki dəfə çox ödənişli məzuniyyət verilməlidir. Adi işçiyə 21 gün məzuniyyət verilirsə, əlil olan işçi üçün bu, 42 gün nəzərdə tutulub. Ona görə də işə götürənlər əlili işə götürməkdə maraqlı deyil. Bir neçə il əvvəl sözügedən məsələ ilə bağlı sənəd hazırladıq. Dövlətə bununla bağlı bəzi variantlar təklif etdik. Təkliflərimiz nəzərə alınsa, dövlətin əlillərə yönəlik xərcləri azalar. Məsələn, bina tikən hər hansı bir sahibkara orada yaşayacaq əlillər üçün inşa olunacaq infrastrukturun xərclərini dövlət ödəməlidir. Adətən bina inşa olunarkən orada əlillər üçün infrastrukturun inşasına əlavə xərclər tələb olunur. Məsələn, əlavə liftlər, sanuzellər, panduslar, qurğular və s. Bax bunların pulunu dövlət verə bilər. Sözügedən infrastruktur əlavə torpaq sahəsi tutacaqsa və həmin torpaq sahəsi dövlət torpaq fonduna aiddirsə, onu havayı verməlidir. Yox əgər həmin torpaq sahəsi özəl mülkiyyətə aiddirsə, onda onun alınma xərclərini dövlət öz üzərinə götürməlidir. Yəni bu tipli stimullaşdırıcı tədbirlər nəzərdə tutulmalıdır. Bir çox ölkələrdə bu tətbiq olunur”.

Əlillər üçün infrastruktur nəzərdə tutulmayıb

Ə.Rəhmanov deyir ki, yeni tikilən binalarda əlillər üçün infrastruktur nəzərdə tutulmayıb: “Tək-tək 5 ulduzlu otelləri və prestijli ticarət mərkəzlərini çıxmaq şərtilə, qalan yerlərdə bu yoxdur. Buna nəzarət edən dövlət sistemi effektiv deyil. Ümumiyyətlə, binaların təhvil alınmasına baxan dövlət komissiyası əlillər üçün infrastrukturun nəzərdə tutulub-tutulmamasına o qədər də əhəmiyyət vermir. Sahibkar əlil olan şəxsi işə götürmək istəsə belə, binanın infrastrukturu buna imkan vermir. Məsələn, müəssisə 3 mərtəbəli binada yerləşirsə, orada əlilin hərəkəti üçün heç bir şərait yoxdur. Yəni istəsələr belə, praktiki olaraq bu mümkün deyil. Bakı şəhəri az qala yenidən tikildi, amma heç bir binada, küçədə əlillər üçün infrastruktur nəzərdə tutulmayıb. Bu səbəbdən, paytaxtımız qeyri-mədəni şəhər sayıla bilər. Çünki mədəni şəhərlərin hamısında, bütün binalarda, küçələrdə, səkilərdə, yeraltı keçidlərin eniş-çıxışında əlillərin sərbəst hərəkəti üçün infrastruktur nəzərdə tutulub. Həmçinin, xüsusi ictimai nəqliyyat növləri əlillərin daşınmasına xidmət edir. Bu da nəticə etibarilə əlillərin əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmasını əhəmiyyətli dərəcədə asanlaşdırır».

Həmsöhbətimiz deyir ki, Azərbaycan qanunvericiliyində əlillərin əmək şəraitini yaxşılaşdırmaq üçün bir sıra müddəalar öz əksini tapıb. «Bu gün Azərbaycanda bir çox sahibkarlar əlil olanları işə götürməkdə həvəsli deyil. Bu da nəticə etibarilə əlil olanların həm maddi, həm də psixoloji durumuna mənfi təsir göstərir. Şübhəsiz, təkcə inzibati metodlarla sahibkarları buna məcbur etmək mümkün deyil. O zaman nə etmək lazımdır ki, sahibkarlar bunda maraqlı olsun? Hansısa vergi güzəştləri edilməlidir, yoxsa əlili işə götürən sahibkar reklam olunmalıdır?

Dedikcə yadıma problemlər düşür, əlillərin problemi bitmir ki… Növbəti bir poblem: biz xarici filmlərdə görürük ki, sosial xidmətlər əlillərə baş cəkir və onlarla maraqlanır, bu hətta Azərbaycan qanunlarında öz əksini tapıb. İcra hakimiyyətlərini çək-çevir edəndə görürsən ki, muxtəlif idarə və şöbələr var ki onlar guya əlillərin problelərilə məşğul olur və onlara hansısa yardımlarını göstərir. Gəlin sizinlə siravi bir yataq əlilinin evinə baş çəkək. Görün, o əlil həmin adamlar barədə məlumatlıdırmı? Əlbəttə yox. Deməli, həmin təşkilatlar Dövlətin pulunu haqsız olaraq yeyirlər, onda bəlkə onları ləğv etsinlər?!”

Ə.Rəhmanov ümid edir ki, yeni nazir Səlim Müslümov keçmiş nazirin dövründən qalan bu problemləri həll edəcək.

Ramid

Bizim yol.-2013.- 5 noyabr.- S. 13.