Dünya mədəniyyətinin 58 incisi

Milli Məclisin deputatı, tarix elmləri doktoru, professor Musa Qasımlının sözlərinə görə, Azərbaycan dövlətinin bayrağı ilk dəfə Naxçıvanda qaldırılıb: “Müasir, müstəqil Azərbaycan dövlətçilik tarixində ilk dəfə olaraq üçrəngli, səkkiz güşəli, ayparalı bayrağımız Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət bayrağı kimi qəbul olundu. Azərbaycan SSRİ bayrağından imtina edildi. Heydər Əliyevin imzaladığı Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinin sənədində Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinə tövsiyyə edildi ki, Azərbaycanın milli atributları - bayrağı, himmni, gerbi qəbul edilsin.

Qeyd edim ki, 1991-ci il sentyabrın 3-də Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin fövqəladə sessiyasında xalqın təkidli istək və arzusu ilə Heydər Əliyev Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri vəzifəsini öhdəsinə götürdü. 1992-ci ilin noyabrında Azərbaycanın ən görkəmli ziyalıları, elm və sənət adamları, siyasi xadimləri Naxçıvana üz tutdular. Vurğulayım ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 14 yanvar 2014-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında imzaladığı sərəncam və Prezidentin Naxçıvana mütəmadi səfərlərinin olması qayğı və diqqətin göstəricisidir”.

Naxçıvanın elmi müəssisələri

Musa Qasımlı Naxçıvan Muxtar Respublikasında elm-təhsil və mədəniyyət sahəsində olan inkişafdan da söz açdı: “Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi ümummilli lider Heydər Əliyevin 2002-ci il 7 avqust tarixli Sərəncamı ilə yaradılıb. Bölmə Naxçıvan Muxtar Respublikasında elmi-tədqiqat qurumlarının fəaliyyətini gücləndirmək, mövcud elmi potensialdan istifadə olunmasının səmərəliliyini artırmaq və təbii sərvətlərin, muxtar respublikanın tarixinin, etnoqrafiyasının, arxeologiyasının öyrənilməsi üçün daha əlverişli şərait yaratmaq məqsədi ilə təsis edilib. 2003-cü ildən fəaliyyət göstərən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsində 29 şöbə və laboratoriya, təcrübə sahələri, seysmoloji mərkəz, elmi kitabxana, nəşriyyat, doktorantura şöbəsi vardır.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin tərkibində elmi-tədqiqat müəssisəsi olan Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutu fəaliyyət göstərir. Bu institutda Qədim və orta əsrlər tarixi, Yeni və ən yeni tarix, Qədim dövr arxeologiyası, Antik və orta əsrlər arxeologiyası, Arxeoloji xidmət, Etnoqrafiya, Qafqaz tarixi şöbələri fəaliyyət göstərir. Bu elmi təşkilatda Naxçıvanın maddi və mənəvi mədəniyyəti tədqiq edilir.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinə daxil olan İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda memarlıq, şəhərsalma və abidələrin bərpası, təsviri və dekorativ tətbiqi sənətlər, musiqi və teatr, dilçilik, onomastika, folklorşünaslıq, ədəbiyyatşünaslıq sahəsində araşdırmalar aparılır, öyrənilir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin tərkibində olan Təbii Ehtiyatlar İnstitutu muxtar respublika ərazisində təbii ehtiyatların və hidroloji şəraitin öyrənilməsi, mineral xammalın istehsalının elmi əsaslarının işlənib hazırlanması, bu istehsalın ekoloji təsirləri, seysmoloji tədqiqatlar, iqtisadi və sosial infrastrukturların yerləşdirilmə qanunauyğunluqları, regionda ənənəvi təsərrüfat sahələrinin bərpa və inkişaf etdirilməsi yollarının araşdırılması istiqamətində elmi iş aparır.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin tərkibində olan Bioresurslar İnstitutu muxtar respublikanın bioresurslarının öyrənilməsi, istifadəsi və qorunması məqsədi ilə yaradılıb. İnstitutda nəbatat, bitki sistematikası, zooloji tədqiqatlar, elmi-istehsalat və inzibati-təsərrüfat sahəsində elmi tədqiqatlar aparılır, laboratoriyalar fəaliyyət göstərir. Bioresurslar İnstitutunda Naxçıvan Muxtar Respublikasının flora və fauna biomüxtəlifliyi, nadir, nəsli kəsilməkdə olan heyvan növlərinin qorunması, çoxaldılması, genefondun yaradılması, ekosistemin mühafizə olunması və bioresurslardan optimal istifadə problemləri araşdırılır. İnstitutun elmi-tədqiqat işlərinin nəticələrini əks etdirən məqalə və nəşrlər Azərbaycan Respublikasında və bir sıra ölkələrdə dərc olunub”.

Naxçıvanın ali məktəbləri

Millət vəkili Naxçıvanda fəaliyyət göstərən ali məktəblərin fəaliyyətindən də söz açdı: “Muxtar Respublikada fəaliyyət göstərən Naxçıvan Dövlət Universiteti fikirmcə, maddi-yexniki baza sarıdan ölkəmizin ən mükəmməl ali məktəblərindən biridir. Naxçıvan Dövlət Universiteti Naxçıvan Muxtar Respublikasının mühüm təhsil, elm və mədəniyyət mərkəzidir. 1967-1972-ci illərdə ali təhsil müəssisəsi Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun, indiki Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filialı kimi fəaliyyət göstərib, 1972-ci ildən isə Yusif Məmmədəliyev adına Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutuna çevrilib.

Naxçıvan Dövlət Universiteti Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 29 dekabr 1990-cı il tarixli Qərarı ilə Yusif Məmmədəliyev adına Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun bazası əsasında yaradılıb, ölkə Prezidentinin 12 iyun 2002-ci il tarixli Sərəncamı ilə Naxçıvan Dövlət Universitetinə yüksək özünüidarə statusu verilib. Naxçıvan Dövlət Universitetində ali ixtisas təhsilinin dövlət standartları əsasında bakalavr, magistratura, rezidentura və doktorantura üzrə təhsil pillələri fəaliyyət göstərir.

Sözügedən ali məktəbdə 56 ixtisas üzrə mütəxəssislər hazırlayan 11 fakültə, Fizika-riyaziyyat, Memarlıq və mühəndislik, Təbiətşünaslıq və kənd təsərrüfatı, Sosial idarəetmə və hüquq, İqtisad, Tibb, Tarix-filologiya, Pedaqoji, Beynəlxalq münasibətlər və xarici dillər, İncəsənət, Magistratura fakültələri fəaliyyət göstərir. Ali məktəbin Xarici tələbələr üzrə dekanlıq və Hazırlıq şöbəsi də var. Hesab edirəm ki, xarici ölkələrdən, xüsusən qonşu ölkələrdən Naxçıvan Dövlət Universitetinə tələbələrin gəlib təhsil almalarını daha geniş tədqiq etmək olar. Bundan əlavə Naxçıvan üçün müəyyən güzəştlərin edilməsi də faydalı ola bilər. Mən güzəştlər dedikdə vergilər və başqa məsələləri nəzərdə tuturam.

Bildirim ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Naxçıvan Dövlət Universitetinin 40 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” 1 mart 2007-ci il tarixli Sərəncamına uyğun olaraq ali məktəbin 40 illik yubileyi muxtar respublikada geniş şəkildə qeyd edilib.

Muxtar Respublikada Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu da fəaliyyət göstərir. Bu ali məktəb Naxçıvan Politexnik Texnikumunun bazasında yaradılıb. 2000-2003-cü illərdə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun filialı olub, 2003-cü ildə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarı ilə müstəqil instituta çevrilib. İbtidai sinif müəllimliyi, məktəbəqədər təlim və tərbiyə, təhsildə sosial-psixoloji xidmət, riyaziyyat və informatika müəllimliyi, təsviri incəsənət müəllimliyi ixtisasları üzrə mütəxəssislər hazırlayan institutun 2 fakültəsi və 6 kafedrası var. İnstitutda ali təhsilin magistratura pilləsinin pedaqogika nəzəriyyəsi və tarixi, eləcə də, ibtidai təhsilin pedaqogikası və metodikası ixtisasları üzrə kadr hazırlığı aparılır. 2001-ci ildən institutun nəzdində ictimai əsaslarla “Heydər Əliyev lektoriyası” fəaliyyət göstərir. Bu ali təhsil ocağında pedaqoji kadrların ixtisasının artırılması və təkmilləşdirilməsi məqsədilə Əlavə Təhsil Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Bildirim ki, Muxtar Respublikada Naxçıvan Özəl Universiteti də fəaliyyət göstərir”.

Naxçıvanın mədəniyyət abidələri

Tarixçi alim Naxçıvan Muxtar Respublikasında olan abidələrə, teatrlara və muzeylərə də diqqət çəkdi: “Muxtar Respublikada dünya, ölkə və yerli əhəmiyyətli abidələr var. Muxtar Respublikanın ərazisində 1162 tarixi-mədəniyyət abidəsi mövcuddur. Bunlardan 58 abidə dünya əhəmiyyətli, 455 abidə ölkə, 649-u isə yerli əhəmiyyətlidir. Bildiyiniz kimi tarixi-mədəniyyət abidələrinə arxeoloji abidələr, memarlıq abidələri, monumental sənət abidələri, tarixi abidələr, ziyarətgahlar, təbiət abidələri daxildir.

Naxçıvan Muxtar Respublikasında Cəlil Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrı, Naxçıvan Dövlət Kukla Teatrı, Naxçıvan Dövlət Uşaq Teatrı, Naxçıvan Şəhər, Şərur, Ordubad, Babək və Şahbuz Rayon Xalq teatrları fəaliyyət göstərir.

Azərbaycan Dövlət Tarix Muzeyində Naxçıvana aid bir neçə qadın geyim dəsti mühafizə edilir. Buradakı bəzi qadın geyimlərinin adları eyni olsa da onlar tikişinə və bəzək ünsürlərinə görə bir-birindən fərqlənir. Arxalıq gümüşü rəngdə atlasdan tikilirdi, astarlıdır. Naxçıvanın qədim qadın geyimlərində adətən innabı, yaşıl, gümüşü rənglərə üstünlük verilirdi. Geyim dəstindəki rənglər ən kiçik detallara qədər dəqiqliklə və uyğun çalarlarda seçilirdi.

Naxçıvanda fəaliyyət göstərən Heydər Əliyev Muzeyində Heydər Əliyevin Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri işlədiyi dövrə aid şəxsi sənəd və materiallar, Türkiyə Cümhuriyyəti və İran İslam Respublikası ilə əməkdaşlıq sahəsində imzaladığı müqavilələrin surətləri toplanıb”.

Deputatın Naxçıvanla bağlı arzusu

“Mənim bir tarixçi olaraq Naxçıvanla bağlı ən böyük düşüncələrimdən biri Qars, İğdır, Naxçıvan, Təbriz və oradan da Fars körfəzinə qədər dərmir yolunun tikilməsi və fəaliyyət göstərməsidir. Əgər bu məsələlər reallaşarsa, Naxçıvan Avropanı Fars körfəzi və Hind okeanı ilə birləşdirəcək, dünyanın mərkəzinə çevriləcək bir ərazi olar və inanıram ki, belə də olacaq”, -deyə professor Musa Qasımlı bildirdi.

Ramid

Bizim yol.-2014.-17 aprel.-S.13.