Azərbaycan xarici siyasətinin prioritetləri

Musa Qasımlı: "Dövlətimiz Şərq və Qərb dəyərlərinin sintezindən yaranmış

cəhətləri əxz edərək, dünya birliyinə inteqrasiya olunmaq xəttini seçib"

18 oktyabr 1991-ci il - "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında" Konstitusiya Aktının qəbul olunduğu tarix müasir Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin bərpası günü sayılır. Həmin sənəddə bildirilir: "Azərbaycan xalqı müstəqil, dünyəvi, demokratik, unitar dövlət yaradır, bu dövlətin suverən hakimiyyəti daxili məsələlərdə ancaq hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan xalqının azad surətdə razılıq verdiyi müqavilələrdən və sazişlərdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşdırılır. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini aşağıdakı prinsiplər əsasında qurur: dövlətlərin suveren bərabərliyi, zor işlətməmək və zor işlətməklə hədələməmək, dövlət sərhədlərinin toxunulmazlığı, mübahisələri dinc yolla nizama salmaq, başqa dövlətlərin daxili işlərinə qarışmamaq, insanın hüquqlarına və əsas azadlıqlarına hörmət etmək, xalqların bərabərliyi və onların öz müqəddəratını təyin etmək hüququ, dövlətlərin əməkdaşlığı, beynəlxalq hüquqi öhdəlikləri vicdanla yerinə yetirmək".

Müasir dünyada gedən inteqrasiya prosesləri bütün ölkələri, yer kürəsinin bütün qitələrini əhatə edir. İnteqrasiya prosesi suveren dövlətlərin daxili və xarici siyasətinə korrektələr edir, xalqların taleyində dönüşə təkan verən fenomenə, dünyanın inkişafının başlıca meylinə çevrilib.

Qeyd edək ki, "inteqrasiya" latıncadan tərcümədə "bərpa olunma" deməkdir. İnteqrasiya müasir dünyada ölkələrin təsərrüfatlarının obyektiv birləşmə prosesidir. Onun ali məqsədi iqtisadi artım templərinin davamlılığına rəğmən, əldə olan resurslardan maksimal dərəcədə effektli istifadəni təmin etməkdir. İnteqrasiyanın mühüm forması kimi ölkə təsərrüfatının beynəlmiləlləşməsi nəticəsində onun dünya təsərrüfatının bir hissəsinə çevrilməsidir. İnteqrasiyanın əlaməti kimi iqtisadiyyat sferasında ümumi siyasətin formalaşdırılması və reallaşdırılmasıdır. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya əsas beş mərhələdən keçir: azad ticarət zonası, gömrük ittifaqı, ümumi bazar, iqtisadi ittifaq və iqtisadi və valyuta ittifaqı. İnteqrasiya siyasi, iqtisadi və sosial sahələrdə olur.

Bütün beynəlxalq təşkilatlarla və dünyanın aparıcı dövlətləri ilə əməkdaşlığı inkişaf etdirməkdə maraqlı olan Azərbaycan, bunun üçün konkret addımlar atır, bərabərhüquqlu əlaqələrin qarşılıqlı maraqların təmin edilməsi istiqamətində, biri-birinin işinə qarışmamaq prinsipləri çərçivəsində davam etdirilməsi işinə öz töhfəsini verir.

Azərbaycan Demokratiya və İqtisadi İnkişaf naminə təşkilat - GUAM-ın (Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan və Moldovanı birləşdirən regional təşkilat) və Kimyəvi silahdan istifadə qadağası təşkilatlarının təsisçilərindən biridir. GUAM - Azərbaycan, Gürcüstan, Moldova və Ukrayna prezidentlərinin 10 oktyabr 1997-ci ildə Strasburqda Birgə Kommunike imzalaması ilə bu dörd dövlətin birliyi kimi fəaliyyətə başlayıb. Kommunikedə prezidentlər suverenlik, ərazi bütövlüyü, sərhədlərin toxunulmazlığı, demokratiya, hüququn aliliyi və insan hüquqlarına hörmət prinsipləri əsasında Avropada sabitliyin və təhlükəsizliyin gücləndirilməsi məqsədilə dördtərəfli əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinin vacibliyini vurğulayıblar. Kiyev Zirvə Toplantısında prezidentlər GUAM-ın Nizamnaməsini qəbul etmişlər. Nizamnaməyə görə demokratik dəyərlərin bərqərar olması, davamlı inkişafın təminatı, beynəlxalq və regional təhlükəsizliyin gücləndirilməsi, Avropaya inteqrasiya, üzv-dövlətlərin iqtisadi, humanitar və sosial sahələrdə əməkdaşlığının genişləndirilməsi təşkilatın başlıca məqsədlərini təşkil edir.

Azərbaycan 1993-cü ilin sentyabrından Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) üzvüdür. 9 may 2006-cı ildə Azərbaycan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) yeni yaradılan insan haqları komitəsinə üzv seçilib. Səlahiyyətli nümayəndəlik 19 iyul 2006-cı ildən başlayıb. Azərbaycan həmçinin BMT, Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT), Avropa Şurası və NATO-nun (Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı- North Atlantic Treaty Organization) sülh naminə tərəfdaşlıq proqramının üzvüdür. Bundan əlavə ölkə Birləşməyənlər Hərəkatı, Beynəlxalq Ticarət Təşkilatı və Beynəlxalq Elektrorabitə İttifaqında müşahidəçi statusuna malikdir.

BMT Baş Assambleyasında 24 oktyabr 2011-ci il seçkiləri zamanı Azərbaycan 155 səs toplayaraq 2012-2014-cü illər üçün BMT Təhlükəsizlik Şurasının 10 qeyri-daimi üzvündən biri seçilib.

"Azərbaycan bir sıra beynəlxalq

təşkilatların üzvü və qurucusudur"

Tarix elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı Musa Qasımlı ilə "Azərbaycanın dünya birliklərinə inteqrasiyası" mövzusunda həmsöhbət olduq. Qeyd edək ki, deputat Milli Məclisin Elm və Təhsil Komitəsinin, eləcə də Türkiyə, Kanada, Braziliya, Peru, Danimarka, Malta, Estoniya, Bosniya-Hersoqovina parlamentləri ilə dostluq qrupunun üzvüdür.

M.Qasımlı bildirdi ki, Azərbaycan dövləti bir sıra beynəlxalq təşkilatların üzvü və qurucusudur: "Dövlətimiz BMT, ATƏT, Avropa Şurasının üzvü, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, MDB və başqa təşkilatların fəal iştirakçısıdır. Ölkəmiz eyni zamanda Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının qurucularından biridir. Beynəlxalq təşkilatların işində iştirak etmək Azərbaycan dövlətinin xarici siyasətinin istiqamətlərindən biridir. Bu istiqamətdə xarici siyasətin başlıca məqsədi Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini tanıtmaq, möhkəmləndirmək, ölkə daxilində müstəqil dövlət quruculuğu üçün əlverişli beynəlxalq şəraiti təmin etmək, həmin təşkilatların tribunasından istifadə edərək Azərbaycan haqqında həqiqətləri yaymaqdır".

"Bir zamanlar Azərbaycanda respublika

səviyyəli toplantılar keçirmək də çətin olardı"

Musa Qasımlı hesab edir ki, 2003-cü ildən sonrakı dövr Azərbaycanın beynəlxalq təşkilatların işində iştirakında mühüm bir dövr təşkil edir: "Azərbaycan beynəlxalq təşkilatlarda bir sıra uğurlar qazanıb. Növbəti uğurlardan biri yaxın keçmişdə Avropa Şurası Parlament Assambleyasında cənab Prezident İlham Əliyevin parlaq nitqi idi. Bu nitq Azərbaycan diplomatiya tarixinin qürurverici səhifələrindən biridir. Bir başqa hadisə isə ATƏT Parlament Assambleyasının Azərbaycanda keçirilən sessiyasıdır. Bu sessiyada 600-dən yuxarı nümayəndənin iştirakı Azərbaycanın mühüm beynəlxalq mərkəzlərdən birinə çevrildiyini göstərir. Bir zamanlar Azərbaycanda nəinki beynəlxalq, respublika səviyyəsində toplantıları keçirmək çətin olardı. İndi isə ən böyük, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların toplantıları Azərbaycanda keçirilir. Artıq Azərbaycan böyük konfranslara, simpoziumlara ev sahibliyi edir. Bütün bunlar Azərbaycanın dünya siyasətində əhəmiyyətinin və rolunun artdığını göstərən çoxsaylı amillərdən biridir".

""Əsrin müqaviləsi" yeni dövrün başlanğıcı oldu"

M.Qasımlı dedi ki, 1991-ci ilin sonu və 1992-ci ildə Azərbaycanın dünya dövlətləri tərəfindən ardıcıl şəkildə tanınması və diplomatik münasibətlərin yaradılması onun dünya birliyinə sistemli surətdə inteqrasiyasına geniş yol açıb: "İkitərəfli siyasi münasibətlərin qurulması iqtisadi və mədəni əlaqələrin inkişafına əlverişli zəmin yaradırdı. Qarşılıqlı faydalı iqtisadi əməkdaşlıq isə öz növbəsində siyasi münasibətlərin dərinləşməsi, qarşılıqlı etimadın güclənməsi yolunda mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı neft yataqlarının istismarına dair 1994-cü il sentyabrın 20-də imzalanmış "Əsrin müqaviləsi" Azərbaycanın dünya ölkələri ilə qarşılıqlı əlaqələrinin genişlənməsinə və beynəlxalq mövqelərinin möhkəmlənməsinə güclü təkan verdi. "Əsrin müqaviləsi" və sonrakı dövrdə imzalanmış çoxsaylı neft kontraktları Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyasını gücləndirir, qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın inkişafı üçün ortaq təmas nöqtələrinin geniş şəbəkəyə malik olduğunu nümayiş etdirir. 1998-ci il sentyabrın 7-8-də 32 dövlətin və 13 beynəlxalq təşkilatın nümayəndələrinin iştirakı ilə tarixi "Böyük İpək yolu"nun bərpası üzrə keçirilmiş Bakı beynəlxalq konfransı və onun nəticələri Azərbaycanın xarici siyasətinin müstəqillik illərində qazandığı ən mühüm nailiyyətlərindən biridir. Avropa Birliyinin TASİS-TRASEKA proqramı çərçivəsində "Böyük İpək yolu"nun bərpası üzrə həyata keçirilən tədbirlər Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizində yerləşən bütün ölkələrin inkişafı, onların iqtisadi potensialından daha səmərəli istifadə edilməsi, çoxtərəfli iqtisadi əməkdaşlığın genişlənməsi üçün əlverişli şərait yaradır. Azərbaycan Respublikasının müstəqil dövlət kimi beynəlxalq münasibətlər sisteminə qoşulması ilə ölkənin sosial-iqtisadi, siyasi və təhlükəsizlik məsələlərinin tənzimlənməsində xarici siyasət sahəsində fəaliyyətin rolu kəskin şəkildə yüksələrək həlledici əhəmiyyət kəsb edib. Avropa ilə Asiyanın qovşağında strateji baxımdan əlverişli, mühüm geostrateji mövqeyə malik olan Azərbaycan ictimai-siyasi və mədəni-mənəvi həyatın bütün sahələrində özünəməxsus xüsusiyyətləri yaşatmaqla yanaşı, Şərq və Qərb dəyərlərinin sintezindən yaranmış cəhətləri də əxz edərək, dünya birliyinə inteqrasiya olunmaq xəttini seçib".

Ramid İbrahimov

Bizim Yol .- 2014.- 1 iyul.- S.11.