“Mütəxəssislərimizdən ölən ölüb, qalanlar da problem içindədir”

-Bəli, kino böyük istehsalat sahəsidir. Mütəxəssislərin olması mütləqdir. Hətta adicə neqativ lenti montaj edəcək şəxs belə işini bilən olmalıdır. Bu mütəxəssislər var idi. Ölən ölüb, qalanlar da problemlər içindədirlər. Odur ki, yaxın gələcəkdə Azərbaycanda keyfiyyətli kinonun olacağını hesab etmirəm. Ola bilsin ki, hansısa istedadlı azərbaycanlı xarici ölkələrin birində istedadını göstərsin. Amma bizdəki kinoya arzuolunmaz münasibət davam edəcəksə, çətin ki, bu bizdə alınsın.

-Nazim Rza İsrafiloğlunun kino məktəbi varmı?

-Məktəb deyəndə bir az böyük çıxır. Məktəb o demək deyil ki, siz durasınız partanın qabağında dərs keçəsiniz. Kino sənəti elədir ki... Məsəlçün, keçmiş zamanlarda skiripka ustası Staridevarinin məktəbi var idi. Bu məktəb necə idi? Bu adam skiripka düzəldirdi. Onun yanında gəlib otururdular, o isə öz işi ilə məşğul idi. Ustanın əlinə baxıb öyrənirdilər. İndi o tələbələrin hazırladığı skiripkalar yüksək qiymətə satılır. Kino sənəti də belədir. Bunun üçün xüsusi məktəb açmağa gərək yoxdur. Əlbəttə öyrənmək istəyənə yolunu göstərmək olar, istiqamət verilər. Əgər öyrənmək istəyənin istedadı varsa, bunları etmək olar. Və o bu sənətə maraq göstərməlidir. Ustadın yanında olmalıdır. Dünyasını dəyişmiş rejissorlar, kinorejissorlar deyək. Onlar Moskvada müvafiq ixtisas təhsilini alıqdan sonra, bir müddət assent, ikinci rejissor kimi, məsələn məşhur Ezinşteynin yanında işləyirdilər. Ordan çox şeyi öyrənirdilər. Görə-görə gəlirdilər. Sovet filminin təcrübəsini mənimsəyib gəlib burada müstəqil rejissorluq fəaliyyəti ilə məşğul olurdular. Amma indi bu şeylərin heç biri yoxdur. Nə ora gedə bilirlər, nə də ki ora gedənlər bu işlə məşğuldurlar. Kənarda qalıblar. Yenə deyirəm, ölən ölüb, qalanlar da ki, problem içindədir. Qalanlar nə vaxta qədər gedib ordan-burdan sponsor axtarsın ki?! 70-75 yaşında rejissorlar qapılara neçə düşsün?! Həm də ki, indi kimdir kinoya pul verən?! İş adamaları toy müğənnisinə pul verər, yaxud konsert üçün hansısa cavan müğənniyə verər. Ciddi mədəniyyət nümunələrinə pul verən yoxdur.

-2007-ci ildə “Azərbaycanda kino sənətinin inkişaf etdirilməsi haqqında” sərəncam imzalanıb. Sənəddə deyilir ki, milli kino ənənələrinin qorunması və Azərbaycan kinosunun dünya kinematoqrafiyasının tərkib hissəsi olaraq, yeni şəraitdə fəaliyyət göstərə bilməsi üçün bir sıra təxirəsalınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsinə zərurət yaranıb. Eləcə də, “Azərbaycan kinosu 2008-2018-ci illərdə” Dövlət Proqramı hazırlanıb. Bu sərəncamın və Dövlət Proqramının kino sənətinin inkişafı üçün hər hansı bir uğurlu nəticəsi oldumu?

-Axı sərəncamla, proqramla kino sənəti, kino yaranmır. Kino istehsalat sahəsidir. Kino sənətini inkişaf etdirəcək peşəkarlar olmalıdır. Bu bir hal. İkincisi, kino sənətini inkişaf etdirmək üçün adamlar olmalıdır. Prodüserlər, studiyalar olmalıdır. Xatırladım ki, yaxın keçmişdə teleserialların çəkilməsi üçün qərar çıxdı. Dünyada bu təcrübə var, qonşu ölkə Türkiyədə, Rusiyada da çəkilir. Gəlin baxaq, Azərbaycan teleseraillara hazırdırmı? Xeyir, hazır deyil! Azərbaycanda teleserial ənənəsi olmayıb. Azərbaycan kimi kiçik ölkələrdə teleserialların çəkilməsi nə yaradıcılıq, nə də iqtisadi nöqteyi-nəzərdən özünü doğrulda bilməz. Necə ki bilmir də. Məsələn, Türkiyə kimi böyük bir ölkə, 70-75 milyon əhalisi olan ölkəyə nəzət yetirək. Bu ölkələr çəkirlər, böyük teleserial ənənələri var. Onlar hətta xarici ölkələrə də seriallarını sata bilirlər. Məsələn, Türkiyənin seriallarını şərq ölkələri alırlar. Elə Azərbaycan da alır. Kino bir rəqabət sahəsidir. Baxın, Azərbaycanın rəqabətə gedəcək nə yaradıcı, nə də maddi imkanı var. Tutaq ki, 300 min manat ayırdılar seriala və buna 300-500 serial çəkirlər. Türkiyədə bir teleserial üçün milyonlarla pul xərclənir. Kino pul sevir. Pul olmayan yerdə kino əmələ gəlməz. Bunun paltarı var, kostimu var, qrimi var, min dənə dekorasiyası var, aktyoru var... Yadıma düşdükcə deyim, ekspedisiyaları var, kinonu dağda, dərədə çəkməlidirlər.

Azərbaycan tamaşaçısının diqqətini cəlb edən “Qurtlar vadisi” teleserialına baxın. Haralarda çəkilmir? İraqda, Suriyada... çəkirlər. Bunların hamısı pul tələb edən şeylərdir.

Və bir məsələni də xüsusi qeyd edirəm. Azərbaycan televiziyasına baxan yoxdur. Televiziyların səviyyəsi çox aşağıdır. Reklam verəcək şirkət olanda televizyalar da teleserialın yayınlanmasında maraqlı olurlar. Şirkətlər deyir ki, filan serial vaxtı onun şirkətinin reklamını versinlər. Amma bizim teleseriallara, televiziyalara baxılmadığı üçün şirkətlər bunda maraqlı deyillər. Hansı ağıldan kəm reklam verər, pul ver axı? Amma, Rusiya və Türkiyə televiziyalarında gedən məşhur teleseriallara baxın. Serial efirə gedən müddətdə nə qədər reklam gedir.

-Yəni, azərbaycanlı iş adamları, xeyriyyəçilər Azərbaycan kinosunun inkişafında maraqlı deyillər...?

-Bəli, maraqlı deyillər. Mən sizə olmuş bir faktı deyim. Azərbaycanda bir serial çəkilmişdi, mən burada serial sözünü dırnaqarası deyirəm. Çünki səviyyəsi o qədər aşağı idi ki... Hətta həvəskar səviyyəsində belə deyildi. Hə, o seriala sponsorluq edən şəxs deyib ki, onu serialın baş qəhrəmanı roluna çəksinlər. Aktyorluq sənətinə aid olmayan adam idi. Yəni, yonulmamış daş. Axı, gərək daşı yonasan ki, heykəl olsun də. İstəyir dünyanın ən məşhur rejissoru gəlsin, aktyorluq sənəti olmayan adamı oynada bilməz. Bu iş adamı özünü düşündü, istədi ki, ekranda görünsün. Bax belə məqamlar Azərbaycan teleserialında var.

-Siz müsahibənin girişində bildirdiniz ki, Azərbaycanda dövlət film studiyalarının fəaliyyəti yüksək səviyyədə deyil. Bəs, özəl studiyalar necə? Varmı belə studiyalar ki, müvafiq dövlət qurumları bunda maraqlı olsun, onlara maddi dəstək versin?

-Özəl studiya yaratmaq böyük maliyyə vəsaiti tələb edir. Studiyanın laboratoriyası olmalıdır ki, lentləri aşkarlamaq üçün. Onun montaj otağı, nəqliyyat vasitələri, nələri-nələri olmalıdır. Azərbaycan kinosu birdən-birə yaranmadı ki... Hələ sovet dövründə diqqət yetirəndə məlum olurdu ki, indiki Azərbaycan filmi hətta sovet filmi ilə ayaqlaşa bilmir.

-Sovet dövrü olan XX əsrlə müqayisədə XXI əsrdə texnologiya inkişaf edib. Sovet dövründə 10 illərlə qazanılan uğuru, texnologiyanın inkişafı sayəsində indi bir neçə ilə qazanmaq olmazmı?

-Xeyir, olmaz. Texnologiya əsas deyil, əsas insan amildir. Mütəxəssislər olmalıdır. Yenə hər şey gəlib dayanır insan amilində. Gəmi gözəl gəmidir. Onu sürəcək gəmiçi olmalıdır, onun heyyəti olmalıdır: gəmi kapitanı var, mexaniki var. Onları birdən-birə gəmini idarə etməyə buraxmırlar ki. Onlar gəmiçilik məktəbini bitirirlər, xırda gəmilərdə işləyirlər, təcrübə toplayırlar, idarəetməni öyrənirlər, sonrada onlara nəhəng gəmiləri idarə etməyə icazə verirlər, gəminin kapitanı olurlar. Və o da bu işi bacarır, öhdəsindən gəlir. Hərbidə də belə bir təcrübə mexanizmi var. Hərbi məktəbi bitirənə leytenant rütbəsi verilir. 40 yaşına çatanda mayor, ya da polovnik-leytenant rütbəsi verilir... Kino da belədir. “Azərbaycanfilm” kinostudiyasından mən niyə getdim? Çünki həm də yaradıcı adam orada qalmamışdı.

-Deyirsiniz ki, kino sahəsi ilə bağlı yerli mütəxəssislərin bəziləri vəfat edib, bəzilərinin problemi var. Bəs xarici mütəxəssislər dəvət olunması ilə kino sənətini inkişaf etdirmək olarmı?

-Bu çox baha başa gələcək. Bizim rejissorlara pul verirlər e, kino çəkmək üçün. Onun iki-üç qatını xarici mütəxəssisə verməli olacaqlar. Bir müqayisə aparaq. “Neftçi” futbol komandasının aldığı bütün oyunçularının qiyməti İspaniyanın orta səviyyəli futbol komandasının aldığı bir futbolçunun qiymətindən belə aşağıdır. Droqbanı “Neftçi” alardı də. Onu “Qalatasaray” aldı. Həm də ki, bir güllə bahar olmur axı. Bir oyunçu ilə qalibiyyət qazanmaq olmaz. Gərək hamı uğurlu oyunçu olsun, peşəkar olsun, yüksək səviyyəli oyunçu olsun. Yəni, rejissor gələcəksə, özü ilə komandasını gətirəcək. Özünün işlədiyini, inandığı, əməkdaşlıq etdiyi 3 operatorunu gətirəcək, eləcə də, səs rejissorunu... İstəsə aktyor də dəvət edəcək. Peşəkar olmayanlarla işləmək istəməyəcək. Axı bu, Azərbaycan kinosu olmayacaq! Azərbaycan kinosunun inkişafı olmayacaq!

-Sizlə müsahibəyə hazırlaşərkən, internetdə axtarış apardım. Məlum oldu ki, büdcəsi olmadan kinolar çəkilib. Hətta festivallarda mükafat alıblar. Dünya təcrübəsində bu var. Azərbaycan kinosunda necə, bu fədakarlıq varmı?

-Bəlkə də belə bir adam olub, ya da olacaq Azərbaycanda. Yenə deyirəm istənilən halda istedad olmalıdır. Vaxtı ilə Hindistanda Rac Kapur “Avara” filmini çəkdi. Ordan-burdan pul tapmaqla bunu etdi. Gerçəklik budur ki, adam istedad idi. Ətrafında da istedadlı adamlar var idi. Doğrusu mən bunu Azərbaycanda görmürəm. Hə, bayaq soruşdunuz ki, mənim məktəbim varmı? O suala bu məqamda da cavab vermək istəyirəm. Öyrənmək istəyən adam varsa, öyrədim. Film çəkibsə, mənə göstərsin, təklif və iradlarımı bildirim. Yaxın keçmişdə Gəncə şəhərində idim. Məni Gəncənin televiziyasına dəvət etdilər. Gənc müəllif, rejissor var idi orda. Mənə göstərdilər, bir-iki işlərinə baxdım. Soruşdum ki, inciməsələr irad və təkiflərimi deyərəm. Qəbul etdilər, mən də dedim. Mənə təşəkkür etdilər və düzəltdilər. Demək istəyirəm ki, məktəb elə iş prosesində olmalıdır.

-Kino sənətinin inkişafı üçün film festivallarının olması arzuolunandır. İnternetdə apardığım başqa araşdırma nəticəsində öyrəndim ki, Azərbaycan son zamanlar film festivalları keçirilmir. Niyə keçirilmir?

-Bəli, siz özünüz elə kino sənətinin inkişafı üçün addımların atılmadığının təsdiqini tapmısınız. Bu bir faktdır ki, siz də araşdırmısınız. Baxın elə bu Azərbaycanda kinoya olan münasibətin göstəricisidir. Əvvəla Azərbaycanda kino festivalı keçirilmir. Keçirilsə belə, gərək burada Azərbaycan da öz filmini təqdim etsin. Keyfiyyətli film isə yoxdur. Bunu kino ilə əlaqədar qurumlar, şəxslərin özləri bilirlər, anlayırlar. Ona görə də festivallara ehtiyac görmürlər.

Ramid İBRAHİMOV

Bizim yol.-2014.-21 yanvar.-S.13.