“Benzinimiz kimi, kinomuz da dünya standartlarına cavab vermir”

-Sovet hakimiyyəti dövründə kino festivalları var idi. Bu festivallara hazırlıq üçün kino istehsalı sistemi qurulmuşdu. Keyfiyyətli filmlər hazırlanırdı deyə, festivalların keçirilməsi labüdləşirdi. Amma indi Azərbaycanda festivallara ehtiyac yoxdur, çünki keyfiyyətli film yoxdur. Deyim ki, o zamanlar gürcü filmləri məşhur filmlər idi, səbəb də keyfiyyətli filmin çəkilməsi idi. Festivallarda tələblər də həddən artıq yüksək olurdu. Kinoda yaradıcılıqla yanaşı onun texniki tərəfi də önəmlidir, hadisələrin necə təsvir olunması, əlaqləndirilməsi əsasdır. Bildirim ki, hər filmin öz açarı, kilidi var. Bir filmin açarı ilə başqa filim açarı eyni ola bilməz. Mən başqa film üçün günlərlə başımı sındırıb yeni klid, açar hazırlayırdım. Elə olurdu ki, həmin açar yuxuma gəlirdi.

Yeri gəlmişkən Sovet dövründə kinoya maraq yaradan səbəblər vardı. Onlardan biri də kinonun yayılmasına imkanların yaradılması idi. Şəhərdə insanların və nəqliyyatın intensiv hərəkət etdiyi ərazilərdə kinoplakatlar olurdu. Və burada sovet ölkələrinin hamısının kinolarının elanı yerləşdirilirdi. Məsələn, Azərbaycanın “Nəsimi” filminin elanını Moskvada görmək olurdu. Elanda bildirilirdi ki, məsəlçün, bir həftə film filan kinoklubda göstəriləcək. İndi kinoplakatları şəhərdə demək olar ki, görmək olmur. Əgər kino dövlətin deyil, iş adamının maliyyəsi ilə çəkilibsə, o zaman həmin filmə iş adamı öz mülkiyyəti kimi baxacaq. Elanı verib-verməyəcəyini özü planlaşdıracaq. İş adamı üçün isə filmin geniş tamaşaçı kütləsinə təqdim olunub-olunmaması maraqlı deyil. İş adamının yalnız biznes marağı var, filmdən nə qədər pul qazana biləcəyi onu maraqlıdır.

Sonra, kinonun yayılması ilə bağlı onu da deyim ki, Sovet dövründə kino təkcə yerli televiziya kanalında (AzTv-də) deyil, bütün SSRİ-yə daxil olan ölkələrdə yayımlanan Moskva televiziyasında da göstərilirdi. Nəticədə ittifaqa daxil olan ölkələrin hamısı filmi izləmiş olurdu. Maraq yaranırdı, sevgi vardı.

-Nazim müəllim, dünya kinosunda müxtəlif tendesiyalar var, sizcə Azərbaycan kinosu janr baxımından bunlardan hansını seçməlidir?

-Vallah, bunu demək çətindir. Dünya kinosi indi hər bir janr üzrə elə səviyyədədir ki... Kino dünyada artıq kommersiya sahəsi olub. Müəyyən yarmarkalar keçirilir, prodüserlər, rejissorlar burada iştirak edir. Festivallar təşkil olunur. Mən 1969-cu ildə Kann festivalında iştirak etmişəm. Orada öyrəndim ki, festivalda yeni filmlər gətirilir. Hansı ki, bu filmlər keyfiyyət baxımından yüksək tələblərə cavab verir. Bunlar öncədən seçilmiş filmlər olur, filmi istehsal edən studiyalar ilə müqavilələr bağlayırlar. Vurğulayım ki, orada film kommersiya sahəsidir. Festivalın Təşkilat Komitəsi həmin filmləri seçir. Bizdə çəkilən filmlər o rəqabətə tab gətirə bilərmi? Kimsə bizim filmlər üçün müqavilə bağlayacaqmı? Tələblər yüksəkdir. Yaradıcılıqla yanaşı texniki tələblər var, hansi ki dünya standartlarına cavab verməlidir. Baxın, bizim benzini onlar işlətmir. Gürcüstanda Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin yanacaqdoldurma məntəqələri var. Bu yanacaqdoldurma məntəqləri qonşu ölkədə bizim benzini satmır, Ruminiyadan və başqa ölkələrdən aldığı benzini satır. Bizim benzin dünya standartlarına cavab vermir.

-Gürcüstandan söhbət açdınız, qonşu ölkənin Azərbaycanla müstəqillik tarixi yaxındır. Gürcüstanın son filmlərinə baxmısınızmı, bu ölkənin kino istehsalat sahəsi ilə maraqlanmısızmı?

-Son filmləri ilə tanış deyiləm. Əvvəllər, yəni Sovet hakimiyyəti illərində filmləri izləmək olurdu. Öncə dediyim kimi filmlərə SSRİ-nin paytaxt kanalında baxırdıq, kinokublarda baxırdıq. İndi o imkanlar sıfıra bərabərdir. Bildiyim qədər gürcülər yaradıcı potensialı saxlamağı bacarıblar. Sovet dövründə də onlar kino sahəsində öndə gedirdilər. İstər rejissor, istər ssenari, istərsə də aktyor baxımından yaxşı mənada fərqlənirdilər. Onların çox sənətkarlarını SSRİ miqyasında tanıyırdılar. Bizdə elə tanınan adam çox az idi. Gürcülərdə artıq kino ənənəsi formalaşıb.

Bizdə dağıtmağı çox sevirlər. Dağıdırlar, sonra da təəssüflənirlər. Məsələn, İçərişəhərdə olan məscidlərin birində - bir vaxtlar orada Xalça muzeyi yerləşirdi - Qız qalasının yaxınlığında olan bu məscidin hasarı var idi. Minatürnü məscid idi. Ağıllarına nə gəldisə başladılar hasarı sökməyə. Söküb-dağıdandan sonra gördülər ki, arxitekturalı hasar məscidə yaraşıq, baxmlılıq verirmiş. İndi maraqlılığı azalıb. Yetim görkəmini alıb. Barmaqlarını dişlədilər və yenidən başladılar hasar tikməyə. İndi o hasar tarixi hasar deyil, yenidir. Dağıtmaq çox asandır, tikmək çətindir.

- Azərbaycan dövlətinin mədəniyyətə qayğısında kinoya olan münasibət hansı səviyyədədir?

-Vallah, mən o münasibəti bilmirəm. Onu bilirəm ki, kinoya qayğı yaradıcılıq baxımından görsənmir. Azərbaycan kinosu can verir. Televiziya şirkətlərinin studiyalarına dövlət büdcəsindən vəsait ayrıldı ki, serial çəksinlər. Mən pulların ayrıldığı vaxtda dedim ki, bu pullar göyə atılmış pullardır. Heyf... Mənasız idi bu ayırma. Gözlənildiyi kimi nəticəsi də olmadı. 6-7 televiziya studiyası bunun öhdəsindən gələ bilmədi. Həvəskar, dərnək səviyyəsində çəkilmiş teleseriallar oldu. Görünür kinoya qayğını başqa istiqamətdə etmək lazımdır. Kino istehsalat sahəsini təşkil edən adamlar olmalıdır, mütəxəssislər olmalıdır. Hansı ki, o adamlar kinonun təşkilatı ilə məşğul olurlar, maliyyə problemlərini həll edirlər. Rejissor nə desə həmin təşkilatçılar soruşmadan rejissorun istəyini həyat keçirirlər. Təşkilatçıların, rejissorların niyə lazım olmasını göstərmək üçün gəlin müqayisə aparaq. Baxın, yaşayış binası tikirlər. Bunun üçün yer müəyyənləşdirilib, tikinti materialları həmin yerə gətirilib. Orada ayrı-ayrı tikinti materialları var. Tikintini tikib başa çatdırmaq üçün memarı, “prorravı” olmalıdır ki, qarşıya qoyulan məqsədə çatılsın. Həmin bina “proravın” məhsuludur. Hara betonun tökülüb-tökülmədiyini “prorrav” müəyyənləşdirir. Kinonun da təşkilatçıları olmalıdır. Bu işi bilən adam olmaldır ki, uğurlu məticə alınsın.

Deyim ki, indiki mərhələdə Azərbaycan kinosunu ayağa qaldırmaq üçün sənədli-puplisistik filmlərin çəkilməsinə şərait yaradılmalıdır. Bu filmləri dünya miqyasına çıxarmaq, hətta Azərbaycan kinosuna çoxsaylı tamaşaçı kütəsi qazandırmaq da olar.

Məsələn, mən 2006-2010-cu ildə qondarma “erməni soyqırımı” ilə bağlı olaraq 4 sənədli film çəkdim. Bu filmləri çəkmək üçün Azərbaycanla yanaşı Gürcüstan və Türkiyədə oldum. 4 dəfə Türkiyəyə səfər etdim. Bu filmləri çəkmək üçün vaxta ehtiyacımız oldu. Aylarla işlədik. Filmin həm araşdırmaçısı, həm ssenari müəllifi, həm də rejissoru mən idim. Bu, Azərbaycanda çəkilən ilk müəllif filmidir. Bu filmlər tarixi-puplisistik filmlərdir.

Mən deyim ki, səndəli filmlərə ehtiyac var və bunun ənənəsi də var. Bu sahədə uğurlar da olub. 12 seriallı “Məmləkət” filmini mən çəkməmişdən öncə Azərbaycan kinosunda Azərbaycan tarixi ilə bağlı heç nə bilinmirdi. Ta qədimdən başlayaraq “Əsrin müqaviləsi”nin imzalandığı tarixə qədər olan hadisələri filmdə əks etdirdim. Bu kinodan sonra Norveçin Azərbaycanda olan səfirliyinin sponsorluğu ilə məni Nobel mükafatı mərasiminə göndərdilər. Bu film onların xoşuna gəldi və mənə yenə müraciət etdilər. Dünyada Azərbaycana Əfqanıstan kimi baxırdılar. Dəvətləri ilə getdim yenidən Norveçə, orada iki seriallı film çəkdim. Film həm Azərbaycan, həm də ingilis dillərində oldu. Yenə deyirəm sənədli film sahəsində fəaliyyəti davam etdirmək olar. Mövzular da var.

- Siz ssenaristlərdən danışdınız. Fikrinizcə, Azərbaycanda ssenaristlər düşündüklərini sərbəst olaraq yaza bilirlərmi?

-Başqalarını bilmirəm, mən yazmışam. Mənim ssenarimlə çəkilən filmlər tarixi filmlər olub, yəni sənədli filmlər olub. Yazdıqlarımı tarixi sənədlərlə əsaslandırdım. Qondarma “erməni soyqrımı” ilə bağlı çəkdiyim filmlər Ermənistan və Rusiyada arzuolunmaz şəkildə qarşılandı. Qərəz açıq-aşkar görünürdü. Mən filmi yalnız Azərbaycan mənbələrinə deyil, Rusiya və ingilis mənbələrinə əsasən hazırladım, çəkdim. Əsasən də ermənilərin öz mənbələrinə əsasən çəkdim. Mənbələrimi də göstərdim filmdə.

Azərbaycan filminin ölməməsi üçün sənədli filmlərin çəkilməsi arzuolunandır. Bəlkə də başqası başqa çür fikirləşir. Mən belə düşünürəm, belə görürəm və düşündüyümü, gördüyümü deyirəm.

Filmoqrafiya

Qeyd edək ki, həmsöhbətimiz Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifin həyat və yaradıcılığından bəhs edən “Vaqif” filminin (1968) rejissorudur. Onun rejissorluq etdiyi bir film də 1975-ci ildə çəkilmiş “Qeyri-adi dəniz”dir. Sənədli televiziya filmi Mingəçevir "dənizi"nə və Mingəçevir şəhərinə həsr olunub. Burada Azərbaycan EA Zoologiya İnstitutu laboratoriyası əməkdaşlarının balıqlarla bağlı apardıqları tədqiqatlar barədə də söhbət gedir.

Nazim Rza İsrafiloğlu 1977-ci ildə çəkilən “Dağlıq Qarabağ” filiminin də rejissorudur. Bu televiziya filmi Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinə, onun tarixinə, sakinlərinə, mədəni həyatına, sənaye və kənd təsərrüfatına həsr olunub. Eləcə də, 1978-ci ilin istehsalı olan “Azərbaycan narı” filminin rejissorudur. Bu sənədli televiziya filmində Azərbaycanda yetişdirilən narın xüsusiyyətləri, onun bənzərsiz keyfiyyəti, nardan alınan müxtəlif məhsullar və bu məhsulların tətbiq edilməsindən danışılır.

Onun rejissorluq etdiyi bir film də “Əsrlərin yadigarı” filmidir. Film 1967-ci ildə çəkilib. Film qədim tarixi abidə, Abşeronun müdafiə qalalarından biri-Qız qalası haqqındadır.

Və “İş günündən sonra” filmi, 1983-cü ilin istehsalı olan bu film Sumqayıtın sanatoriya-profilaktoriyalarında peşə xəstəliklərinin müalicəsi sahəsində görülən işlərdən bəhs edir.

Ramid İBRAHİMOV

Bizim yol.-2014.-22 yanvar.-S.13.