“Bir ölkənin aktyoru sınarsa...”

-Ola bilsin ki, müasir informasiya texnologiyaları dövrü teatrları bir növ kölgədə buraxır. Bütün bunlara baxmayaraq, teatr əsrlərdir ki var və olacaq. İncəsənətin bir növü olan teatr, hiss, fikir və emosiyaları tamaşaçı və ya tamaşaçılar qrupuna bir və ya bir qrup aktyor tərəfindən ötürülməsini əks etdirir. Teatrda aktyorla tamaşaçı arasında bilavasitə ünsiyyət var.

Baxın, teatr rəqs formasında hələ daş dövründə mövcud olub. Onun yeni əsasları antik Yunanıstanda işlənir və teatr sənətinin inkişafına təkan verir. "Teatron"nun yaradılması ilə bir tərəfdən yunan demokratiyasının müzakirəsinə imkan verilib, digər tərəfdən dini bayramların keçirilməsi mümkün olub. Çünki, o dövrdə din və siyasət bir vəhdət kimi çıxış edirdi. Aristotel öz işlərində teatr elmini də əsaslandırıb, o hadisə, məkan və vaxtı dramada birləşdirməyi tələb edib. Qeyd edim ki, Azərbaycanda teatr sənəti ədəbiyyatımız ilə sıx bağlıdır. Müsahibənin əvvəlində dedim ki, rejissorlar dramaturqların yaradıcılığına müsbət təsir göstərib. Bunu əsassız demədim. Teatrla ədəbiyyat bir-birinə bağlıdır, bir-birinin inkişafına da təsir göstərir. Dünya teatrının yaranma səbəbindən danışdıq. Bizim teatr sənətimizin kökləri xalqın fəaliyyəti, məişəti, şənlik və toy ənənələri, həmçinin dünyagörüşü ilə əlaqədardır. Mərasim, ayin və oyunlardakı tamaşa elementləri müstəqil xalq teatrının yaranmasında mühüm rol oynamışdır. Azərbaycan xalq teatrı realist özəllik daşımış və əməkçi təbəqələrlə bağlı olub. Xalq teatrının repertuarını müəyyən etik məzmunlu kiçik tamaşalar (farslar) təşkil edib. Şübhəsiz ki, Azərbaycan professional teatrının təşəkkülündə xalq teatrı əhəmiyyətli rol oynayıb. Əksər xalq oyunlarını əvvəlcədən hazırlayan, yaxud oynanılan gün ona rəhbərlik edən, tamaşanın bütün prosesinə başbilənlik göstərən əsas oyunçu (canbaz) və başçı olub. Onların fəaliyyəti müəyyən mənada çağdaş teatr sənətinin rejissorluq peşəsinin funksiyasını xatırladır. Ümumilikdə dəstəbaşı adlandırılan tamaşa təşkilatçısı rolların bölünməsində, hovuz üstündə, kənd içində, zəmi kənarında, xırmanda, bazar başında, karvansaray meydançasında səhnələrin qurulub, xovsuz xalçalarla, qurama pərdələrlə tərtib edilməsinə, çalğıçıların yerbəyer olmasına başçılıq və nəzarət edirdi. Bu da tetardır. Bildiyiniz kimi Azərbaycan teatr sənətinin tarixi Mirzə Fətəli Axundovun 1873-cü ilin mart və aprel aylarında Bakıda səhnəyə qoyulan “Lənkəran xanının vəziri” və “Hacı Qara” tamaşalarından başlanır. Bununla professional Milli teatrımızın, başqa sözlə, Akademik Milli Dram Teatrının əsası qoyuldu. Teatr tarixinə nəzər yetirəndə məlum olur ki, öncələr müxtəlif truppalar şəklində “Nicat”, “Səfa”, “Həmiyyət” mədəni-maarif cəmiyyətləri nəzdindəki teatr dəstələrində, həmçinin “Müsəlman Dram Artistləri İttifaqı”, “Hacıbəyov qardaşları müdiriyyəti” şəklində tamaşalar verən teatr, 1919-cu ildən bu günədək Dövlət Teatrı statusu ilə fəaliyyət göstərir. Teatrın adı müxtəlif illərdə Hökumət teatrosu, Birləşmiş Dövlət Teatrosu, Azərbaycan Türk Dram Teatrosu və s. adlandırılıb, Dadaş Bünyadzadənin (1923-1933) və Məşədi Əzizbəyovun (1933-1991) adlarını daşıyıb. Azərbaycan teatrında klassiklərimizin və müasirlərimizin yaratdıqları ədəbi əsərlər mühüm əhəmiyyət daşıyır. M.F.Axundovdan başlayaraq N.Vəzirovun, M.S.Ordubadinin, Q.Zakirin, M.Ə.Sabirin, C.Məmmədquluzadənin, M.P.Vaqifin, M.V.Vidadinin, eləcə də bir çox başqa şair və yazıçılarımızın yaratdığı əsərlər indi də öz yüksək bədii-estetik əhəmiyyətini itirməyib.

Diqqət edin, teatr rəngarəngdir. Teatrda danışıq var, yəni dram, komediya, tamaşalar mövcuddur. Teatrda musiqi var, yəni opera, operetta, musiqi teatrları var. Teatrda rəqs var, yəni balet, milli rəqslər olan teatrlar var. Teatrda fiqur və ya kukla var, yəni marionet teatrı, kölgə teatrları var.

Bir sözlə, teatr sahəsinin özünün sevənləri var. Təkcə bizdə deyil, bütün dünyada belədir. Teatr öz səviyyəsini gözləməli və qorumalıdır. Teatr sənətçiləri yüksək səviyyəni və keyfiyyəti qoruyub saxlayırlar və saxlamlıdırlar. Diqqət edin, rejissor küçədə bəyəndiyi bir şəxsi öz filminin qəhrəmanı kimi çəkə bilər. Amma teatrda belə eləmək olmur. Teatr çox böyük təcrübə, yüksək təhsil, istedad istəyir. Bu baxımdan teatr işi çox çətin iş sayılır. Teatra maraq hələ erkən yaşlarından başlayır. Sovet hakimiyyəti illərində dram dərnəkləri, xalq teatrları fəaliyyət göstərirdi. Ona görə də, valideynlər və müəllimlər tez-tez azyaşlı uşaqlarla bu dərnəklərə gəlirdilər. Eləcə də, aktyorlarla məktəblilərin görüşü təşkil olunurdu.

-İlham müəllim, son zamanlar Gücüstan teatrında olmusunuzmu?

-Əlbəttə olmuşam.

-Müstəqillik tarixi yaxın olan qonşu ölkənin teatrını bizim teatrla müqayisə etsək...

-Onlarda da, bizdə də peşəkar aktyorlar, rejissorlar var. Maraqlanmamışam ki, Gürcüstanda teatrın 5 növü də var, yoxsa yox. Amma bir şey deyim. Siz bayaq yaxşı vurğuladınız ki, Tağıyev teatr sənətinin inkişafı üçün dəstək olub, xeyriyyəçilik edib. Bax mən öz teatrımızdan danışmaq istəyirəm, öz problemlərimizdən danışmaq istəyirəm. Amma müqayisə aparmağınızı da anlayıram.

-Teatr binlarının təmir olunması, texniki imkanların yükək səviyyəyə çatdırılması ilə bağlı danışdıq. Bəs kadrlar yetişdirilirmi? İstedadlı aktyorlar, peşəkar rejissorlar hazırlanırmı?

-Əlbəttə var. İstedadlı aktyor, istedadlı rejissorlar var. İstedadlar var. Diqqət edin, teatr ağır qurumdur. Musiqili Teatrı götürək. Aktyor 8 saaat məşq edir. Sonra bir neçə saat rəqsə gedir. Günün sonunda isə tamaşa göstərmək üçün çıxır səhnəyə. Baxın, aktyorlar nə qədər fədəkar adamdırlar. Bəs, teatra gələcək gəncin qayğıları qarşılanacaqmı ki, o saatlarla vaxtını yalnız teatra həsr etsin, fədakarlıq etsin? Bunu düşünmək lazım!

Baxın, mənim müəllim olaraq da fəaliyyətim var. Tələbələrim mənimlə söhbət edirlər, teatra gəlmək istəyirlər. İstedadları da var. 150 manat maaş alacaq gənc aktyor həmişə fədakarlıq göstərə bilərmi? Bunu həmişə ondan gözləmək olarmı? Ağsaqqallıq edirik, istəyirik istedadlı aktyorları gətirək teatra. Gənc istedadlı aktyorların teatra dəvət olunması və onlar şəraitin yaradılması üçün dəfələrlə müvafiq dövlət qurumlarına müraciətlər etmişik. Bildiyim qədər gənc aktyorlarla və aktyor maaşları ilə bağlı olaraq layihə hazırlanacaq. Hələ ki, bu məslənin həlli yoxdur. Bu məsələ həll olunsa, istedadlıların aktyorluq sənədinə gəlişi çoxalacaq. İstedadlı şəxslər başqa sahələrlə getməzlər, öz qüvvələrini ucuz-ucuz yerlərə, nə bilim məclislərə sərf etməzlər. Öz sənəti ilə məşğul olarlar.

Bilirsiniz, gərək aktyor rahat olsun. O mənadakı, qayğıları olmasın, sosial problemlərini düşünməsin. Ehtiyyac hiss etməsin ki, o, bir kilo alma alacaq, yoxsa almayacaq.

Aktyorların necə yaşaması cəmiyyət üçün önəmlidir. Nə geyinir, necə geyinir önəmlidir. İctimaiyyət üçün necə özünü aparması da vacibdir. Aktyorun gərək qüruru ölməsin. Qüruru ölərsə, kiminsə qarşısında əyilərsə, aktyor səhnədə normal cildən-cildə girməyəcək. Aktyorlar fağırdırlar, incədirlər. Onların qürurlarını sındırmaq çox asandır. Yaşından asılı olmayaq aktyor uşaqdır. Bir adam ki, səhnədə kağızdan, rezindən gülü əzizləyirsə, qoxulayırsa, onu hiss edirsə, deməli bu adam-aktyor köpədir də. Aktyorun qürurunu əzən adam böyük günah edir. Aktyoru sındırmaq lazım deyil. Teatr aktyoru yeganə sənətdir ki, canlı olaraq insanlara xeyir və şəri anladır, çatdırır. Aktyor çox böyük qüvvədir. Cəmiyyətin gələcəyidir. Bizim artıq yaşımız keçib. Biz dövrümüzü yaşadıq. Çox sağ olsunlar, dövlət də qiymət verib. İstər maddi, istərsə də ordenlə mükafatlandırıblar. Amma gənclər gəlir. Gəncləri qorumaq gərəkdir. Gənclər sabahımızdır. Sabah isə bu gündən başlayır.

-Sizin 65 yaşınız oldu. Yubiley yaşınızla bağlı olaraq hansı tədbirlər keçirildi və keçiriləcək?

-Öncə qeyd etdiyim kimi mart ayında Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrnın təmirdən sonra açılışı olacaq. Gözlənilir ki, açılışdan sonra mənim 65 illik yubileyim teatrda qeyd olunsun. Bildiyiniz kimi yanvar ayın 9-u mənim ad günüm oldu. Bu münasibətlə bütün dostlarım, yaxınlarım, media nümayəndələri zəng edib təbrik etdilər. Bu baradə mətbuatda, informasiya saytlarında jurnalistlər, teatrşünaslar yazdılar. İnşaallah teatrımız açıldıqdan sonra yubiley tədbiri keçiriləcək. Bu mənim üçün ilk deyil. Çünki dövlətimiz hər zaman məni öz diqqətində saxlayıb. 50-55 illik yubileylərim də böyük təmtəraqla keçirilib. Sevinirəm ki, yenə də unudulmadım və bu il də ötən yubileylərim kimi Allah nəsib etsə möhtəşəm qeyd ediləcək. Bu da təbii ki, ölkə başçımızın mədəniyyət nümayəndələrinə göstərdiyi diqqət və qayğının təzahürüdür. 65 illik yubileyim münasibəti ilə dövlət başçısının sərəncamı ilə 25 iyun 2013-cü ildə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edildim. Dövlətin sənətkara olan qayğsını dəyərləndirirəm.

-İlham müəllim, sizin teatrla yanaşı kino fəaliyyətiniz də var. Filmoqrafiyanızda 34 film yer tutur. Hazırkı Azərbaycan filmini necə dəyərləndirirsiniz?

-Nəhəng “Azərbaycanfilm” studiyası təmir olunur. Ümid edirəm ki, təmirdən sonra film sahəsində irəliləyiş olacaq. Dünya səviyyəsinə çıxa biləcək filmlərimiz olacaq. Bizim istedadlı aktyorlarımız, peşəkar rejissorlarımız var. Texniki imkanlar müasir şərtlərə cavab verdikdən, müəyyən maliyyə vəsaiti ayrıldıqdan sonra keyfiyyətli filmlərimiz çəkiləcək. Bu şübhəsizdir. Hazırda kino deyəndə gözümüz önünə televizor gəlir. Evdə oturub istədiyimiz filmi izləyirik. Sovet dövründə isə filmlər ilk olaraq kino-teatrlarda nümayiş etdirilirdi. Növbədə dayanıb, bəzən də əldən bilet alaraq filmlərə baxa bilirdik. Keyfiyyətli filmlərimiz olandan sonra kinoteatrlarda inkişaf edəcək. Film festivalları keçiriləcək. Studiyalar təmir olunsun, fəaliyyətə başlasın, bu barədə obyektiv rəyimizi deyərik, qiymətləndirərik.

Ramid İBRAHİMOV

Bizim yol.-2014.-25 yanvar.-S.13.