“Mineral su mənbələrinin əksəriyyəti 4 bölgədə yerləşir”

Ağamahmud Səmədov: “Azərbaycanın əsas mineral suları Hacıkənd, İstisu, Turşsu, Şuşa, Naftalan, Badamlı, Sirab və Vayxırdadır”

Su canlı aləmin fəaliyyətində böyük rol oynayır ki, canlı varlıq susuz yaşaya bilməz. Hər bir insan gündəlik tələbini ödəmək üçün 2 litrdən artıq su qəbul etməlidir. Bu qədər normanı insanlar müxtəlif içkilərlə, məsələn, su, çay, qəhvə, şirələr, təbii və mineral sular və s. ilə ödəyirlər.

Təbii mineral sulardan istifadə etməklə bir sıra xəstəliklərin müalicə olunması hələ çox keçmişdən məlumdur. Bu müalicə növü özünün yüksək inkişaf səviyyəsini XIX əsrdə tapmış və hazırda öz təsir dairəsinə görə yüksək yer tutur.

Mineral sular

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin (ETSN) Milli Geoloji Kəşfiyyat Xidmətinin baş mütəxəssisi Ağamahmud Səmədov "Bizim Yol" əməkdaşı ilə söhbətində bildirdi ki, mineral su aktiv kimyəvi komponentlərlə və qazlarla zəngin olan təbii sudur: "Yerin təkindən gələn yeraltı sular təbii bulaqlar vasitəsilə yer üzərinə çıxır və bu sulara mineral sular deyilir. Bu suların tərkibində yüksək miqdarda qazlar, kimyəvi elementlər və onların birləşmələri olur və öz radioaktivliyi ilə seçilir. Bir çox mineral sular müalicə məqsədi ilə istifadə edilirsə, bəziləri süfrə suları kimi tətbiq edilir. Müalicəvi sulara İstisu, Yesentuki 4, Yesentuki 17, Mahaçkala və s. suları, süfrə sularına Narzan, Yesentuki 20, Kiyev və s. suları və Badamlı, Borjomi, Cermuk, Turşsu həm müalicəvi, həm də süfrə sularına aiddir.

Mineral su mənbələrinin əksəriyyəti Şimali Qafqazda, Ukraynada, Krımda və az miqdarda Orta Asiyadadır. Şimali Qafqazda mineral su doldurulması ixtisaslaşdırılmış sahələrdən biridir. Burada müalicəvi, müalicəvi-süfrə və süfrə mineral suları doldurulur".

Ölkəmizin mineral su ehtiyatları

Müsahibimizin sözlərinə görə, Azərbaycan mineral sularla zəngindir: "Əsas mineral su mənbələri Hacıkənddə, İstisu, Turşsu, Şuşa Naftalan, Badamlı, Sirab, Vayxır və digər yerlərdədir. İstisu çox məşhur mineral su olmaqla Slovakiyadakı KarlovıBarı suyuna bənzəyir. Sirab Borjomiyə oxşar olub, həm də süfrə suyu kimi işlədilir. Son illər Qalaaltı, Sərkar, Qax mineral sularının buraxılması təşkil edilmişdir. Qalaaltı suyu Turskavesk suyuna oxşayır. Darıdağ qələvili arsenli xlorlu hidrokarbonatlı natriumlu suyu əsasən qaraciyər, əsəb sistemi və başqa xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir. Badamlı süfrə suyu keyfiyyətinə görə Narzandan geri qalmır.

Mineral sular növündən və tərkibindəki mineral duzların miqdarından, müxtəlif elementlərin ( yod, brom, və s. ) və qazların ( karbon, kükürd, radon ) olmasından asılı olaraq insan orqanizminə müəyyən fizioloji təsir göstərir və ona görə də müalicəvi vasitə kimi tətbiq edilir. Mineral suların tərkibində olan mineral duzların miqdarı adi içməli sudan qat-qat çoxdur. Ən aşağı həd 1 litr suda 2 q., ən yuxarı həd isə 1 l. suda 50 q.-dır. Buna baxmayaraq, təbiətdə tərkibində 1 q/l-dən az mineral duz olan sular da vardır ki, bunlar da müəyyən dərəcədə orqanizmə müalicəvi təsir göstərir. Tərkibində 50 q/l-dən çox mineral duz olan sular məhlul adlanır.

Mineral suya həddindən artıq durulaşdırılmış duz məhlulu kimi baxmaq olar. Burada duz molekulları ionlara parçalanmış olur. Ona görə də mineral suların tərkibində duz yox, müsbət yüklənmiş hidrogen, natrium, kalsium, maqnezium kationları və onlara bərabər miqdarda mənfi yüklənmiş xlor, sulfat və hidrokarbonat anionları olur".

Mineral suların orqanizmə təsiri

A.Səmədov qeyd etdi ki, müalicəvi məqsədlə işlədilən suyun tərkibində 0,25 q/l-ə qədər karbon qazı, hidrogen-sulfid və radon ola bilər: "Radon - qısaömürlü radioaktiv elementdir. O, radiumun və onun birləşmələrinin parçalanmasından alınır. Təbii mineral sularda radonun miqdarı 10-3-dən 10-11 kuri/-l-ə qədər olur. Təbii mineral sularda bu çox olduqda radonlu su adlanır. Tibbi praktikada radonlu sulardan vannalar təyin olunur və bunun orqanizmin funksiyalarının aktivləşdirmək kimi fizioloji təsiri vardır. Radon və onun parçalanması məhsulları qan damarlarını genişləndirir, maddələr mübadiləsini nizamlayır, orqanizmdən bəzi zərərli maddələrin çıxarılmasına kömək edir.

Mineral suları içdikdə onlar selikli qişa vasitəsilə, xaricə qəbul etdikdə isə (vanna qəbul etdikdə) dəridən keçərək orqanizmə təsir edir. Mineral suyun ionları selikli qişa vasitəsilə sorulur (əsasən nazik bağırsağın yuxarı hissəsində ) və qana keçərək bütün orqanizmə yayılır. Beləliklə, həmin ionlar başqa mərhələdə sinir refrektorları vasitəsilə başqa mühitə də düşür. Mineral suların orqanizmdə yığılıb saxladığı əsas yer qaraciyərdir. Suyun artıq miqdarını qaraciyər o vaxta qədər saxlayır ki, nəhayət nizamlayıcı mexanizm tərəfindən orqanizmdən artıq su xaric edilir.

Orqanizmdən xaric olunan su müxtəlif mübadilə məhsullarını və mineral maddələri də çıxarır. Əgər tərkibində az mineral maddə olan su çox içilərsə orqanizmdə bəzi ionların çatışmazlığı hiss olunur. Lakin mineral sular orqanizmdən bəzi ionları çıxarmaqla yanaşı, eyni zamanda, orqanizmə onlara oxşar kimyəvi birləşmələr daxil olur. Orqanizmdə olan nizamlayıcı mexanizmlər oraya daxil olan elektrolitləri çıxarır, lakin bəzi ionlar orqanizmdən tez, bəziləri isə çox yavaş çıxır. Ona görə də mineral suyu uzun müddət qəbul etmək orqanizmdə bir ionun çox, başqasının isə az olmasına gətirib çıxarır.

Mineral suların içilməsi nəticəsində ion tərkibinin kəmiyyət və keyfiyyətcə dəyişməsi həyat üçün lazımi sayılan xlor ionu mədənin selikli qişasını qıcıqlandırdığı üçün vəzilərin sekresiyasını gücləndirir duz turşusunun ifrazını artırır. Bikarbonat ionu selikli qişaya təsir edərək mədə-bağırsaqdakı seliyin olub yuyulmasını müşayiət edir. Tərkibində bikarbonat ionu olan suda natrium ionu da olduqda, belə su " süfrə suyu" kimi tətbiq edilə bilər, çünki susuzluğu yaxşı yatırır. Mineral suların ( "Borjom", "Polyana Kvasova", "Berezovski", "Badamlı", "Vayxır", "Sirab" və s. ) belə istehlakı qida qəbulundan əvvəl aşağıdakı kimi öz təsirini göstərir. Mədə vəziləri vasitəsi ilə ifraz olunan xlorid turşusu bikarbonat natriumla reaksiyaya girir".

(Davamı gələn sayımızda)

ÜMİD

Bizim yol.-2015.- 1 sentyabr.- S. 13.