Divarlar arasında
musiqili xəzinə
... Məlum
oldu ki, həmin sənədlər Sankt-Peterburq Şəhər
Tarixi Arxivinə göndərilib. Həmin arxivdən
bizə lazım olan çox qiymətli sənədlər
tapdıq. Məsələn, Üzeyir bəyin doğum
haqqında şəhadətnaməsini, təhsil haqqında
diplomunu, onun bəy nəslinə mənsub olması
haqqında sənədi əldə etdik. Üzeyir Hacıbəylinin
bəy nəslinə mənsub olmasını təsdiq edən
sənəddə Xurşudbanu Natəvanın da imzası var.
Həmin sənədin mətnini budur:
“1897-ci ilin avqust
ayının 18-ci günündə biz zeyldə
(aşağıda) dəst yazan Şuşa uyezdinin Ağalar və
Bəyləri bunun ilə şəhadət edirik ki,
Şuşa şəhərinin sakini Üzeyrbəy
Əbdülhüseynbəy oğlu Hacıbəyov
Qarabağın bəyzadələrinin cümləsindəndir.
Ona binaət onları bəylik sabiqəsi bəy
komissiyasında mülahizə olunub və təsdiq olubdur.
Ona görə dəsti xətt yazırıq:
Xurşudbanu Bəyim səbiyeyi (qız) mərhum general Yavər
Mehdiqulu xan Cavanşir” və on başqa imza.
* * *
Azәrbaycan Musiqi Mәdәniyyәti Dövlәt Muzeyi bu il 50
illik yubileyini qeyd edir. 1967-ci ildə yaradılan, 800-ə
yaxın şəxsi arxivə sahib olan bu musiqi mədəniyyəti
ocağının ilk eksponatı nə olsa
yaxşıdır: bəstəkar Müslüm Maqomayevin opera
müğənnisi Məmmədtağı Bağırova
verdiyi qeyd vərəqəsi.
Muzeylər tanış
olmazdan əvvəl direktor Alla Bayramovaya rəhbərlik etdiyi
qurumun tarixi, fəaliyyət istiqamətləri haqqında
suallar verirəm. Öyrənirəm ki, muzeyin fəaliyyətinin
əsas məqsədi və vəzifələri Azərbaycan
musiqi tarixi ilə bağlı materialların toplanması,
saxlanması, araşdırması və təbliğidir.
Muzeyin fondunda 56 mindәn çox eksponat toplanılıb. Bunlardan
Azәrbaycan milli
musiqi alәtlәri olan tar, kamança, saz, dәf, qoşanağara, zurna, ney,
elәcә dә özünәmәxsus xüsusiyyәtlәri ilә fәrqlәnәn digәr musiqi alәtlәri - әsa-tar, әsa-saz, patefonlar, qramofon valları
nümayiş etdirilir.
* * *
Alla
Bayramovaya danışır: “Gələn il Qara Qarayevin 100
illik yubileyi qeyd ediləcək. Bu münasibətlə
böyük bəstəkarımızın anadan olduğu və
yaşadığı evdə onun muzeyi təşkil ediləcək.
1948-ci ilə qədər bəstəkarın
Bakıda ayrıca evi olmayıb. Moskvaya
gedib oxuyandan sonra yenə atasının evinə
qayıdıb. Qara Qarayevin atası isə
böyük həkim idi. Bu ailənin bir
neçə görkəmli şəxsiyyəti var. Biz
onların hamısı haqqında materiallar toplayırıq.
Bir neçə il əvvəl Moskvadan
nazirliyin köməyi ilə Qara Qarayevin mebel əşyaları,
şəxsi kitabxanası, məişət əşyaları
Bakıya gətirildi. Bəstəkarın gəlini
də muzeyə çoxlu sayda əşyalar
bağışladı. Biz
çalışırıq böyük bəstəkarlarımıza
aid olan eksponatları xaricdən axtarıb tapaq. Məsələn, Üzeyir bəy Rusiyada oxuyub.
Biz düşündük ki, Üzeyir bəy
haqqında sənədlər Sankt-Peterburq konservatoriyasında
mütləq var. Qori Seminariyasını bitirəndə
aldığı qiymətlər təhsil haqqında şəhadətnamədə
əks olunub. Bu sənədlər heç
yerdə yoxdur. 100 ildən sonra onu
onları tapıb surətini çıxarmışıq”.
Qori Seminariyasını bitirəndə aldığı
qiymətlər təhsil haqqında şəhadətnamədən
məlum olur ki, bir yerdə oxuduqları Müslüm Maqomayev əlaçı
olsa da, Üzeyir bəyin qiymətlərinin hamısı
yüksək olmayıb.
* * *
İlk illərdə muzey İçərişəhərdə
Karvansarayda kiçik otaqlarda fəaliyyət göstərib. 1996-cı ildən
R. Behbudov 7 ünvanına köçürülüb.
İki il əvvəl isə Muzey Mərkəzində
yer verilib:
“Fəxr edirəm ki,
belə zəngin muzeyimiz var. Bu binada son iki ildə yerləşmişik.
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi
ilə biz Muzey Mərkəzinə, daha yaxşı və
geniş yerə köçdük. Yaxşı
ki, biz yeni məkana köçə bildik. Əvvəllər burda Xalça Muzeyi yerləşirdi.
O muzey üçün yeni bina tikildi. Muzeyimiz
inkişaf edir, müasir zamanda muzeylərə yeni tələblər
var və biz onlara cavab verməyə
çalışırıq. Artıq bir
neçə zal açmışıq. Kolleksiyalarımızı
geniş şəkildə nümayiş etdirməyi digər
zallarda da planlaşdırırıq. Əlbəttə,
bu vaxt tələb edən işdir. İslam
Həmrəyliyi Oyunları münasibəti ilə İslam
ölkələrinin musiqi alətlərinin sərgisini
keçirdik və sizə deyim, çox böyük maraqla
qarşılandı. Əlbəttə,
muzeyin ən parlaq kolleksiyası Azərbaycan milli musiqi alətlərdir.
Ona görə, bizim muzeyə tez-tez musiqi alətləri
muzeyi deyirlər. Amma hər zaman
çalışıram ki, bu səhvi düzəldim. Məni kiməsə belə təqdim edəndə
deyirəm mən elə bir muzeyin direktoru deyiləm. (Gülür). Çünki bizim
qurum musiqi alətləri muzeyi yox, Musiqi Mədəniyyəti
Muzeyidir. Düzdür, dünyada musiqi alətləri
olmayan xalq yoxdur. Ancaq qəbul edin ki, musiqi
mədəniyyəti daha böyük anlayışdır”.
Mən soruşuram ki, muzeyə eksponatların verilməsində
hansısa problemlə
qarşılaşırsınızmı?
Muzeyin direktor müavini Təranə
Qurbanova deyir:
“Belə hallarla rastlaşmırıq. Muzeyə
musiqi mədəniyyətinə aid tarixi əhəmiyyətli
hədiyyələr verilir. Yaşlı bir kişi musiqi aləti gətirmişdi. Soruşdum ki, bunu muzeyə vermək sizə çətin
gəlmir? Dedi, məndən sonra qohumlar arasında bunun
qiymətini bilən olmayacaq. Ən
yaxşısı odur, qoy muzeydə qalsın. Sənədlərə, şəxsi əşyalara
son dərəcə diqqətlə yanaşan insanlar da olur.
Məsələn, Tofiq Bakıxanov yeni kitab,
afişa, not əsəri olan kimi dərhal zəng edir, yaxud
özü gətirir. Bəstəkar Fərəc
Qarayev Moskvadan çoxlu sənədlər, eksponatlar göndərir.
Tanınmış musiqişünas, Azərbaycan Dövlət
Konservatoriyasının keçmiş rektoru Elmira Abasovanın
qızı 1282 ədəddən ibarət arxivi muzeyə hədiyyə
edib”.
* * *
Dövlət Musiqi Mədəniyyəti Muzeyində Qara
Qarayevin royalı, radiosu, yazı makinası, Soltan Hacıbəyovun
nərdi var. Bəstəkarlara məxsus şəxsi əşyaların
hələlik tam olaraq ekspozisiyası yaradılmayıb. Hazırda muzeydə beş zal olsa da, istifadəyə verilməyən
səkkiz otaqda tədricən eksponatlar sərgilənəcək.
Qara Qarayevə məxsus əşyaların bir
hissəsi isə açılması planlaşdırılan
muzeyə təhvil veriləcək.
Muzeydə
nümayiş olunan “İnteryerdə musiqi və həqiqət”
sərgisinin eksponatları arasında “Vışka” qəzetinin
1948-ci il 13 aprel sayında Qara Qarayev, Covdət Haçıyev,
Cahangir Cahangirov, Fikrət Əmirov, Tofiq Quliyev və digər
Azərbaycan bəstəkarlarının
yaradıcılığının tənqidinə həsr
olunan məqalə saxlanılır. Həmin
yazı haqqında danışırıq. Muzey rəhbərinin sözlərinə görə,
həmin dövrdə ümumiyyətlə, incəsənət
adamlarına qarşı ideoloji təzyiqlər, senzura
güclü idi. Bəstəkarları
formalizmdə, caz musiqisinə aludəçilikdə
günahlandırır və onları tənqid edirdilər.
Partiya rəhbərləri bəstəkarlara necə
musiqi yazmağı öyrədirdilər. Məhz
həmin yazı da o dövrlərdə çap olunub.
Bəstəkarlar
arasındakı şəxsi münasibətlərə də
toxunuruq. Alla xanım Əminə Dilbazidən eşitdiyi
bir hadisəni danışır:
“Cövdət
Hacıyev, Fikrət Əmirov, Qara Qarayev bir-biri ilə
danışmırdılar. Heydər Əliyev mədəniyyət
sahəsinə qarşı o qədər diqqətli olub ki, belə
münasibətlərdən narahat olarmış. Əminə xanım deyir, bizi Cövdətlə bir
yerdə Heydər Əliyevin bağına
çağırdılar. Getdik ki, orda Qara
Qarayev və Fikrət Əmirov xanımları ilə əyləşib
bizi gözləyirlər. Heydər
Əliyev istəyirdi, onlar barışsınlar. İncəsənət adamları arasında
narazılıq, küsülülük, soyuq münasibətlər
hər yerdə olub. Napoleonun məşhur
sözü var. Deyir, mən bütün Avropanı
işğal edə bildim, amma bir teatrın iki
primadonnasını barışdıra bilmədim.
Sizə başqa
faktı deyim. Qara Qarayevlə Niyazi
qonşu olub. Niyazi üçüncü,
Qarayev ikinci mərtəbədə yaşayıb. Bir müddət onların arasında soyuq münasibət
olub. Daha doğrusu, danışmayıblar.
Buna baxmayaraq, Niyazi Qarayevin qızı
Züleyxanı çox istəyib. Hətta
Qara Qarayev Bakıda olmayanda Niyazi onların qapısını
döyürmüş ki, nəyə ehtiyacınız var?
Züleyxaya söz veribmiş: hansı qastrolda olsam, xaricdən
sənə məktub yazacağam. Həqiqətən
də yazıb. Bizdə Niyazinin Qarayevin məktəbli
qızı Züleyxaya yazdığı 11 məktubu
saxlanılır. Məktublarında
Züleyxanın dərslərindən hansı qiymətlər
aldığı ilə maraqlanıb, yaxşı oxumasını
tövsiyə edib”.
Haşiyə:
Bəstəkar və kulturoloq Elmir Mirzəyevdən
eşitdiyim, ona da Fərəc Qarayevin
danışdığı bir əhvalatı yazsam, güman
edirəm, yerinə düşər.
60-cı illərin
sonunda Fərəc Qarayev hansısa sənədə qol çəkdirmək
üçün Fikrət Əmirovun yanında gedir. Fikrət Əmirov ayağa qalxıb gənc Fərəci
qarşılayır, sənədinə qol çəkməzdən
əvvəl yaradıcılığı haqqında suallar
verir. Sonda da “Çalış,
övladım, çalış”, deyib, onu öpüb
qucaqlayır, yola salır.
Maraqlıdır ki, həmin dövr Fikrət Əmirovun
Qara Qarayevlə münasibətlərinin ən gərgin
vaxtı olub.
Həmin gərginliyi də dedi-qoduçular
yaradıb. Səbəb sadə idi: onların hər ikisi
karyerasının ən yüksək məqamına
çatmışdı və bu iki böyük bəstəkar
arasında uçurum yaratmaq istəyənlərin sayı
günbəgün artırdı.
Bizim Yol.- 2017.- 22 iyul.- S.15.