“Mən bütün işləri vur-tut

3 il 3 ay ərzində etmişəm”

İsrafil İsrafilov: “Teatrda 39 tamaşanın 25-i məhz gənc rejissorlar tərəfindən hazırlanıb”

İsrafil İsrafilovla müsahibənin davamı təqdim edilir.

- Məncə, əvvəldən başlayaq. Əvvəl deyərkən, teatr rəhbəri kimi işə başladığınız vaxtdan...

- Mən 2010-cu ilin 13 may günündə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin əmri ilə təyin edilmişəm. O zaman teatrın stasionar binasında dövlət başçısının sərəncamı ilə əsaslı təmir-quraşdırma işləri aparıldığından kollektiv “Mir” dövlətlərarası tele-şirkətin binasında müvəqqəti yerləşdirilmişdi.

Odur ki, teatr əsaslı təmirdən çıxmış əsas binasında 2011-ci il martın 10-da “Qarabağnamə” tamaşası ilə fəaliyyətə başladı.

- Yəni faktiki olaraq 10 aydan sonra...

- Bəli, 10 aydan sonra mən stasionarda işə başladım. Baxın, sadə arifmetikadır.

- Rusca deyirsiniz?

- Arifmetika rusca deyil. Yunan sözüdür. Nə isə. Əgər hesablasaq, çalışdığım 2011-2015-ci illər ərzində beş ilin hər ilinin məzuniyyət və bayram günləri təxminən altmış gün edir. Bu rəqəmi beşə (yəni beş ilin müddətinə) vursaq 300 gün edir. Hər həftənin bazar ertəsi günü teatrın istirahət günüdür və ayda dörd gün (məzuniyyət və s. günləri nəzərə almasaq), on ayda təxminən qırx gün edir. Həmin qırx günü beşə (yəni ötən beş il olaraq) vursaq 200 gün edər. Yuxarıdakı məzuniyyət və bayram günlərinin sayını istirahət günlərinin sayı ilə toplasaq, təxminən 500 gün edir. Beləliklə, ötən 5 ilin hər 10 ayını toplayıb, yəni hər ili 300 gün hesablayıb onu 5-ə (yəni 5 ilə) vursaq 1500 gün edər və həmin 1500 gündən 500 günü çıxsaq, qalar 1000 gün. Bu isə təxminən 3 il 3 aya bərabər fəaliyyət dövrü deməkdir. Başqa sözlə desək, mən bütün işləri vur tut 3 il 3 ay ərzində etmişəm.

- Bütün işlər deyəndə nəyi nəzərdə tutusunuz?

- Mən fəaliyyətə başlayanda dövlət başçısının məlum sərəncamı ilə “Azərbaycan teatr: 2009-2019-cu illərdə” Dövlət Proqramı artıq təsdiq edilmişdi və təbii olaraq başlıca vəzifə həmin Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan o maddələrin bənd-bənd yerinə yetirilməsi idi. Odur ki, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən müvafiq islahatların həyata keçirilməsi mühüm şərt kimi qarşıya qoyulmuşdu.

- Və siz qollarınızı çırmalayıb, işə başladınız

- Bəli, halbuki Dövlət Proqramında göstərilən müddətin bir ili artıq ötmüşdü.

- Amma start verilmişdi. Necə deyərlər, geriyə yol yox idi.

- Bəli. Hər şeydən əvvəl, aparılan islahatlar prosesində kollektivdə əmək və yaradıcılıq intizamının möhkəmləndirilməsi, sosioloji tədqiqatların aparılması, yeni məzmunlu dramaturgiyanın, rejissuranın, səhnəqrafiyanın, tamaşaçı auditoriyasının formalaşdırılması işinə başlanıldı. Teatrın repertuar siyasətinin formalaşmasında Azərbaycançılıq məfkurəsini başlıca ideya-bədii məram kimi qəbul edərək, milli və dünya klassik dramaturgiyası ilə bərabər müasir müəlliflərin yazdığı aktual mövzulu, müstəqil dövlətçilik ideallarına xidmət edən əsərlərə yer verildi. Bu zaman Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən verilən Dövlət sifarişləri ilə yanaşı teatrın daxili maliyyə imkanları sayəsində bir sıra tamaşalar ərsəyə gətirildi. Ayrı-ayrı illərdə (2011-2014) müxtəlif janrlarda və üslublarda 39 əsərin səhnə təcəssümü həyata keçirilmişdi ki, onlardan 17-si Dövlət sifarişi ilə 22-si teatrımızın daxili imkanları hesabına hazırlanmışdı.

Təkcə bir mövsümdə, yəni 2013-2014-cü il mövsümündə teatrın səhnəsində hazırlanan 12 tamaşanın yalnız 3-ü dövlət sifarişi ilə, qalan 9-u isə teatrın daxili imkanları hesabına olmuşdur.

- Amma bir ara rejissorlarla bağlı, bəzi saytlarda sizin onları işdən çıxarmanızı yazırdılar.

- Doğru deyil. Heç bir əsası olmayan qərəzli və yalan məlumatdır. Mən o zaman nə böyük səlahiyyət sahibi idim ki, nə sənə, nə mənə birdən-birə altı rejissoru işdən çıxara biləydim. Həqiqət budur ki, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin müvafiq əmrinə əsasən o zaman teatrın kollektivi işdən azad edildi və yeni şərtlərlə işə qəbul həyata keçirildi. Həmin vaxt aktyorlarla əməkdaşlıq münasibətləri kontrakt əsasında quruldu, rejissorlarla qonorar sistemi tətbiq edildi. Müəlliflərlə, xarici əsərləri dilimizə çevirən tərcüməçi mütəxəssislərlə səmərəli əməkdaşlıq münasibətləri quruldu. Həmin rejissorlardan, A.Nemətov (“Boy çiçəyi”, “Şah Qacar”), M.Fərzəlibəyov (“Qarabağnamə”, “Nazirin xanımı”, “Mənim günahım”), M.Ələkbərzadə (“Qatil”, “Qatarın altına atılan qadın”, “Əmir Teymur”, “Herostratı unudun”) B.Osmanov (“Gəncə qapıları”, “21:15 qatarı”), R.Almuradlı (“Yaşlı xanımın gəlişi”) müvafiq qonorar şərtləri ilə teatrda tamaşalar hazırladılar.

- Bəs aktyorlar?

- Ənənəvi teatrlarda truppa hər şeydən əvvəl mühüm yaradıcılıq komponentini təşkil edir. Və Akademik Milli Dram Teatrının truppasında çalışan müxtəlif istedad səviyyəsinə malik olan, aktyorların fiziki sağlamlığı, onların yaradıcılıq potensialının üzə çıxmasını şərtləndirir. Bu məqsədlə xüsusi müalicə-diaqnostika mərkəzi ilə müqavilə bağlayıb, aktyor heyətinin müayinə-dispanserizasiyasını keçirdik. Onların fiziki hazırlığına, estetik bədən formasına yiyələnməsi məqsədilə tanınmış idman mütəxəssislərini işə cəlb edib trenaj zalında müəyyən qrafik əsasında fəaliyyət təmin edildi.

- Bəs yaradıcılıq istiqamətində?

- Dövlət gənclər siyasətinin icrasına uyğun olaraq, məlum Dövlət Proqramında yer alan məsələlər uğurla həll edilir, istedadlı gənclər teatrın yaradıcılıq prosesində aparıcı mövqe qazanırdılar. Hər ay teatrda 28-30 tamaşa oynanılır, eyni zamanda paralel olaraq 3-4 tamaşanın təcəssüm işi görülürdü. Yuxarıda qeyd etdiyimiz 39 tamaşanın 25-i məhz gənc rejissorlar tərəfindən hazırlanmış, onlarla gənc aktyora əsas səhnə obrazları həvalə edilmiş, ayrı-ayrı tamaşalara əsasən gənc teatr rəssamları tərtibat vermişdilər. Məhz həmin yaradıcılıq işlərində teatrımızda dekor və geyim işinin təşkili (Dövlət Proqramı – maddə 2.5) təkmilləşdirilmişdi.

- Belə görünür ki, teatrda əsil yaradıcılıq mühiti yaradılıb...

- Bəli. 2012-ci ildə teatrda gənc teatrşünasların laboratoriyası yaradıldı, 2014-cü ildə isə daxili imkanlar hesabına, Akademik Milli Dram Teatrında gənclərin sənət vərdişlərinin cilalanmasını təmin etmək məqsədilə Aktyor Studiyası təşkil edildi. Həmin studiyada diksiya, ritmoplastika, səhnə hərəkəti, sənət nəzəriyyəsi və təlimləri üzrə səmərəli məşğələlər aparılırdı. Əlavə edim ki, yaradıcı heyətin bəzi üzvləri, Moskva şəhərində Beynəlxalq Yay Teatr Məktəbində aktyor sənəti üzrə ixtisasartırma kursu keçmiş, texniki heyətin bir qrupu isə Moskvanın Bolşoy və Vaxtanqov teatrında yeni texnologiyalardan istifadə üsulları ilə bağlı təcrübə mübadiləsi (Dövlət Proqramı – maddə 2.11) məşğələlərinin iştirakçısı olmuşlar. Bundan başqa, bu və ya digər aktyorlar üçün məxsusi pyeslər seçildi, həmin pyeslər əsasında tamaşalar hazırlandı.

- Doğrudan?

- Bəli, məsələn, xalq artistləri Bəsti Cəfərova üçün (Xanuma A. Saqareli), (“Nazirin xanımı” B. Nuşiç), Firəngiz Mütəllimova üçün (“Qanlı Nigar” S.Şendil ) , Zemfira Nərimanova üçün (Napoleon F.Brukner), Məleykə Əsədova üçün (“Qadın məhəbbəti”), (“Mənim Günahım” İ.Əfəndiyev), Ramiz Novruz üçün (“Nadir şah” Y.Oğuz), Nürəddin Mehdixanlı üçün (“Əmir Teymur” H.Cavid), Cəfər Namiq Kamal üçün (“Sərgüzəşti vəziri xan Lənkəran” M.F.Axundzadə), Rafiq Əzimov, Ramiz Məlik və Rafael Dadaşov üçün (“Qoca kloun tələb olunur”) Fuad Poladov üçün (“Boy çiçəyi” İ.Əfəndiyev), (“Şah Qacar” Ə.Əmirli ) və s. pyeslərin səhnə təcəssümü işi həyata keçirildi.

- Bəs bu, nə dərəcədə əsaslıdır?

- Bilirsiz, bu teatrın tarixi-estetik ənənəsi kimi mövcud olan örnəklər istənilən qədərdir. Vaxtilə Adil İsgəndərovu, Ələsgər Ələkbərovu, Sidqi Ruhullanı, Mərziyə Davudovanı, Möhsün Sənanini, Rza Əfqanlını və başqalarını nəzərdə tutan, yaxud sonralar Mehdi Məmmədov və Tofiq Kazımov, Hökümə Qurbanova, Nəcibə Məlikova, Əli Zeynalov, Məlik Dadaşov, Əliağa Ağayev, Həsən Turabov, Şəfiqə Məmmədova, Amaliya Pənahova, Hamlet Xanızadə, Səməndər Rzayev və digər sənətçilər üçün xüsusi tamaşalar hazırlayırdılar. Və burada qəribə bir şey yoxdur. Çünki teatr praktikasında elə sənətçilər yetişir ki, onların fərdi yaradıcılıq potensialı bunu mümkün edir. Bundan başqa bəzi aktyorlara, o cümlədən, xalq artistləri Bəsti Cəfərovaya, Ramiz Novruza teatrın daxili maliyyə imkanları hesabına müstəqil səhnə quruluşu ilə tamaşa hazırlamaq imkanı verildi.

- Bunun da tarixi örnəyi var?

- Bəli var. Vaxtilə bu teatrın aparıcı aktyorları olan Əli Zeynalov (“Kuyaz” H.Cavid), Məlik Dadaşov (“Nişanlı qız” S.Rəhman), Lütfi Məmmədbəyov ("Kimdir haqlı" B.Vahabzadə , "Məhəbbət yaşadır" N.Hacızadə), Mikayıl Mirzə (“Aydın” C.Cabbarlı) kimi xalq artistlərinin müstəqil quruluş vermək haqqında müraciətləri teatrın ozamanki rəhbərliyi tərəfindən müsbət həll edilmişdi. Odur ki, mənim bu istiqamətdə gördüyüm işlər “unudulmuş köhnə”yə qayıdış idi. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təsdiqi ilə ilk dəfə Akademik Milli Dram Teatrının yeni struktur bölməsi olaraq “Prodüser fəaliyyəti və innovasiyalar” şöbəsi yaradılmış və sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Rəcəb Məmmədovun başçılığı ilə həmin şöbə tərəfindən xarici əlaqələr, həmçinin teatr sənəti sahəsində innovasiyaların tətbiqi işi müasir elmi səviyyədə qurulmuşdu. Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, milli teatr tarixində ilk dəfə idi kollektivdə 1 elmlər doktoru, 3 sahələr üzrə fəlsəfə doktoru və 3 doktorant olaraq 7 elmi əməkdaş çalışırdı ki, bu da özlüyündə burada yüksək elmi potensialın mövcudluğunun təsdiqi idi. Çalışdığım dövrdə kollektivin üzvlərinin əməyi dövlətimiz tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, cəmi 17 nəfər olmaqla, 2 nəfər xalq artisti, 8 nəfər əməkdar artist, 1 nəfər əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülmüş, 6 nəfər fəxri mədəniyyət işçisi döş nişanı ilə təltif edilmişdir.

- Deməli, qeyd etdiyiniz şöbə xarici əlaqələrin qurulması işini də görürdü?

- Bəli. Ötən əsrin 70-ci illərinin möhtəşəm milli sənət uğurlarının məlum səbəblərdən dünyaya çıxa bilməməsinin acı təəssüfünün artıq geridə qaldığı, müstəqil ölkəmizin teatr sənətinin heç olmasa Avropaya çıxışının yollarını axtarır, neçə-neçə ölkələrin teatrları ilə əməkdaşlıq münasibətləri qurulmasını vacib hesab edirdim.

- Düşünürdünüz ki, bunlar kifayətdir?

- Əlbəttə yox, Dünya və Avropa mədəni məkanına inteqrasiya proseslərinin aparıcı mərkəzi olan Heydər Əliyev Fondunun açdığı fəaliyyət magistralı ilə irəliləmək cəhdlərimiz öz səmərəsini verirdi. Belə ki, Akademik Milli Dram Teatrı dünyanın bir sıra aparıcı teatrları ilə, o cümlədən Çin, İtaliya, Rusiya, Gürcüstan, Ukrayna, İsveç, Qazaxıstan, Türkiyə, Makedoniya, Belarus, Böyük Britaniya, Yunanıstan, Polşa kimi ölkələrin, həmçinin TÜRKSOY-a daxil olan ölkələrin teatrları ilə sıx əməkdaşlıq əlaqələri qurmuş, Rusiyanın, Ukraynanın, Türkiyənin, Polşanın, Gürcüstanın, Çinin tanınmış teatr kollektivləri (Dövlət Proqramı – maddə 2.21) teatrımızın səhnəsində çıxış etmişdilər. Tərəfimizdən ayrı-ayrı ölkələrin teatr xadimləri, o cümlədən, M.Vais (Kanada), K.Zanussi (Polşa), T.Terzopulos (Yunanıstan), T.Sappl (Böyük Britaniya), L.Tsuladze (Gürcüstan), T.Quliyeva (Yunanıstan), P.Rutkereu (Moldova), R.Sturua (Gürcüstan), E.Uard (ABŞ) və b. ilə yaradıcılıq görüşləri, seminarlar (Dövlət Proqramı – maddə 2.20) təşkil edilmişdi. Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan dünya teatr prosesi ilə inteqrasiya tədbirləri çərçivəsində Akademik Milli Dram Teatrı bir sıra mühüm xarici qastrollarda, o cümlədən Gürcüstanda (2011-2013-cü illərdə), İsveçdə (2013-cü ildə) böyük uğurla çıxış etmiş, bundan başqa Rusiyada, Türkiyədə, Ukraynada, İranda, Belarusda, Moldovada, Serbiyada, Özbəkistanda, Makedoniyada və b. ölkələrdə keçirilən Beynəlxalq Teatr festivallarında milli teatr mədəniyyətimizi ləyaqətlə təmsil etmiş, mükafatlara layiq görülmüşdü. Əlavə edim ki, teatr kollektivi ölkəmizin müxtəlif bölgələrində də vaxtaşırı qastrol səfərlərində olmuş, orada yaşayan tamaşaçılarını yeni səhnə işləri ilə tanış etmişdi. QUAM ölkələri ilə əməkdaşlıq fəaliyyəti çərçivəsində həmin ölkələrin teatrları ilə sıx əməkdaşlıq əlaqələri qurulmuş bu istiqamətdə görülən işlərin konkret ifadəsi olaraq bir sıra uğurlu yaradıcılıq layihələri gerçəkləşdirilmişdi. Belə ki, Gürcüstanın K.Marcanaşvili və Ş.Rustaveli teatrları ilə əməkdaşlığın bəhrəsi olaraq, qarşılıqlı qastrol səfərləri təşkil edilmiş, tanınmış rejissor L.Tsuladze teatrımızın səhnəsində M.Frişin “Don Juan və həndəsə” pyesinə quruluş vermişdi. Bundan başqa Simferopol Akademik Musiqili Dram Teatrı ilə qarşılıqlı qastrol səfərləri təşkil edilmiş, xalq yazıçısı Elçinin “Şekspir” pyesi həmin teatrın səhnəsində, tanınmış dramaturq A.Krımın “Keçmişdən zəng” pyesi isə Akademik Milli Dram Teatrında tamaşaya qoyulmuşdur.

Moldova Teatrı ilə əlaqələrimizin də uğuruna sübut olaraq teatrın kollektivi Kişinyov səhnəsində H.Mirələmovun “Xəcalət” pyesinin tamaşası ilə E.İonesko mərkəzinin səhnəsində, V.Şekspirin “On ikinci gecə” tamaşası ilə M.Eminesku adına Milli Teatrda çıxış etmiş, Moldovanın tanınmış rejissoru P.Vutkereu teatrımızın səhnəsində xalq yazıçısı Elçinin əsərinə quruluş vermişdi.

Bu gün dünya teatr məkanında Azərbaycan teatrının özünəməxsus və layiqli yeri var. Heç təsadüfi deyildi ki, o zaman teatrımızın ünvanına dünyanın müxtəlif qitələrindən, ən nüfuzlu Beynəlxalq festivallara onlarla dəvət məktubları gəlirdi. Bu fakt Azərbaycan milli teatrının beynəlxalq imicinə ehtiramın təsdiqidir.

- Belə eşitdim ki, Siz teatrın kollektivinə fərq qoymadan həm yaradıcı, həm də texniki heyətin üzvlərinə həmişə qayğıyla yanaşmısınız. Hətta onlara maddi yardım göstərdiyinizi də deyirlər.

- Kollektivin hər bir üzvünün doğrularına içimdən gələn bir təəssübkeşliklə sevinmişəm, uğursuzluqlarına isə, təbii ki, üzülmüşəm. O ki qaldı maddi məsələlərə, bəllidir ki, sağ əlin verdiyini sol əl bilməməlidir. Ona görə, bu barədə heç nə deyə bilməyəcəyəm. Ancaq başqa suallarınız olsa, gələn dəfə cavablandıraram.

Bizim Yol.- 2017.- 27 may.- S.15.