“Bir kitabla yazarı tanıyırdılar”

Şahbaz Xuduoğlu: “Sabir Rüstəmxanlıdan aylarla küsülü qaldım”

Əslində, mənə artıq aydın idi ki, nəsə tapmağım nəticəyə təsir etməyəcəkdi, deyək ki, gedib bir dükanda münasib bir paltar tapdım, bəs Qağamı necə tapacaqdım? Mümkün deyildi. İşinə getmək limitim bitmişdi, univermağa getməyi vəd etmişdi, onu da etdi... Hər dəfə ondan ayrılandan sonra ora dönməyəcəyimi özümə şərt qoyurdum, amma bir müddətdən sonra başa düşürdüm ki, yenə çarə ondandır.

- Axır kostyumu aldı?

- Bir dəfə “Azərnəşr”in qarşısında elmi kitabxananın yanında telefon “butkası”ndan ona zəng etdim. Elə oldu ki, dərhal danışa bildim. Özümü toparlamışdım, bilirdim ki, bu mənim sonuncu müraciətimdir. İndi nə dediyimi dəqiq xatırlamıram. Amma bilirdim ki, çox kövrəlmişdim, ona nəsə dedim və ağladım. O da bir az susdu, bəlkə fikrə getdi, ya bəlkə yanında olan kiminləsə söhbət edirdi, onu bilmirəm, sonra bir az əsəbi halda, həm də şikayət dolu bir səslə: “Axı mən nə edim, siz çox olmusuz, mən isə az!” - dedi.

Sonra yenə də nəsə dedi, deyəsən uşaqların çoxluğu ilə bağlı bir az gileyləndi, valideynlərimizi qınadı. Elə bil ondan sonra məndə dəyişiklik baş verdi. Bu söhbətdən sonra xeyli müddət onunla əlaqə saxlamadım.

- Maraqlıdır, nə qədər çəkdi bu küskünlük?

- Aylarla. Tam xatırlamıram. Sonra unuduldu. Ümumiyyətlə, bizdə qardaşların bir-birinin paltarını geyinməsi ənənəsi vardı. Qardaşım Əlövsətin ayağı çox böyük idi, heç kimin ayaqqabısı buna olmurdu. Bir dəfə məktəbdən çıxıb sinif yoldaşlarımla pilləkənləri enirdik. Aşağıda Əlövsət dayanmışdı, məni görməyə gəlmişdi. Əlövsəti görcək çox sevindim. Görüşdük, qucaqlaşdıq. Sinif yoldaşım olan bir qız da ordaydı. Gördüm diqqətlə Əlövsətin ayağına baxır. Sonra qəribə bir tərzdə üzümə gülümsədi və getdi. Əlövsət 44 ölçüdə ayaqqabı geyirdi. Mədətin - Sabirdən kiçik qardaşım – köhnə 42 ölçüdə bir ayaqqabısını geymişdi, ayaqqabısının burnu yırtılmışdı, üstəlik bağ yerləri sökülmüşdü...

Sonra nə o qız məni danışdırdı, nə də mən onu. Bir sinifdə oxuduq, bir məktəbi bitirdik, amma heç zaman bir-birimizlə danışmadıq.

Əlövsətin çox məşhur ağ “Merkuri” köynəyi vardı. Havalar soyuyan kimi pencəyin altından geyərdi. Çoxları ondan soruşurdu ki, Əlövsət bu bahalı köynəyi hardan almısan, nə yaxşı yaraşır sənə. Həqiqətən, Əlövsətə babat yaraşırdı, həm də qırmızı nazik qalstukla yaxşı tuturdu.

Novruz bayramına kəndə gedəndə anam onu yuyub həyətdə ipdən asmışdı. Sağına gələn inək köynəyin qollarını və arxa tərəfini çeynəyib qoparmışdı. Xoşbəxtlikdən ön tərəfi və yaxalığı salamat qalmışdı. Bəzi mötəbər tədbirlərə Əlövsət onu geyməkdə yenə davam edirdi. Əslində, başqa seçim də yox idi.

Bir dəfə Əlövsət tələbə yoldaşlarından birinin ad gününə getmişdi, BDU-nun yeni yataqxanasına. Əlövsət, Faiq və mən BDU-nun köhnə yataqxanasında qalırdıq, 5 saylı çörək zavodunun ... Əlövsət evə gəlmək istəyəndə uşaqlar buraxmırlar, getmə qalaq burda, yer də var, yemək də, oturmuşuq da, hara tələsirsən. Əlövsət təkidlə qalxıb otaqdan çıxanda uşaqlardan biri yapışır onun pencəyindən ki, otur da, niyə tərslik edirsən. Əlövsətin pencəyi əynindən düşür...

Əlövsət bir dəfə Sabirin pencəyini geyinib universitetdə Məmməd İsmayılla görüşə getmişdi. Yadımdadır ki, yaxşı da görüş olmuşdu. Bəlkə araşdırsan o pencəyi indi kənddə, uşaqların çoxu geyinir hələ də.

- Şahbaz bəy, Sabir Rüstəmxanlını şair kimi nə vaxt kəşf etdiniz?

- Bizim evdə çox gözəl bir ənənə vardı. Hamı növbəylə kitab oxuyurdu. Sabir bəyin kitabxanası vardı, ordan kitabları götürüb oxuyurduq. Onun yazıları çıxanda ilk atam tanış olurdu. Gözləri görmürdü, amma uşaqlardan kiməsə verib oxutdurur, oturub qulaq asırdı. Mən isə uşaqlıqdan şeir sevməmişəm. Amma yenə də oxuyurdum. Qardaşım olduğu üçün oxumalıydım. Daha yaxşı, ya pis olduğunu deyə bilmərəm (gülür). İndi də elə hesab edirəm ki, onun bədii yaradıcılığı haqda nəsə deməmişəm və deyə də bilmərəm. Deyə bilərəm, ancaq hesab edirəm ki, lüzumu yoxdu. Mənə elə gəlir, yaradıcı adama ən yaxşı dəyəri onun özü verir.

- Məşhurluğu sizə mane olmayıb ki?

- Bizə Sabir böyük motivasiya idi. O vaxt kənddə iki yol seçməliydin: ya heyvandarlıqla məşğul olmalıydın, ya da Sabirin yolu ilə getməliydin. Yəni Sabir kimi oxumalıydın. Bu mənada onun məşhurluğu müsbət təsir edirdi bizə. Təbii ki, hər şeyin yaxşı və pis tərəfi var. Ancaq onun məşhurluğu mənə mane olmayıb.

- Sizin aranızda yaş fərqi də çoxdur. Yəqin hansısa sirrini sizinlə bölüşməzdi...

- Mənim bir fotom var. Sabir bəyin qucağında. O fotonu bizim gözəl yazıçımız Fərman Kərimzadə çəkib.

Qaldı Sabirin sirr saxlamağına... Onun sirr saxlamağına ehtiyac da yox idi. O nə edirdi, hamısı görünürdü, gəlib bizə çatırdı (gülür). Bizim onunla məhrəm söhbətlərimiz olmayıb. Sevgi-məhəbbət mövzusu-filan.

- Sabir bəy həm də mübarizə adamıdır. Gəncliyində dalaşqan idimi? Necə xatırlayırsınız? Kiminləsə davası olduğu yadınıza düşürmü?

- Natiq Səfərov danışmışdı ki, bir dəfə Mövlud Süleymanlıyla nə üstdəsə davaları düşmüşdü. Ancaq davanın motivləri haqda heç nə bilmirəm.

Yadıma düşür, Sabirin maşınında yol gedirdik. Onun ailəsi idi, mən idim. Bir maşın gəlib onun maşınını keçdi. Bir neçə dəfə təkrarladı bunu. Elə bil ki, sataşırdı. Sabir təkid elədi ki, maşını saxlasınlar. Düşdü maşından. Gedib o adama çatan kimi birini vurdu. O da cavan adam idi. Amma belə dalaşqan biri deyil, yumşaq adamdı Sabir.

- Evdə daha çox kiminlə ünsiyyət qurardı? Kimi öz məclislərinə aparardı?

- Deyim ki, bizimlə çox ünsiyyət saxlayan biri deyildi. Bircə Mədət qardaşımı özü ilə gəzməyə aparardı, şair-yazıçılarla görüşdürərdi. Onlar özlərinə “A” qrupu deyirdilər (gülür). Bizə isə öz aralarında “B” qrupu... Sabir bəy bəzən ağsaqqalıq missiyasından istifadə edərək hansısa “B” qrupunda olan qardaşını “A” qrupuna keçirirdi.

- Bu gün necədi sizin münasibətiniz? Dəyişən bir şey varmı? Sabir bəyin kitabları sizin nəşriyyatda da çıxır. İndi iş otağı da burdadır. Yəqin tez-tez görüşüb söhbət edərsiniz...

- Məncə, münasibətimizdəki ən balanslı münasibət indidir. Mən bilirəm ki, müəyyən şeyləri ona demək olmaz, o da eynən. Əvvəllər tək mənim yox, bütün qardaşların həyatına daha çox müdaxilə edirdi. İndi azalıb. Yəqin görür ki, artıq bunlar da atadırlar, övlad sahibidirlər.

- Belə başa düşdüm ki, münasibətiniz yenə məsafəlidir.

- Əlbəttə. Və mənə elə gəlir ki, belə olmağının səbəbi Sabir bəydən qaynaqlanır. Təməli belə qoyub. Bəlkə də bütün qardaşlarda münasibət bu cürdür, ya da bu cür olmalıdır. Qardaşlıq münasibətində həm doğmalıq var, həm də çox qəribədir ki, yadlıq da var. Elə məqamlar olur ki, sən qardaşına tamam yad bir adam kimi baxırsan.

- Sonda Sabir bəyə nəsə demək istəyirsiniz?

- Mən həmişə fikirləşirdim ki, “Ömür kitabı”ndan sonra Sabir oturub ancaq yazıçılıqla məşğul olacaq. Ümumiyyətlə, ancaq yazıçılıqla məşğul olmalıydı. Bu ictimai-siyasi proseslərdə iştirak etmək, deputatlıq-filan lazım deyildi, məncə. Ancaq yaşanana bir sözə deyə bilməzsən. Bu, bir yaşam idi. Mən Sabir bəyi çox enerjili görürəm. Onun enerjisi tükənməzdir. Həm şeir yazır, həm nəsr, həm ictimai-siyasi hadisələrdə aktivlik göstərir. Qohumlarla da görüşür, yas-toy məclislərində də fəal iştirak edir. Hamısına da çatdırır. Mən birini eləyəndə, o birisini eləyə bilmirəm (gülür). Bu mənada mən Sabir bəyin enerjisinə heyran qalıram. Düşünürəm ki, bütün bunlarla bərabər, qardaşlıqda da Sabir yaxşı qardaşdır. İşə gələndə mütləq gəlib görüşür, gedəndə də “mən getdim” deyir. Yəni çox diqqətlidir, qayğıkeşdir...

Bizim Yol.- 2018.- 28 iyun.- S.15.