Azərbaycanlıların soyqırımı: Qanlı
terrordan 101 il ötür
Erməni daşnaklarının
bolşeviklərlə birgə
azərbaycanlılara qarşı
törətdiyi qanlı
qətliamdan 101 il ötür. Azərbaycanlıların
kütləvi surətdə
qırğını, repressiyalara
məruz qalması, doğma yurdlarından sürgün edilməsi və didərgin salınması XX əsr tarixinin ən faciəli səhifələrindəndir.
"Böyük Ermənistan" yaratmaq xülyasından ruhlanan erməni qəsbkarları
1905-1907-ci illərdə azərbaycanlılara
qarşı açıq
şəkildə genişmiqyaslı
qanlı aksiyalar həyata keçirdilər.
Ermənilərin Bakıdan
başlanan vəhşilikləri
Azərbaycanın digər
bölgələrini, o cümlədən
indiki Ermənistan ərazisindəki türk-müsəlman
kəndlərini əhatə
etdi. Yüzlərlə
yaşayış məntəqəsi
dağıdılıb yerlə
yeksan edildi, minlərlə azərbaycanlı
vəhşicəsinə qətlə
yetirildi. Bu hadisələrin təşkilatçıları olan ermənilər zaman-zaman məsələnin
mahiyyətinin açılmasına,
ona düzgün hüquqi-siyasi qiymət verilməsinə maneçilik
olub, özlərinin əzabkeş, azərbaycanlıların
mənfi obrazını
yaradaraq, qəsbkar torpaq iddialarını gizləməyə çalışıblar.
1918-ci il 30 mart və 3 aprel tarixləri arasında Bakı şəhərində və
Bakı quberniyasının
müxtəlif bölgələrində,
eləcə də Şamaxı, Quba, Xaçmaz, Lənkəran,
Hacıqabul, Salyan, Zəngəzur, Qarabağ,
Naxçıvan və
digər ərazilərdə
Bakı Soveti və daşnak erməni silahlı dəstələri azərbaycanlılara qarşı
soyqırımı həyata
keçirib. Rəsmi mənbələrə əsasən,
qanlı qırğınlar
nəticəsində 12 minə
yaxın azərbaycanlı
qətlə yetirilib, on minlərlə insan itkin düşüb.
1918-ci ilin mart ayından etibarən Bakı Kommunası tərəfindən
əksinqilabçı ünsürlərlə
mübarizə şüarı
altında Bakı quberniyasını azərbaycanlılardan
təmizləmək məqsədi
güdən mənfur
planın həyata keçirilməsinə başlanılıb.
Mart qırğınları
zamanı ermənilər
bir çox qədim binaları, tarixi abidələri, o cümlədən ziyarətgahları,
dünya memarlığının
incilərindən sayılan
İsmailiyyə binasını
top atəşinə tutaraq dağıdıblar.
Xəzər dənizində
yerləşdirilmiş hərbi
donanmanın açdığı
atəş nəticəsində
Cümə və Təzə Pir məscidlərinin minarələri
ağır zədə
alıb. Daşnak silahlı dəstələri
karvansarada vəhşicəsinə
öldürdükləri insanların
meyitlərini elə oradaca yandırıblar.
1918-ci ilin mart-aprelində
Bakı, Şamaxı,
Quba, Muğan və Lənkəranda ermənilər 30 mindən
çox azərbaycanlını
qətlə yetirib, 10
minlərlə insanı
öz torpaqlarından
qovublar. Təkcə Bakıda 10 minə yaxın azərbaycanlı
xüsusi qəddarlıqla
öldürülüb, Şamaxıda
58 kənd dağıdılıb,
7 min nəfər (1653
qadın, 965 uşaq) məhv edilib. Quba ərazisində 122, Qarabağın
dağlıq hissəsində
150, Zəngəzurda 115, İrəvan
quberniyasında 211, Qars
əyalətində 92 kənd
yerlə yeksan olunub, qadın və uşaqlar, qocalar qətl edilib. İrəvan azərbaycanlılarının çoxsaylı
müraciətlərinin birində
("Aşxadavor" ("Əməkçi") qəzeti,
2 noyabr 1919-cu il) göstərilirdi ki, azərbaycanlıların
bu tarixi şəhərində və
onun ətrafında qısa zaman ərzində 88 kənd dağıdılıb, 1920 ev
yandırılıb, 131 min
970 nəfər isə
öldürülüb.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandıqdan sonra 1918-ci ilin mart hadisələrinə
xüsusi diqqət yetirildi. Nazirlər Şurası 1918-ci il iyulun 15-də bu faciənin təhqiqi məqsədilə Fövqəladə
İstintaq Komissiyasının
yaradılması haqqında
qərar qəbul etdi. Komissiya mart soyqırımını,
ilkin mərhələdə
Şamaxıdakı vəhşilikləri,
İrəvan quberniyası
ərazisində ermənilərin
törətdikləri ağır
cinayətləri araşdırıldı
Dünya ictimaiyyətinə
bu həqiqətləri
çatdırmaq üçün
Xarici İşlər
Nazirliyi nəzdində
xüsusi qurum yaradıldı.
1919 və
1920-ci ilin mart ayının 31-i iki dəfə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən ümummilli
matəm günü kimi qeyd edildi.
1998-ci il martın
26-da prezident Heydər
Əliyev “Azərbaycanlıların
soyqırımı haqqında"
fərman imzaladı.
Elə həmin
ilin 31 martından Azərbaycan Respublikasında
dövlət səviyyəsində
Azərbaycanlıların soyqırımı
günü kimi qeyd edilir. Bu
soyqırım Azərbaycan
xalqı və dövlətçiliyinin tarixində
baş vermiş faciəli hadisələrə
milli yaddaşın təzahürüdür.
31 mart soyqırımı beynəlxal
aləmdə də tanınır. 27 mart,
2012-ci ildə, Amerika Azərbaycan Cəmiyyətinin
və Azərbaycanın
Amerikadakı səfirliyinin
senator Ceyms Alesi ilə birlikdə hazırladığı
və mart soyqırımına həsr
olunmuş layihə Nyu-York senatından keçərək qəbul
edilib. Qətnaməyə görə, 31 mart
Azərbaycanlıları Anma
Günü elan olunub və mart hadisələri daşnaklarla bolşeviklərin
Azərbaycan xalqına
qarşı törətdiyi
cinayət kimi xarakterizə edilib. 2012-ci ilin 31 dekabrında, ABŞ
hökumət dairələri
tərəfindən ilk
dəfə, Nevada ştatının qubernatoru Cim Qibbons 31 martı qırğınında öldürülən
azərbaycanlıların anma
günü elan edib.
Alçina Amilqızı
Cümhüriyət.-
2019.- 30 mart.- S.4.