70 yaşın zirvəsində….
Xalq artısti Alim Məmmədovun
doğum günüdür
İnsan yaşa dolduqca müdrikləşir. Həyat yolu
onu zamanın cığırında enişli-yoxuşlu
imtahanlarında daha da möhkəmləndirir. Amalı-idrakı uğrunda daha mətin edir. Bu gün haqqında söhbət açmaq istədiyim
sənətkarımızda ömrünün müdrik
çağında, enişli-yoxuşlu həyatının
daha uca zirvəsində ömür dəftərini vərəqləyir.
Hər zaman sevdiyim aktyor və ya rejissor haqqında yazmaq
istədikdə çox düşünməli oluram. Çünki
oxucuya həyat və səhnə qəhrəmanını
tanıtmaq heç də asan deyil. Yenə
də düşünürəm. Gözələrim
önündə bir aktyorun səhnə yolu canlanır. Hər
zaman uğurları və obrazları ilə yaxından tanış olduğum səhnə fədaisinin
artıq 70 yaşı tamam olur. Elə bil ki,
bütün olanlar dünən idi. Ancaq onu səhnədə
və həyatda tanıdığım zaman kəsiyindən
33 il keçir. Bu zaman mən
də Gəncə Dövlət Dram Teatrında müqavilə
əsasında aktyor olaraq çalışmağa
başalmışdım. Teatrın səhnəsində
1986-cı ildə quruluşçu rejissoru Arif Ağayev olan
Tatar dramaturqu Şərif Xusainovun “Ana vüqarı” psixoloji
dramı üzərində məşqlərə
başlanıldı. Rol
bölgüsündə məni də unutmadılar. Kənan obrazını mən oynamalı oldum. Bu pyesdə bir çox sənətkarlar rol
almışdı. İslam obrazında isə …
Alim Tahir oğlu Məmmədov 25 sentyabr 1950-ci ildə Gəncədə
anadan olub.
O, 1957-ci
ildə 21 nömrəli tam orta məktəbin birinci sinfinə
daxil olaraq 1965-ci ildə həmin məktəbin səkkizinci
sinfini, 1968-ci ildə isə 18 ¹-li fəhlə və gənclər
məktəbinin onbirinci sinfini bitirib. 1967-ci ildən
taleyini Gəncə Dövlət Dram Teatrına bağlayaraq
yardımçı heyət aktyoru olaraq fəaliyyətə
başlayıb. 1969-ci ildə hərbi xidmətə
çağırılan Alim Məmmədov 1972-ci ildə hərbi
xidməti başa vuraraq yenidən doğma teatrına
qayıdıb. Bir müddət burada aktyor olaraq
çalışdıqdan sonra 1972-ci ildə M. A. Əliyev adına Azərbaycan
Dövlət İncəsənət İnstitutunun “Mədəni-maarif” fakültəsinin
qiyabi şöbəsinə daxil olaraq 1977-ci ildə yüksək
dərəcəli maarif işçisi ixtisasına yiyələnib.
1977-ci ildən isə davamlı olaraq Gəncə
Dövlət Dram Teatrında aktyor olaraq fəaliyyət
göstərir. 1981-ci ildə Azərbaycan
Respublikasının Əməkdar artisti, 1992-ci ildə isə
Xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb.
Aktyor müxtəlif illərdə Mədəniyyət Nazirliyi
tərəfindən fəxri fərmanlar və pul
mükafatlarına eləcə də 1994-cü ildə teatr səhnəsində
ilin ən yaxşı ifaçısı üçün Nəsibə
Zeynalova adına mükafat komissiyasının qərarı ilə
“Cavad xan” tarixi dramındakı Cavad xan obrazının
ifasına görə “İlin ən yaxşı aktyoru”
mükafatı və Fəxri diplomu ilə təltif olunub.
Xalq artisti Alim Məmmədov
yaradıcılığı dövründə səhnədə
əsasən dramatik-psixoloji və romantik ruhlu tamaşalarda
daha şövqlə oynayaraq, lirik-psixoloji janrlı
tamaşalarda özünün emosional ifadə vasitələrinin
təbiiliyi, cazibədarlığı ilə hər zaman
seçilməyi bacarıb. O, hər zaman obrazlarında lirzm, həm
də qəltanlı dramatizmli səs tempri ilə pyeslərin
janrına və obrazların xarakterinə uyğun tərzdə
yaradıcılıq xüsusiyyətlərini zənginləşdirən
bir aktyor olaraq tamaşaçı sevgisini qazana bilib. Onun milli
klassik dramaturqlarımızın müxtəlif janrlı əsərlərində
oynadığı obrazlarından hesab edilən M. F. Axundzadənin
“Hacı Qara”da Heydər bəy, N. B. Vəzirovun “Müsibəti
Fəxrəddin”də Fəxrəddin, H. Cavidin “Maral”da Nadir bəy,
C. Cabbarlının “Aydın”da Aydın, “Almas”da İbad, “Oktay
El oğlu”da Oktay, S. Vurğunun
“Vaqif”də Eldar, “Fərhad
və Şirin”də Fərhad,
S. Rəhmanın “Nişanlı qız”da Aslan kimi obrazları hər zaman
aktyor oyun tərzi, əlvanlığı və rəngarəngliyi
ilə seçilib.
Sözsüz ki, səhnədə hər hansı bir
obrazı yaratmaq, onu istədiyin şəkildə
tamaşaçıya çatdırmaq aktyordan böyük
bacarıq və istedad tələb edir. Yaratdığı obraz
tamaşaçı tərəfindən sevilib böyük
alqışlarla qarşılanırsa demək aktyor məqsədinə
nail olub. Bəzən aktyorun yaratdığı
bir obraz belə bir teatrın ümumi inkişaf yolu ilə
qırılmaz surətdə bağlı olur. Bir aktyorun teatr məktəbinə çevrilir.
Bu baxımdan Gəncə Dövlət Dram
Teatrının səhnəsində ilk ictimai baxışı
4 noyabr 1982-ci ilə təsadüf edən Mustay Kərimin “Odu
atma, Prometey!” (Tərcümə edən
Eyvaz Borçalı, quruluşçu rejissoru, əməkdar
incəsənət xadimi Yusif Bağırov, rəssamı
Dmitri Tavadze) iki hissəli, altı şəkildən ibarət
olan faciəsində aktyorun məharətlə
yaratdığı Prometey surəti maraqla qarşılanan və
çox uğurlu səhnə həllini tapan obrazlarından
biri hesab edilir. Onun ifasında Prometey tipik,
real və orjinaldır. Aktyor səhnədə maraqlı
oyun tərzi ilə obrazın psixoloji aləmi və məqsədini
tam olaraq təqdim etməyə müvəffəq ola bilirdi. Aktyor ifası ilə
faciə janrının psixoloji ünsürlərini həssaslıqla
duyur, onu ifadəli vasitələrlə təqdim edə
bilirdi. Aktyorun obrazlarının mahiyyət etibarı ilə
müxtəlif çalarlarından söhbət düşərkən
xalq artisti, rejissor Mehdi Məmmədovun 15 yanvar 1977-ci ildə
“Ədəbiyyat və İncəsənət” qəzetində
dərc edilərək qələmə aldığı
“İkinci görüş” adlı məqaləsində
oxuyuruq: “Sofoklun “Antiqona” faciəsində digər gənc
iştirakçı Alim Məmmədovun yaratdığı
Hemon obrazı əslində Antiqonanın münaqişəsini
və mübarizəsini davam etdirir. O, Kreontun hakimi – mütləq,
tiranlıq iddiasını səhnədə öz oyunu ilə
cəsarətlə ifşa edir”.
Alim Məmmədov çağdaş Azərbaycan
yazıçılarının dram əsərlərində də
maraqlı səhnə surətlərinin yaradılmasına
müvəffəq olub. Belə ki, S. Rüstəmin “Qaçaq Nəbi”də
Qaçaq Nəbi, Z. Xəlilin “Şairin yuxusu”da Nizami, M.
İbrahimovun “Həyat”da Abbas, A. Məmmədovun “Ulduzlar
görüşəndə”də Sahib Kamal və Hakim Şah
Abbas, S. Qədirzadənin “Gözəllik ondur”da Elşən,
İ. Məlikzadənin “Yaxın adam”da Bəhmən, İ.
Şıxlının “Odlu çarpazlar”da Kapitan Aslan, İ.
Əfəndiyevin “Üçatılan”da Ərşad, N. Həsənzadənin
“Atabəylər”də Toğrul bəy, N. Məmmədlinin
“Cavad xan”da Cavad xan, “Unutmaq istəyirəm”də Nicat, Ə.
Hacızadənin “İtkin gəlin”də Elməddin kimi
obrazları deyilənlərin bariz nümunəsi olaraq
maraqlı surətlər qaleriyasına daxildir.
Gəncə
Dövlət Dram Teatrının səhnəsində 30 mart
1974-cü ildə ilk ictimai baxışının
keçirilməsi ilə diqqəti çəkən M. F.
Axundzadənin “Aldanmış kəvakib” əsərinin motivləri
əsasında yazıcı-dramaturq Altay Məmmədovun
“Ulduzlar görüşəndə” pyesi maraqlı səhnə
həllini tapan, müasirliyi, orjinal güclü dramatik səciyyəsi
və uğurlu rejissor traktofkası ilə maraq doğuran
quruluşlardan biri olaraq bu gün də xatırlanır.
Mövzusu tarixdən götürülsə də əsərin
qayəsində tamaşaçıları maraqlandıran hadisələrin
dolğunluğu, iki bir-birinə zidd qüvvələrin
üz-üzə dayanması, xüsusilə Şah Abbas rəzaləti,
despotizmi, fəlakəti, Yusif Sərrac isə ədaləti, yüksək
ideaları təmsil edir. Bu quruluşda xalq artisti Alim Məmmədov
yaratdığı Sahib Kamal və Hakim Şah Abbas
obrazlarındakı yüksək ifa tərzi ilə hadisələrin
gedişində hər iki obrazın xarakterini açmaqla saray
və onun törətdiyi fitnə-fəsadları, xalqa, tərəqqiyə
zidd mahiyyətin bütün
çalarları ilə aşkara çıxarılmasına
müvəffəq olur. Aktyorun yaradıcılığında
həmçinin Sofoklun “Antiqona”da Hermon, U. Şekspirin “III –
Riçard”da Georq, “Ottello”da Kassio, M. Lermontovun “İki
qardaş”da Yuri, A. Ostrovskinin “Daha bir qurban”da Mikael, M. Qorkinin
“Qoca”da İvan Vasilyeviç, A. Salınskinin “Təbilçi
qız”da Kruqlik, V. Şukşinin “Diribaş adamlar”da
Qaraşın, A. Baranqanın “İctimai rəy”də Turkulets,
N. Hikmətin “Domoklun qılıncı”da Aptekçi oğlu,
D. Valeyevin “Vicdan məhkəməsi”də Ravil kimi tərcümə
əsərlərinin tamaşalarında oynadığı səhnə
personajları da maraqla baxılan uğurlu surətləri
silsiləsinə daxildir.
Xalq
artisti Alim Məmmədov həmçinin 1979-cu ilin
payızından “Slavyan gözəlinin hekayəti”
tamaşası ilə həyata qədəm qoyan “Zərrabi”
Nizami Poeziya Teatrının səhnəsində böyük
şairin obrazını ustalıqla, maraqla yaratmağa müvəffəq
olub. Burada Nizami “Xəmsə”si motivləri əsasında
hazırlanan tamaşalar tematik cəhətdən rəngarəng
olmaqla yanaşı həmçinin müasirliyi ilə də
hər zaman diqqəti cəlb edib. “Zərrabi”
Nizami Poeziya Teatrında tamaşaya qoyulan səhnə əsərlərində
yeknəsəklik duyulmur, konkretliyi,
yığcamlığı, qısa və dolğun məzmunu,
vahid süjet xətti, aydın məqsədi və ideyası
ilə biri digərindən fərqlənirdi. Rejissor fərdiyyətinin hər tamaşada
qabarıq şəkildə özünü biruzə verməsi
göstərilən əsərlərin müvəffəqiyyətini
şərtləndirən əsas amillərdən hesab edilirdi.
Bu baxımdan teatrın səhnəsində “Gül və Zəhər”,
“Şairin gənclik illəri”, “Xeyir və Şər”, “Hikmət
axşamı”, “Şair və Hökmdar”, “İsgəndər və
Nüşabə”, “Zəhmət dastanı”, “Yeddi Gözəl”
və digər tamaşalarda Nizami Gəncəvi surəti
aktyorun uğurla yarada bildiyi obrazı hesab edilir.
Alim Məmmədov
həmçinin “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının istehsal
etdiyi “Bir cənub şəhərində” filmində Sabir,
“Göz qabağında şeytan” filmində Məmmədov, “O
dünyadan salam” (“Ölülər”) filmində Heydər
ağa, “Qara volqa” filmində Mayor Bürcəli, “Uluxanlı məktəbi
125” sənədli filmində Aparıcı, “Qisas almadan ölmə!”
filmində Mahmud, “11 B sinfi” filmində müəllim,
“Kainatın açarı” filmində Akademik kimi maraqlı
ekran surətlərinə çəkilib.
Sənətkar ömrü yaşanan illərlə deyil,
görülən əməllərlə
ölçülür. Sənətkar var ki, ömrünü
“yüksək titullar qazanmağa” sərf edir, qısa bir
zamanda sənətin zirvələrini fəth edir. Sənətkar da var ki, qəlbini piltə-piltə əridir,
öz insani və vətəndaşlıq borcunu təmkinlə,
hay-küysüz yerinə yetirir, məqsədi, amalı
uğrunda daima hərəkətdə, inkişafda olur. Elə səhnə ustası da var ki, onun sənət
yolu bir teatrın yaradıcılıq yoludur, səhnəyə
gətirdiyi hər bir yenilik bir teatrın yeniliyidir. Yaratdığı hər bir obraz hətta epizodik
olsa belə, tamaşaçının yaddaşına əbədi
həkk olunur, öz xalqının milli sərvətinə,
milli teatr tarixinin bir səhifəsinə çevrilir. Mənəvi güc, idrak aydınlığı ilə
həyatın həqiqət səviyyəsinə enir.
Anar
Burcəliyev,
Teatrşünas
Cümuriyət.- 2020.- 26-28
sentyabr.- S.14.