«Azərbaycan poeziyası - dəryadan damla»

Ön söz

Bir kitabla minillik Azərbaycan poeziyasını təqdim etmək bir damla ilə bir okeanı canlandırmağa bənzəyir. Heç şübhəsiz, dünyanın bütün şeriyyət sevən xalqlarında olduğu kimi, Azərbaycanda da ilk şeir nümunələrini öz övladlarının beşiyi başında laylalar söyləyən analar yaratmışlar. Doğum, həyat, məhəbbət, ayrılıq, vüsal, ölüm və əbədiyyətə qovuşmaq laylalar və bayatılardan başlamış, qəhrəmanlıq və eşq dastanlarınadək şifahi xalq ədəbiyyatının əsas mövzuları olmuşdur. Bunlar da klassik Azərbaycan poeziyasının möhkəm və canlı təməl daşını qoymuş, bu poeziyanı bizim minilliyə daşımışdır.

İftixar doğurur ki, Azərbaycan poeziyasının, bəlkə bütün türk şerinin ilk nümunəsi, sərçeşməsi nəsrlə şerin vəhdəti və çox məharətlə bir-birinə keçidi ilə nadir bir lövhə yaradan "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanıdır. VII əsrdə, islam dininin peyğəmbəri Həzrəti Məhəmmədin dövründə baş verən hadisələrin dilə gətirildiyi, lakin çox sonralar qələmə alınmış bu dastan Azərbaycan şifahi yaradıcılığının daha qədim zamanlara dayandığından xəbər verir. Azərbaycnın xalq yazıçısı, Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın ssenarisi ilə ölkəmizdə "Dədə Qorqud" filmi çəkilmiş, xalq yazıçısı Elçin "Dədə Qorqud" dastanının 1300 illiyi ilə əlaqədar "Kİtabi-Dədəd Qorqud aliliyi" məqaləsini yazmışdır. "Dədə Qorqud" dastanı haqqında ümumi təsəvvür yarada bilmək üçün həmin dəyərli məqalə də təqdim edilən kitaba daxil edilmişdir. "Dədə Qorqud" dastanından sonra xalq aşıqları öz qopuzları, sazları ilə el-el gəzərək daha neçə-neçə dastanlar qoşmuş, şerimizin yaddaqalan gözəl nümunələrini yaratmışlar.

Məmnunluqla qeyd etməliyəm ki, Şərq mədəniyyətinin, xüsusilə islam mədəniyyətinin inkişafında Azərbaycan poeziyası min il boyu əhəmiyyətli rol oynamışdır. Azərbaycanın, həmçinin bütün dünyanın ən məşhur şairi olan Nizami Gəncəvinin XII əsrdə dünya ədəbi-bədii və dini-fəlsəfi fikrinə verdiyi töhfə ölçüyə, gəlməzdir. Onun uca Allahın, sevimli peyğəmbərin tərifləri ilə başlayan "Xəmsə" adlanan 5 poeması ilahi eşqin, müdriklik və ədalətin, məhəbbətin və qəhrəmanlığın incə poetik dildə tərənnümüdür. Nizaminin müasiri, incə ruhlu, Azərbaycan gözəli Məhsəti xanım Gəncəvinin könül oxşayan rübailəri, Xaqani Şirvaninin dövrün tarixi-siyasi keşməkeşlərini vəsf edən şeirləri poeziyamızın bütün sonrakı inkişafına nur saçmış, bunun nəticəsində Şərqdə, xüsusilə mərkəzi və cənubi Asiyada Nizami Gəncəvinin poemalarına çoxlu nəzirələr yazılmış, eyni adlı dastanlar qoşulmuşdur. Dünya şöhrətli Əmir Xosrov Dəhləvi, Məhəmməd Füzuli, Əlişir Nəvai, Əbdul-Rəhman Cami və digərləri eyni adlı poemalar yazmışlar.

Orta əsrlər Azərbaycan poeziyası bütövlükdə Şərq poeziyası ilə vəhdətdə inkişaf etmişdir. Şairlərin müraciət etdiyi mövzularda heç bir sərhəd olmamışdır. Gəncə, Dərbənd, Bakı, Naxçıvan, Təbriz, Ərdəbil, Kərkük, Bağdad, Kərbəla, Səmərqənd, Lahor, Kəşmir, Qaşqar, Herat, Kabul, Şiraz, İsfahan, Konya Azərbaycan şairlərinin tanındığı, yaşayıb-yaratdığı şəhərlər idi və bunlar bir bütöv mədəniyyət coğrafiyasını əhatə edirdi. Məsələn, Azərbaycanın filosof mütəfəkkirləri Şihabəddin Suhrəverdi, Omar Suhrəverdi, yaxud Azərbaycan şairləri Şəms Təbrizi, Sahib Təbrizi, fələki Lahorda, Multanda və Kəşmirdə, bütün yarım qitədə (hind yarımadası) tanınır və sevilirdilər.

1828-ci ildə tarixi Azərbaycan torpaqları müharibə nəticəsində İran və Rusiya arasında bölünüb bu günədək bir-birindən ayrı salınsa da, Azərbaycan şeri bölünmədi, eyni duyğular və çırpıntılarla inkişaf etdi, hətta kommunistlərin qanlı irtica illərində Bakı ilə Təbriz arasında poetik körpülər uçurula bilmədi. İndi Təbrizin məşhur şairlər məqbərəsi Azərbaycan poeziyasının vəhdətinin və bölünməzliyinin bariz təcəssümüdür.

Hörmətli Pakistan oxucularına təqdim etdiyimiz bu kitab adını ədəbiyyat tariximizə əbədilik yazmış yüzlərlə şairimizin yalnız bir neçəsindən nümunələrdir. Bu, dəryadan bir damladır, doyumluq üçün yox, dadımlıq üçündür. Çünki vaxtilə bütöv mənəvi-siyasi-ticari coğrafiyada sıx əlaqəli olan xalqlarımızın bu gün bir-birinin ədəbiyyatını, şerini bilməsinə ehtiyac vardır.

Azərbaycanda Pakistanın məşhur şairləri, xüsusilə dünyada tanınmış filosof-şair Məhəmməd İqbal tanınıb sevilsə də, digər şairlərin də tanıdılmasına, onların gözəl şeir nümunələrinin təbliğ edilməsinə ehtiyac vardır. Əminəm ki, bu boşluq tezliklə doldurulacaqdır.

Hazırda Azərbaycanda bütün janrlarda ədəbi fəaliyyətin hərtərəfli inkişafı üçün azad və münbit şərait yaradılmışdır. İncəsənət və ədəbiyyatın inkişafına böyük önəm verən ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin hərtərəfli dəstəyi ilə Yazıçılar Birliyinin fəaliyyəti və ədəbi-nəşr layihələri inkişaf etməkdədir. Ümummilli vəzifələrin ən vacib sahələrindən biri də Azərbaycan ədəbi-mədəni irsinin araşdırılması, təhlili və yayılmasıdır.

Təqdim edilən kitabdakı şeirlərin çox qismi 1970-ci ildə Moskvada "Proqress" nəşriyyatında ingilis dilinə çevrilib nəşr edilmişdi, bir qismi isə son illərdə ingilis dilinə tərcümə edilmişdir. Təəssüf ki, Azərbaycanın milli dilli poeziyasının nümunələrinin çox cüzi hissəsi ingilis dilinə tərcümə edildiyindən onlarla çox istedadlı və sevilən şairlərimizin şeirlərindən nümunələr bu kitaba daxil edilə bilmədi. Ümid edirəm ki, kitabın gələcək nəşrlərində bu siyahı zənginləşəcəkdir. Fürsətdən istifadə edərək kitaba müqəddimə yazan və elmi məsləhət verən Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru, professor İsa Həbibbəyliyə təşəkkürümü bildirirəm. Düşünürəm ki, dəyərli pakistanlı oxucuların, şair və araşdırmaçıların kitabla bağlı rəyləri bizim üçün çox qiymətli olacaqdır (e-mail İslamabad@mission. mfa.gov.az). Kitab Azərbaycanın Pakistandakı səfirliyinin veb saytında (www.azembassy.com.pk) yerləşdiriləcəkdir. Kitabın dost və qardaş xalqlarımızın mədəni əlaqələrinə azacıq da olsa xidmət edəcəyinə ümid bəsləyirəm.

Ədəbiyyat qəzeti.-2010.-30 aprel.-S.3.