Bəs nöqtə...

Çox gözləyəsi olmadım. Bir azdan qapı döyüldü. Gözlədiyim qonaq - professor Dərin Dayazov əda ilə içəri keçdi.

Dünən redaksiyaya özü zəng çalmış, ədəb qaydalarına sığmasa da, çəkinmədən xahiş etmişdi ki, onunla müsahibə aparaq. Özünün vurduğu işarələrə görə, bu niyyətin mayasında heç bir şöhrət iddiası yoxdur. Əsl məqsədini açmamışdı. Bizi sürprizlə təəccübləndirmək istəyirdi.

"Gündə bir kəşf" qəzeti adətən müsahiblərini özü tapar, intervü verməsini özü xahiş edərdi. Bəli, bu dəfə tərsinə olmuşdu, müsahib özü təkidlə xahiş edirdi. O, redaktoru inandıra bilmişdi ki, millətin mənafeyi naminə bu müsahibə baş tutmalıdır. Prinsipiallığı ilə seçilən redaktor özünün qoruduğu qəzetçilik etikasını pozmuş, müəmmalı qarşı tərəfə güzəştə getmişdi. Müsahibəni aparmaq mənə həvalə olunmuşdu.

Ayağa durub onu salamladım və oturmaq üçün yer göstərdim. Professoru kənardan tərif ölüsü, tribuna ləlöyünü kimi tanıyırdım. Bir dəfə məclisdə olmuşduq. Başqalarını əziyyətə salmaqmı istəmirdi, yoxsa etibarmı etmirdi - özü haqqında o ki var özü danışdı. İki saatlıq müqəddimədən belə məlum oldu ki, kişi elm ilə silələnmiş başını Loğmandan, səxavətli əlini Hatəmdən alıb. Az-çox xasiyyətinə bələd olduğum üçün söhbətə köhnə hava üstündə başladım:

- İcazə verin, özümü sizə təqdim edim: "Gündə bir kəşf" qəzetinin əməkdaşı Qarayaxa Əlçəkməzov. Sizi isə geniş oxucu kütləsinə tanıtdırmaq gülünc işdir. Dərin Dayazov kimi mötəbər bir alimi, parlaq zəka sahibini, neçə-neçə sanballı kitablar müəllifini, qəbul imtahanlar qəhrəmanını, elmə yeniliklər gətirən arxivlər əzabkeşini, enli sinəsi ilə xitabət kürsülərini lərzəyə salan, bəlağətli nitqləri ilə mikrafonları xoşbəxt eləyən bir adamı…

Birnəfəsə dediyim tərif selindən boğuldum. Kiçik fasiləyə ehtiyac duydum. Birdən müsahibim mənim şit tərifimdəm sıxıla bilərdi. Bu fasilə ilə həm də müqabil tərəfə təvazökarlıq nümayiş etdirmək imkanı verdim. Sən demə, yanılırmışam. O, narahatlıqla mənə sarı boylandı:

- Niyə dayandınız? Söhbətinizə davam edin.

Professorun atmacasından heyrətləndim. Axı mən söhbət eləmirdim. Mən riyakarlıqla məşğul idim - həyasızcasına onu tərifləyirdim. Məcbur oldum, cilovunu çəkdiyim tərif atını yenidən qamçıladım?

- Hatəm səxavətli, Hacı Zeynalabdin bəxşişli bir adamı, müxtəlif mətbuat orqanlarından aldığı qonorarını - halal pullarını böyük məmnuniyyətlə yardım komitələrinə, xeyriyyə cəmiyyətlərinə pay verən geniş ürəkli bir professoru kim tanımır?!

İkinci fasilə də bir nəticə vermədi. Mən qan-tərə batmış tərif atının lap zəhrini çatladası oldum:

- Redaksiyamızda sizi salamlamağa ürəkdən şadıq! Sizin gəlişiniz bizim üçün bayrama çevrilmişdir. Oxucuların həsrətli gözləri yoldadır. İcazə versəydiniz, müsahibəyə başlayardıq.

Dərin Dayazov məmnun halda kresloya yayıldı:

- Mən hazır!..

Mən professorun niyyətilə maraqlandım:

- Söhbətimiz hansı mövzuda, hansı istiqamətdə gedəcək? Söz düyünçənizi açsaydınız, mətləb yaxın olardı.

O, qızıl dükanına oxşar ağzını açıb xeyli şaqqıldadı. Qızardım, bədənimə istilik gəldi. Yəqin bilirdim ki, o mənim avamlığıma gülür:

- Cavan oğlan, məni suyun hansı bulaqdan gəldiyi maraqlandırmır. Məni xəmir, çörək düşündürür. Bütün sirlər yekunda açılacaq. Hansı sual ürəyincədir, ver. Çətinə düşsəm, özün kömək eləyərsən. Kim bilmir ki, doğan da müxbirdir, köbəyini kəsən də. Bizimki qonorar almaqdır.

- Çalışaram titulunuza layiq, elmi dərinliyinizi üzə çıxardan suallar verim. İnanıram ki, mənim suallarım nə qədər qəliz, eşidilməmiş, qıfılbəndli olsa, dəxli yoxdur - sizin sehirli açarlarınız onları asanlıqla açacaqdır.

Professor Dərin Dayazov rinqə girmiş boksçu kimi özünü yığışdırdı. Mən Məhəmməd Əli üsullu zərbələri seriya ilə - aramsız vurdum:

- Hörmətli professor, sizə elə gəlmirmi ki, yazda yamyaşıl dona bürünmüş ağaclar payız gələn kimi yarpaqlarını tökürlər? Sizə elə gəlmirmi ki, fəsillərin ən istisi yay, ən soyuğu qışdır? Sizə elə gəlmirmi ki, kişi sevəndə qadına, acanda çörəyə möhtac olur? Bir az da dərinə gedək. Sizə elə gəlmirmi ki, quş qanadsız, təyyarə benzinsiz uça bilməz? Sizə elə gəlmirmi ki, yağış yağanda çətirin, külək əsəndə papağın hayına qalmaq lazımdır?.. Hörmətli professor, sayca sonuncu - 16-cı sualımı verirəm. Sizə elə gəlmirmi ki, çay ancaq sel gələndə daşa bilər?

Professor Dərin Dayazov nəzərlərini uzun müddət məchul bir nöqtəyə dikdi. Qaşları qaraçı kəndiri kimi gah düyünləndi, gah da açıldı. Deyəsən, "qıfılbəndli" suallar onu çətinliyə salmışdı. Elə bil çiynində göylərin yükü vardı - Herakl kimi dizəcən torpağa girmişdi. Mən səbirlə gözləyirdim. Sükut uzansa da, kişi yol tapıb özünə qayıda bilmirdi. Ya çox dərinliyə enmişdi, ya da çox yüksəklikdə qanad çalırdı. Çarə tapılmalıydı. Məşədi İbad demişkən, bunun üçün professorun həyasız milçək vızıltısına əşşədd ehtiyacı vardı. Arzu olunmuş kimi, həyasız milçək haradansa peyda oldu və xilaskar vızıltısını işə saldı. Sanki bu vızıltı professoru qırx arşınlıq quyunun dibindən çəkib çıxartdı. Dərin Dayazovun donmuş sifəti canlandı, boğazını aramla arıtladı, alimlər alimi Ərəstunsayağı diləndi:

- Bəli.

O, ağrıdan, dar köynəkdən xilas olmuş kimi, arxayınlıqla üzümə baxdı. Cəmi bircə söz... Onu nə qədər o yan-bu yana sıpqardımsa, bir şey çıxmadı. Əlacsız qalıb cəmi bircə sözlə barışmalı oldum. Ayağa qalxdıq, mən onu ehtiram əlaməti olaraq qapıya qədər ötürdüm. Son anda bir daha diqqət nümayiş etdirdim:

- Başqa sözünüz, təklifiniz, qərarınız varsa, çəkinməyin.

Dərin Dayazov xoşhallıqla əlini çallaşmış telinə çəkdi. Sinəsini qabartdı. Qızıl ağzını açıb gümüş bir söz tulladı:

- Darıxmayın, qərarımı eşidərsiniz.

- Müsahibə üçün təşəkkür edirik, bir-iki günə qəzetimizin səhifəsində oxuya bilərsiniz.

"Gündə bir kəşf" qəzeti məşhur professoru çox intizarda qoymadı, müsahibə şənbə günü nömrəsində verildi. Bütün redaksiya heyəti bu müsahibəyə və müəllifin qərarına böyük maraq göstərirdi. Professor, sən demə, dəqiq adam imiş. O da öz növbəsində bizi intizarın məngənəsində çox əzilməyə qoymadı. Tezliklə ondan mənim ünvanıma məktub gəldi. Ürək çırpıntısı ilə məktubu açıb acgözlüklə oxudum. Dəli kimi ayağa sıçradım. Elə bil çapa getməkdə olan materialımı səhifədən çıxartmışdılar. Məktubu bir də oxudum: "Sizin çoxsaylı suallarınıza verdiyim "Bəli" cavabımın qonorarını təmənnasız olaraq "Qayğı" xeyriyyə cəmiyyətinin fonduna bağışlayıram".

Özümü saxlaya bilmədim, professorun telefon nömrəsini yığdım. Sorğuya axtardığım adam - Dərin Dayazov cavab verdi. Nə qədər çalışdımsa onunla ciddi danışmağı bacarmadım. O, məni səsimdən tanıdı, şuxluqla dilləndi:

- Siz tərəflərdə müsahibənin əks-sədası necədir?

- Əla!..

- Mən zəng selinin altında itib-batmışam. Yoldaşlar məni əsasılı dəlillərlə inandırırlar ki (paxıllıqdan çatlayanlar da var), hələ heç bir müsahibədə belə mənalı, alimanə, həcmcə kiçik, lakin ensiklopedik əhatəli cavab oxumamışıq!

Mətləbə keçməyə can atdım:

- Məktubunuzu almışam. Özünüzü böyük iqtisadi zərbə altına qoyursunuz.

Onun gülüşü şaqqıldadı. Bu dəfə ləl əvəzinə qızıl ağzından dəmir düşdü:

- Mən elmi sahədə alim olsam da, səxavətdə zəmanəmizin Hacısı, Hatəmiyəm. Deyəsən, kinayəm hiss olundu:

- Əlbəttə, dörd hərifdən ibarət "Bəli" sözünün qonorarını millətin ehtiyaclarına xərcləmək hər adamın işi deyil...

Gözləmədiyim halda Dərin Dayazov hirsləndi, qəzəbindən əsib-coşmağa başladı. Sən demə, günahım varmış. Onun qızıl ağzından nəsə tökülürdü:

- Bəs nöqtə? Onu niyə hesaba almırsan? Bədxahlıq özünü göstərdi. Mənim xidmətlərimi azaldanın, beşimi dörd eləyənin başına oyun açaram!.. Bu şəxsi məsələ deyil, burada söhbət millətə xidmətdən gedir!..

Bu sözlər dəstəkdən gəlirdi. Başını aşağı salan əlimdəki dəstək xəcalətindən ikiqat olmuşdu.

Qərib Mehdi

Ədəbiyyat qəzeti.- 2010.- 3 dekabr.- S.5.