"Dayaq" təqdim edir

Yenicə fəaliyyətə başlayan Dünya Azərbaycanlı Yazarlar Qurumunun "Dayaq" nəşriyyatı müasir güneyli şairləri geniş oxucu kütlələrinə və ədəbiyyatşünaslıq aləminə tanıtmaqda uğurlu addımlar atmağa müvəffəq olmuşdur, - desək mübaliğə olmazdı. İstedadlı şair Sayman Aruzun başçılığı ilə nəşriyyatın oxucularının mütaliəsinə təqdim etdiyi 6-cı şeirlər toplusu Kiyan Xiyavinin qələm məhsullarından ibarətdir. Toplu "Sarı saatlar dənizində" adlanır. Ona "Müraciət" adı ilə qısaca bir təqdimat əlavə edilmişdir. Həmin "Müraciət"də deyilir: "Çağdaş Güney Azərbaycan ədəbiyyatının böyük adlarından biri - Kiyan Xiyavinin şeirlərində vətən sevgisindən doğan gizli haray, azadlıq sevgisi, oyanış düşüncəsi əsas özəllikdir".

İslam inqilabından sonra nəşrə başlayan mətbuatın sadəcə adları belə ümid doğurucu idi. Onlardan bəzilərinin adlarını yada salaq: "Yoldaş", "Çənlibel", "Dədə Qorqud", "Günəş", "Qardaşlıq", "Molla Nəsrəddin", "Koroğlu", "Varlıq" və s.

Söz yox ki, yeni yaranmış ictimai-siyasi mühit poetik təfəkkürün də istiqamətinə biganə qala bilməzdi. Bu iddianı mötəbər əsaslarla təsdiq edən nümunələr yarandı.

Kiyan Xiyavinin qələm məhsulları bu baxımdan bol poetik məhsul verir. Əgər belə demək mümkündürsə, Kiyan Xiyavi keçən əsrin sonlarından yaradıcılıq aləmində öz sözü, poetik nəfəsi, xüsusilə real gerçəkliyi klassik poeziyadan fərqli bir səliqə ilə qiymətləndirməyə meyl edən ədəbi nəslə mənsubdur. Tərəddüd etmədən Xiyavi, Sayman Aruz, Səkinə Purhəsən, Məlihə Əzizpur, Uğur Olqar kimi qələm sahiblərini bu ədəbi nəslə mənsub hesab etmək olar.

Müasir Güney poeziyasının müqəddəs sandığı və ona qovuşmağa can atdığı başlıca məkan Azərbaycan adlı diyardır. Ümdə mətləb bu torpaqdan söhbət açılan yerdə onun durumunu təyin edən keyfiyyətlərdir. Bunlar elə sifətlərdir ki, onları nəzərə almadan bu diyarın real mənzərəsini, simasını canlandırmaq olmaz. Bəs Kiyan Xiyavin bəsirət gözünün, şair səliqəsinin müşahidələri doğma diyarının taleyinin hansı səhifələrini varaqlayır? Bu sorğuya şairin poetik təfəkkürünün cavabı belə səslənir:

Dodaqları ilmələnən haqlılar -

Ürəkləri dağlılar,

Ah, dilləri bağlılar.

Var gücləri düyünlənən qaflanlar -

Dustaq dəliqanlılar -

Ey, azərbaycanlılar!

Kiyanın yaradıcılığının məziyyətləri qiymətləndirilərkən məncə, birinci növbədə onun qələm məhsullarının yığcamlığı və məna zənginliyi ilk sırada dayanmağa layiq olardı Lakin buraya bir cəhəti də əlavə etmək istərdik. Bu da misralarının mübariz və döyüşkən əhval-ruhiyyələrindən ibarətdir. Şair bu əqidədədir ki, insan hətta son nəfəsini yaşayanda da onun döyüş və mübarizə əzmi sarsılmamalıdır. Həm də onun yaradıcılığının bu ahəngi oxucuda heyrət və məmnunluq hissləri doğuracaq bir qüdrətə malikdir:

Cəllad, salam. Salam, cəllad!

Ey gözü qan, ürəyi pas.

Dar üstündə darıxıram -

Yendir məni, yenidən as!

Poeziya elə bir dağdır ki, onun zirvəsinə yol tapmaq istəyən qələm sahibi müasir həyatın daxili aləminə nüfuz etməyə qadir olan bəsirət gözünə, görüb- müşahidə etdikləri haqqında mülahizələrini oxucuları ilə bölüşdürməyə qadir olan poetik məntiqlə yaxından həmkarlıq etməlidir. Ümdə şərtlər sırasına mülahizələrini açıqlamaq yolları üzərində hər qəbildən olan bədxahların qurduqları baryerləri aşmağın öhdəsindən gələ bilən cəsarətə və ifadə qabiliyyətinə malik olması da daxildir. Müasir Güney poeziyası yolçularının bu imkanlara maneəsiz yol tapmalarını düşünmək təbii ki, sadəlövhlük olardı. Hələ də doğma dildə yaranan milli nəğmələrin oxucu ilə görüşmək keçidləri qadağan və yasaqların hədə-qorxusuna düçar olur, qələm məhsulları oxucularla görüşmək arzusuna həsrət qalırlar.

Kiyan yaradıcılığının o keyfiyyəti diqqəti cəlb edir ki, poetik qənaətlərinii fadə etməkdə heç kəsi təkrar etməmək, heç kəsə oxşamamağı düzgün yol hesab edir. Onun yaradıcılığının ümdə bənzərsizliyi bir də hədəfə ən qısa yol ilə çatmaq yolunu üstün tutmasıdır. O, yığcamlıqda ümmanı ifadə edir:

Dilsiz deyiləm susam,

Susuz deyiləm, susuyam,

Elsiz deyiləm

Yabançılar qılığına salam özümü.

Qızıl kitablarım var -

Oxucusuz olsalar da.

Çaylarım var -

Körpülərini sındırsalar da.

Və insanlarım var -

Çox işəlyib, az yesələr də…

Kiyan Xiyavin çox vaxt ölçüyə sığışmayan duyğylarını cəmi bir neçə yığcam həcmli misralarla təqdim edə bilir. Onun bu səriştəsi doğma yurdu Azərbaycana həsr etdiyi əsərlərində xüsusi parlaqlıqla cilvələnir. Şair həmin əsərlərində divarları arzudan hörülən bir diyardan söz açır. Lakin onun poetik qənaətləri qüdsiyyətdən qanad taxaraq müqəddəs bir diyarın sorağına aparıb çıxardır. Bu məkanın tarix boyu əzəmətlə səslənən ünvanı vardır: Azərbaycan! Şairin inamına görə bu dyiarın varlığı Qafqazın cilov tanımayan sellərində yuyunmuş, divarları övladlarının qaladıqları ocaqların alovundan hörülmüşdür:

Qafqazın doğal suyunda

Yuyunmuş bir məmləkət.

Xana-xana evləri.

Oddan tikilmiş bir şəhər.

Divarları arzudan hörülmüş bir ev.

Canım,

Azərbaycanım!

Ümumazərbaycan poeziyasında vətənin taleyi ilə əlaqədar qarışya qoyulan problemlərin həllinə çağırış həmişə aparıcı mövqe tutmuşdur. Bu sırada bir meyl isə xalq hərəkatının nəhəng axınında qüdrətli qolu təşkil etmişdir. Xalqımız öz hünərlərilə onun qurtuluş hərəkatında şanlı səhifələr yazmış Babəklərin, Koroğluların, Səttarxanlıların, Bağırxanların, Xiyabanilərin qəhrəmanlıqları ilə fəxr etmişdir. Məsələ bu baxımdan diqqətəlayiqdir ki, müasir nəsl xatırladılan sələflərinin hənirtisini öz sıralarında hiss etmiş, onları döyüş və mübarizə meydanına dəvəti ən doğru yol hesab etmişlər.

Həmin ənənəni yaşadan müasir Güney şairlərinin misralar aləmində Kiyan Xiyavinin poeziyası da özünün bədii rəng və boyası ilə diqqəti cəlb edir. Bir söz sənəti yolçusu kimi vətən torpağının və xalqın sabaha aparan yollarda qarşılaşdığı ictimai, siyasi və milli problemlərin mahiyyətini dərk edib xalqın nəzərinə çatdırmaqda üzərinə düşən vəzifəni uğurla yerinə yetirir. Onun "Qaytan bığlı Koroğlu" babasını meydana dəvətində hakim olan çağırış nidaları da alqışlarla qarşılanır:

Gizli-açıq sıxıntılar bir yana,

Bu meydanlara atılan

Qızğın iddialar bizi öldürər…

Hey, Qaytan bığlı Koroğlu.

Sən gəlincə bizimki bizə dəyər.

Hardasan?

Müasir Güney poeziyasında özünəməxsus yeri, səsi-ünü olan Kiyan Xiyavin həmin problemə həsr etdiyi misralarının çox gur və təsirli səslənən nəfəsi vardır.

Azacıq belə tərəddüdə ehtiyac yoxdur ki, əsrlərin qovğalı və acılı-şirinli yollarını keçib gəlmiş ayrılıq bu gün dünəndən daha kəskin şəkildə dərdinə əlac olunması intizarındadır. Bir də ona görə ki, müasir nəsl ümumi həsrətlə yanaşı bir də Qarabağın, Xocalının yaratdığı acılarından xilas olmaq yolları axtarışındadır.

Millətin həyatı, xalqın taleyi ilə sıx bağlı olan bir mətləbə şair Xiyavinin çox düşündürücü baxışı vardır. Hər şeydən qabaq, şair ondan gileylidir ki, yaşadığı məməlkətin Ana Yasasında - Əsas Qanununda bircə mahalda belə ana dilli məktəb yaratmaq nəzərdə tutulmur. Şair hətta ondan da nigərandır ki, əbədi uyumaq üçün doğma diyarında bircə qarış torpağa da həsrət qalacaqdır.

Sənət yolçuları adətən real aləmdən kökslərinə yol tapan xırdaca toxumları belə şaxlı-budaqlı nəhallara çevirirlər:

Ah, nazlım, a…h!

Ana Yasada bir pullu oxul yox.

Sən pullu bir oxulda oxuyarsan

Yabançı dildə.

Ah, nazlım, a…h!

Kommunislər,

İslamçılar

Bizi anımsamazlar.

Maraqlı və həyati bir duyum. Şair ictimai durumları dərk etməyin ən ümdə qaynaqları sırasında anasından öyrəndiklərinə üstünlük verir. Çox ədalətli baxışdır. Bəşər övladı ilk addımlarını məhz ananın himayəsi ilə atır. İlk sözləri məhz anasının dilindən eşidir. Övladına bəxş etdiyi nemətlərə görə şairin anasını mədəniyyətin tükənməz xəzinəsi hesab etməsi nə qədər də təbii və ədalətlidir:

Anamdan öyrənirəm

Bəsləmələri bir-bir.

Nazlamaları, oxşamaları bir-bir.

Anam mədəniyyətin tükənməz mənbəyidir!

Qələm dostum. Dövrün və zamanın tərənnümçüsü olan şeirlərinlə məhz anaya həsr etdiyin misraların oyatdığı xoş təəssüratla səndən ayrılmaq istərdim. Vətənin və xalqın ideallarını tərənnüm etməkdə yazar qələmin həmişə fəaliyyətdə olsun. Bu, şair üçün əsl bəxtəvərlikdir!

Sabir NƏBİOĞLU

Ədəbiyyat qəzeti.- 2010.- 2 iyul.- S.4, 6.