Vurğunsuz yaşadı Vurğun ömrünü

XX əsrin 5-ci ilində Qazağın İkinci Şıxlı kəndində dünyaya gəlmiş, 90-cı ilin 2 iyulunda həyata vida demişdir. Bəli, 2 iyul 2010-da ustad Osman Sarıvəllinin vəfatından 20 il keçdi. Osman Sarıvəlli 1930-cu illərdən yaradıcılığa başlamışdı. O, ilk şeir kitablarından ta ömrünün axırınadək yaradıcılığında dövrün, zamanın bütün mövzularına dair öz sözünü demiş xəlqi şair kimi yaddaşlarda yaşayır.

Yurdumuzun gözəllikləri, folklorumuzun müdriklikləri, klassik poeziyamızın incəlikləri Osman Sarıvəlli yaradıcılığının mənəvi qidasına çevrilmişdi. O, böyük şair olduğu kimi, həm də qüdrətli tərcüməçi idi. folklorumuzun və aşıq yaradıcılığının tədqiqində, eləcə də böyük Səməd Vurğun yaradıcılığının külliyyatının hazırlanıb çap edilməsində öz qüvvəsini əsirgəməmişdi. 40-cı illərdə ədəbiyyata gəlmiş orta nəsil ədəbi qüvvələrinin sənət yolunda ilk addımlarının istiqamətlənməsində xidmətləri də böyükdür. B.Vahabzadə, N.Xəzri, H.Arif, B.Adil, İ.Səfərli, Q.Qasımzadə, Ə.Ziyatay kimi şairlərin ilk kitablarının ərsəyə gəlməsində Osman müəllimin əməyini onların öz dilindən eşitmişəm. Mənim özümün də ilk kitabımın redaktoru olmuş, sənət yolunda həmişə Osman Sarıvəlli qayğısı ilə rastlaşmışam. Osman müəllimin qoşmaları, gəraylıları bu gün də aşıqlarımızın dilindən düşmür. Onun "Gətir, oğlum, gətir" lirik poeması, "Tut ağacı", "Bənövşə", "Təqvimin son vərəqi", "Bu yer onun yeridir", "Hər kəs yüz il yaşamasa" şeirləri öz təravətilə Azərbaycanın ədəbi məclislərində, şənliklərində hər gün səslənən və sevilən əsərlərdəndir. "Hər kəs yüz il yaşamasa" gəraylısı isə xalqın dilində zərbi-məsələ çevrilmişdir.

Osman Sarıvəlli müdrik, dostluğa sədaqətli, yurduna, doğma torpağa bağlı bir insan idi. Onun dərdləri çox idi, ən böyük dərdi isə yaxın sənət dostu, tələbə yoldaşı Səməd Vurğunun həyatdan vaxtsız getməsi oldu. "Sənsiz keçən günlərim" poemasında Vurğun kədəri bütün çaları, dərin psixoloji təsirilə verilmişdir. "Bir tabut götürdüm, belim büküldü". S.Vurğunun qardaşı ilə məzar üstünə gəlməsini, hüznlü anları isə belə mənalandırır: "Məzarın başında dayanmışıq biz, mən ayaq daşınam o, başdaşındı".

30-cu illərin repressiyası O.Sarıvəlli ailəsindən yan keçməmişdir. Əslən Türkiyənin Konya vilayətindən gəlmiş nəsil olduğuna görə qardaşı ailəsilə birlikdə Sibirə sürgün edilmişdi. Stalinin ölümündən xeyli sonra bəraət almış ailənin övladları Eldar Sibirel və Vəli Xramçaylı vətənə qayıtmışlar.

Osman Sarıvəlli türk şairlərinin bir çoxunun şeirlərini əzbər bilir, Səməd Vurğunla birlikdə, türk şairləri Tofiq Fikrət, Namiq Kamal, Məmmədəmin şeirlərinin onlara təsirini ehtiyatla danışardı. Burda Tofiq Fikrətin mübariz şair ruhundan təsirlənmələrini xüsusi qeyd edirdi. O, bir dəfə Abdulla Şaiqin 1923-cü ildə tərtib etdiyi "Türk ədəbiyyatı" kitabını mənə göstərdi, həmin kitabdan T.Fikrətin "Çəlik" şerini mənə oxudu və təhlil etdi. Şeirdə mənim üçün anlaşılmaz sözlər də vardı. "Çəlik - yəni polad", "Mühəqqər - təhqiramiz", "Ey hissi-fəlah - ey sevincli, fəxarətli hisslər" - deyə ərəb sözlərinin izahından sonra həmin şeri oxudu.

Kitab latın əlifbası ilə yazıldığından alıb özüm də oxudum, mən həm ərəb əlifbasını, həm də latını atamdan 39-40-cı illərdə öyrənmişdim, çətinlik çəkmədən kitabı oxumağım Osman müəllimin xoşuna gəldi. Tofiq Fikrətin məzarı üstünə gələn türk şairinin "Gəldim" rədifli qoşmasını özüm oxudum. Osman müəllim Tofiq Fikrətin və ondan sonra gələn bir neçə şairin adını çəkib Səmədlə mənə ən çox təsir edən şair Tofiq Fikrət və Əhməd Cavad olub - dedi. Osman müəllim bu sözləri də ehtiyatla söylədi: Əhməd Cavadın "Qurban olduğum" və "Qızıma" şeirləri dilimizin əzbəri idi. "Yeni" quruluşun hərəkatı onları burjua ziyalısı kimi məhv etdi. Cavid də elə Cavad ola, H.Sanılı da, yazıq Müşfiq də. Müşfiqin heç bir gunahı olmayıb. Cavidi və Cavadı sevdiyi üçün onu da məhv etdilər. Səməd Vurğun ancaq Cavidin adını hörmətlə çəkirdi, yeni Azərbaycan mövzusu məsələsini qoyub yazmışdı:

Nədən şerimizin baş qəhrəmanı

Gah İrandan gəlir, gah da Turandan?

Bəs mənim yurdumun varlığı hanı?

Böyük bir şairin yazdığı dastan

Gah İrandan gəlir, gah da Turandan.

Görürsənmi Səməd Cavidə "böyük şair" deyir. Oxucu bu "böyük şair" sözünü axtaracaq, Caviddən xəbər tutacaq" - deyirdi. Əlbəttə, o dövrün haqsızlıqları yada düşəndə, adam danışmağa indi də qorxur, gözü qıpıq olmuşuq!..

Osman Sarıvəllinin 50 illik yubileyi 1955-ci ildə o vaxtkı Azdramanın binasında keçirildi. Səməd Vurğunun onun haqqında yazdığı şeir bəlkə də ən son şeri oldu. S.Vurğun onu belə təbrik edirdi:

Qardaş, sənin axar təbin

Axdı axar sular kimi,

Gah yeridi, gah atlandı,

Qartal olub qanadlandı

Müqəddəs arzular kimi…

Sən çapdıqca köhlənini,

Nallarından od qalandı

Nihilistin başı üstə…

Getdik dedim, yox, inanma -

Mənzil uzaq, ömür yarı,

İlhamının qanadları

Qartal kimi dağlar aşsın,

Zirvələrlə qucaqlaşsın.

Bu şeirdə Səməd Vurğunun Osman Sarıvəllini necə dərin məhəbbətlə sevdiyi açıq-aydın görünür.

Süleyman Rəhimov da Osman Sarıvəlli yaradıcılığını yüksək qiymətləndirirdi. Onun "Gətir, oğlum, gətir" lirik poemasını təhlil edib, torpağı sevməyə, gözəlliyə biganə qalmamağa, vətəni qarış-qarış duyub onu göz-bəbəyi kimi qorumağa çağrış adlandırırdı.

Həmin şeirdə xalq müdrikliyinin, xalq sənətinin, təbiətin qeyri-adi hadisələrinə münasibət, onu öyrənməyə maraq göstərməyə tövsiyə edilirdi.

Var - dövlət istədim, axça vermədi,

Gülüstan istədim, bağça vermədi.

Bircə könül verdi mənə o yerlər,

Odur ki, adıma şair deyirlər.

Şeir məclisində sevərlər məni,

Lakin nə ad məni, nə hünər məni

Əsir eyləmədi, əsir olma heç,

Sən adı şöhrəti ayaqlayıb keç.

Bircə könül gətir dönüb gələndə,

O böyük gəlbinlə fəxr edim mən də.

Bu misraları yüksək qiymətləndirən Süleyman Rəhimov Osman Sarıvəllinin əsl gənclik, vətən, torpaq şairi, müdrik el sənətkarı olmasını ürəklə yazdığı dərin duyğulu məqaləsində təsdiqləyirdi.

Osman Sarıvəlli müxtəlif vaxtlarda Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin məsləhətçi "Ədəbiyyat qəzeti"nin redaktoru, Partiya təşkilatının katibi, Akademiyada folklor şöbəsinin müdiri, Yazıçılar İttifaqının katibi kimi vəzifələrdə də işləmişdir. Biz hamımız onu işinə məsuliyyətlə yanaşan insan, sevimli şairimiz, xeyirxahlığı ilə dərin hörmət qazanmış ağsaqqal kimi xatırlayırıq. O, ürəyinin əleyhinə getməyən böyük şairimiz idi.

Bu gün öz şeirləri, Aşıq Ələsgər, Aşıq Şəmşir və ümumən aşıqların yaradıcılığı haqqında yazdığı elmi məqalələri ilə xalqın qəlbində yaşayır. Xidmətlərinə görə fəxri xiyabanda dəfn ediləcək şair vəsiyyət etdi ki, onu həyat yoldaşı Sayalı xanımın yanında dəfn etsinlər. O, indi oğulları Afər, Rafiq və Seyranla doğma kəndi II Şıxlının qəbiristanlığında uyuyur. Onun adı hər yerdə ehtiram və hörmətlə çəkilir. Xatirəsi önündə baş əyilir. 2 iyul günü şairin xatirə günüdür.

Belə bir vaxtda xatırlamaya, "qəbrin nurla dolsun" deməyə bilməzdim, əziz ustad!

İtirdin ən əziz sənət dostunu,

Çəkdin əlli yaşdan ən ağır dərdi.

Vurğunsuz yaşadın Vurğun ömrünü,

Ömründən qırx ili Vurğuna verdin.

İlyas TAPDIQ

Ədəbiyyat qəzeti.- 2010.- 9 iyul.- S.6.