Azərbaycan milli mətbuatı – 135

Hər kəsi çağırıram - gəlmir, göstərirəm görmür, deyirəm - qanmır. Axırda gördüm ki, onları haraylayıb çağırmaqdan, onlara deməkdən başqa bir qeyri əlac yoxdur. Olmaz ki, mənim sözlərimi eşidənlərdən heç bir qanan olmasın. Necə ki, bir bulağın suyunun altına nə qədər bərk daş qoysan, bir neçə ildən sonra su tökülməkdən o bərk daş mürur ilə əriyib deşilir. Habelə söz də. Ələlxüsus doğru söz…

Belədə qəzet çıxarmaqdan savayı bir qeyri əlac yoxdur.

…Heç olmaz ki, doğru söz yerdə qalsın. Hər ildə on qəzet oxuyandan birisi oxuduğunu qansa, onların qədəri ilbəil artar.

…Sonra düşmənin düşmənliyi, dostun doğruluğu və dost göstərən doğru yolun doğru olması aşkar olar.

…Qəzet çap edən gərək bəistilahi-türk cümləqayğı olsun, yəni xalqın dərdini və onun əlaclarını yazıb məlum eləsin ki, anlayan əşxaslar əlacnəzir olsunlar. Çünki bu sözlər xalqın avamlığından nəfbərdar olanlara xoş gəlməz, ona binaən bir tayfa ziyadə avam olduqcan onun üçün qəzet çıxarmaq ziyadətər çətin olur. Ol səbəbə ki, belədə qəzet oxuyanın çoxu xalqın avamlığından nəf görən olduğuna xalqın gözünü açan və milləti irəli salan sözü danışmaq olmaz. Bu halda biz bu dərdə mübtəlayıq.

Həsənbəy ZƏRDABİ

Müxtəlif əsrlər, eyni mövqe

Heç olmaz ki, doğru söz yerdə qalsın...

H.B.Zərdabi

Milli mətbuatımızın əsasını qoymuş, cəmisi 56 sayı çıxa bilmiş, lakin əbədiyyət haqqı qazanmış “Əkinçi” qəzeti bu yüksək mövqeyə şübhəsiz ki, şüurlara həqiqət toxumu əkməsi səbəbindən nail olmuşdur. Həqiqəti ifadə edən mətbu sözə daimi ehtiyac üzündən əhəmiyyətini heç vaxt itirməyən bu həyat və mənəviyyat salnaməmiz müasir dövrün özünə xas mürəkkəb ictimai-siyasi şəraitdə bizə də layiqli sələfimiz olaraq ruhi-elmi dəstək verə bilir. “Əkinçi”nin bir əsrdən artıq əvvəl əkdiyi maarifçilik, dünya xalqlarının ən yaxşı elmi-mədəni nailiyyətlərindən ardıcıl öyrənmək, eyni zamanda milli mənliyi ləyaqətlə qoruya bilmək kimi vacib insani keyfiyyətlər toxumu həmişə öz əvəzsiz bəhrəsini vermiş və verəcəkdir.

Həsənbəy Zərdabinin ömrünü nəyə və niyə həsr etdiyini sonralar yazdığı “Rusiyada əvvəlinci Azərbaycan qəzeti” məqaləsindəki bu sətirlərdə də aşkar görmək mümkündür: “Hər kəsi çağırıram — gəlmir, göstərirəm — görmür, deyirəm — qanmır. Axırda gördüm ki, onları haraylayıb çağırmaqdan, onlara deməkdən başqa bir qeyri əlac yoxdur. Olmaz ki, mənim sözümü eşidənlərdən heç bir qanan olmasın. Necə ki, bir bulağın suyunun altında nə qədər bərk daş qoysan, bir neçə ildən sonra su tökülməkdən o bərk daş mürur ilə əriyib deşilir. Habelə söz də. Ələlxüsus doğru söz... Belədə qəzet çıxarmaqdan savayı bir qeyri əlac yoxdur... Heç olmaz ki, doğru söz yerdə qalsın. Hər ildə on qəzet oxuyandan birisi oxuduğunu qansa, onların qədəri ilbəil artar... Sonra düşmənin düşmənliyi, dostun doğruluğu və dost göstərən doğru yolun doğru olması aşkar olar”.

İkinci əsrini yaşayan “Əkinçi”nin açıq-aydın duyulan bir ürək ağrısıyla dediyi bu həqiqəti birinci əsrinin dörddə üçünü başa vuran “Ədəbiyyat qəzeti” bütün ömrü boyu özü üçün məramnamə bilib və bilir.

Arxivimizdən götürüb hörmətli oxucularımıza dəryadan damla timsalında təqdim etdiyimiz material müxtəlif şəraitdə və müxtəlif təsirlər nəticəsi olaraq yaranan vəziyyətlərdə “Ədəbiyyat qəzeti”nin, nəticə etibarilə onun mövqeyini müəyyənləşdirən mötəbər ədəbi şəxsiyyətlərin xalqın ictimai-mədəni həyatında taleyüklü problemlərin həllində necə prinsipial, eyni zamanda necə də təmkinli, əsaslı və ibrətamiz fikirlər söylədiklərini bir daha təsdiqləyir. Bu həm də bizə ağır sıxıntılardan, məhrumiyyətlərdən sonra əldə etdiyimiz müstəqilliyimizin qədrini kifayət qədər bilməyimizin vacibliyini xatırladır.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin məşhur təbrincə “Bir millət — iki dövlət” deyə xarakterizə etdiyimiz Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinin bu günkü mərhələsinə gələn uzun və mürəkkəb yolda ədəbiyyatımızın, elm-sənət adamlarımızın, xalqın mənafeyini qüvvəsi çatdığı qədər qorumağı özünə mənəvi borc bilən mətbuatımızın səssiz-küysüz, lakin ardıcıl və sədaqətli xidmətini azacıq da olsa əks etdirir.

Nəhayət, təqdim olunan materialın tarixçəsi ilə əlaqədar onu deyim ki, türk ədəbiyyatına dair bir sıra tədqiqatlar müəllifi, tanınmış yazıçı, pedaqoq Yusif Şirvanın “Ədəbiyyat qəzeti”nə (o zaman “Ədəbiyyat və incəsənət”ə) göndərdiyi “Həqiqətə göz yumanlara açıq məktub” məqaləsi özünün ümumi ruhu, qeyri-elmi mövqeyi ilə redaksiyada narazılıq doğurdu. Bu qənaətin nə dərəcədə obyektiv olduğunu müəyyənləşdirmək üçün məqaləni həmin mövzunu daha mükəmməl araşdırmış iki görkəmli ədəbiyyatşünas alimimizə — akademik Həmid Araslıya və professor Mirzağa Quluzadəyə rəylərini bildirmək xahişi ilə göndərdik. Mümkünsə üç günə zəhmət çəkib redaksiyamıza cavab yazmasını xahiş etdiyimiz Həmid müəllim mötəbər rəyini gecikdirmədi: “Məqaləni oxudum. Çap olunmasını məsləhət görmürəm”. Elə həmin vaxt Mirzağa müəllimin nisbətən təfərrüatlı rəyini aldıq. Uzun illərin tədqiqat məhsulu olan “Füzulinin lirikası” monumental monoqrafiyasının müəllifi, “füzuli və türk şeri” mövzusuna ayrıca fəsil həsr etmiş Mirzağa Quluzadə “Həqiqətə göz yumanlara açıq məktub” başlıqlı məqalənin əlyazmasını oxuduğunu bildirərək yazırdı: “Əlbəttə, xarici alimlərin Azərbaycan klassikləri haqqında bir çox doğru fikirləri ilə yanaşı səhv mülahizələri də var, biz bu fikirləri marksizm-leninizm metodologiyası cəbhəsindən (ancaq rəyçinin iki qardaş xalqın — Türkiyə türklərinin və Azərbaycan türklərinin məşhur ədəbi şəxsiyyətləri ilə əlaqədar qeyri-real mülahizələr söylənməsinə qəti etirazı əslində “marksizm-leninizm metodologiyası cəbhəsindən” sözlərini bir növ elə həmin “cəbhənin” xətasından qorunmaq üçün deməyə məcbur olduğunu aydın göstərir. — A.V.) həmişə tənqid etməliyik. Yusif Şirvan yoldaş tamamilə haqlıdır ki, bəzi türk tədqiqatçıları Nəsimi, Xətai, Füzuli kimi şairlərin ədəbi-tarixi prosesdəki mövqelərini, onların böyük tərəqqipərvər rolunu açıb göstərə bilməmişlər. Ancaq, məqalənin sərlövhəsi də, məzmunu da göstərir ki, Yusif Şirvan yoldaş burada əsasən türk alimlərinin bizim şairləri “mənimsəmələrindən” şikayətlənir. Mən Yusif Şirvan yoldaşın bu məsələ ilə əlaqədar, bu məqalədəki şəkildə mətbuatda çıxış etməsini məsləhət görmürəm. Əvvələn, ona görə ki, yusif Şirvan yoldaş irəli sürdüyü bu ittihamda haqlı deyil. İndi türk ədəbiyyatşünaslığında Nəsiminin, Xətainin, Füzulinin Azərbaycan şairi olduğunu danan alim yoxdur. Nəsiminin Bağdadda və ya onun Nəsim nahiyəsində doğulduğunu iddia edənlər də onu Azərbaycan şairi kimi tanıyırlar, çünki Azərbaycan dilində yazdığını təsdiq edirlər. Füzuli də Bağdad yaxınlığında, Kərbəlada anadan olmuşdur. Amma onun da Azərbaycan şairi olduğuna dünyanın heç bir yerində indi şübhə edən yoxdur.

Hamıya çoxdan məlumdur ki, türk alimləri Azərbaycan “ləhcəsində” yazanlara Azərbaycan şairi deyirlər. Yusif Şirvan yoldaş türk alimlərindən gətirdiyi cümlələrlə öz hökmünü təkzib edir, aydın görünür ki, onların heç biri Nəsiminin, Xətainin, Füzulinin Azərbaycan şairi olduğunu inkar etmir.

Onlar çox doğru başa düşürlər ki, Nəsimi də, Füzuli də türk ədəbiyyatının inkişafında heç bir Türkiyə şairindən az iş görməmişdir. Bu isə bizim fəxrimizdir. Türk ədəbiyyatını doğrudan da Nəsimisiz, Nəvaisiz, füzulisiz təsəvvür etmək olmaz.

Digər tərəfdən, türk alimləri adları çəkilən şairləri öyrənmək, əsərlərini nəşr etmək işində, bir sıra prinsipyal metodoloji səhvlərinə baxmayaraq, çox faydalı və nəcib iş görmüşlər. Həmin Abdulbaqi Gölpinarlı Nəsimini, Füzulini təbliğ etməkdə xeyli faydalı işlər görmüşdür; bu sahədə səhvləri ilə yanaşı doğru fikirləri də var. Onların əməyini birtərəfli qiymətləndirmək olmaz.”

“Türk alimlərinin bizim şairləri mənimsədiklərini” güman edən qələm yoldaşlarına yanlış mövqeyini təmkinli, obyektiv, elmi mülahizələrlə izaha səy göstərən, opponentini səmimiyyətlə inandırmağa çalışan və mənim bildiyimə görə buna nail olan görkəmli alimlərimizin, müəllimlərimizin o zaman belə əsl milli mövqedən çıxış etmələri hər kəsin elmi-mənəvi imkanı daxilində deyildi. Ancaq həmin illərdə bütün ölkəyə xas ümumi sərt mənəvi ab-havanın respublikamızda mümkün qədər yumşalması və onun səbəbi hadisələri obyektiv qiymətləndirə bilən hər kəsə yaxşı məlumdur.

“Əkinçi”: “Heç olmaz ki, doğru söz yerdə qalsın” — deyir; “Ədəbiyyat qəzeti”: “Onların (Türkiyə alimlərinin - red.) əməyini birtərəfli qiymətləndirmək olmaz” — deyir. Müxtəlif əsrlərdə, lakin eyni mövqedən — milli mənafe mövqeyindən deyilmiş həqiqət. Bu həqiqət yolunda neçə-neçə gərgin zəhmət dolu illər sərf olunmasına dəyər.

Ayaz VƏFALI

Ədəbiyyat qəzeti.- 2010.- 18 iyun.- S.1.