İşıq axtaran insan
Vətəndə,
qürbətdə,
səfərdə
həmişə, hər yerdə
İşıq axtarır insan,
İşıqdan doğulmuşuq, işıqdan.
Onun bütün həyatı işıqla, odla bağlı olub. Hələ qəlbində şeir odu şölələnməmiş Naftalanda və Kürdəmirdə işıqçı işləyib. Taleyini sözə, poeziyaya bağlayandan sonra da od, işıq qəlbindən əskilməyib. Şeirlərində yaşadıb, sözünə, misralarına zərrə-zərrə paylayıb onu. Yaradıcılığının yetkin çağlarında "İşığın yaşı" adlı lirik-fəlsəfi poemasını qələmə alıb.
Min bir adı var
işığın
Bir adı da həqiqətdir.
Yalan sevməz,
Hiylə bilməz.
İşıq mərddir!
...Yaxşı ki,
Kainatda
işıq var.
Fikrət Sadığın
poeziyası işıqlı poeziyadır. Bu poeziyada şair qəlbinin
hissləri, duyğuları işığın
çoxçalarlı rəngləri kimidi. Təbiətin
müxtəlif rəngləri, naxışları, göyün,
yerin, kainatın sirlərlə dolu gözəllikləri onun
poeziyasında işıq kimi gülümsəyir. Bu
işıqda həyatın təzadları da əks olunur. O
işıq heç vaxt öləziməyib, həmişə
sevgi, təbəssüm, inam kimi oxucu ürəyinə səpilib.
F.Sadıq yazır: "...yazılarımın çoxu
işıqdan və müharibədəndir.
İşıqçı olmuşam, ona görəmi?
Müharibənin özünü görməsəm də,
ağrısını-acısını dadmışam, ona
görəmi? Bu qəbildən olan yazılarım diri xatirələrimdir
ki, zaman-zaman oyanıb şeir olur. O illərimin
işığı da çilənir həmin şeirlərə.
İşıqsız şeir olmaz onsuz da. Füzuli şeri,
Sabir şeri, Səməd Vurğun və Rəsul Rza şeri
başdan-başa işıq deyilmi? Şerimiz bu
işıqların sayəsində göz açıb
dünyaya".
Ədəbiyyata ötən əsrin
əllinci illərinin sonlarında, universitet tələbəsi
olarkən qədəm basıb. İlk xeyirxahı unudulmaz
şairimiz Rəsul Rza olub. Rəsul müəllim 1963-cü
ildə qələmə aldığı "Ümid və
arzular" məqaləsində yazırdı ki: "…Fikrət
Sadığın ən yaxşı şeirləri ruhən
cavan, ehtiraslı, lakin saçına çox tez müdriklik
ağı düşmüş adamı xatırladan şeirlərdir".
Biz - F.Sadıqdan
çox-çox sonralar ədəbiyyata gələn nəsil
"saçına çox tez müdriklik ağı
düşmüş" bu gözəl şairin
poeziyasındakı özünəməxsusluğa,
yaşından irəli itifəhmliyinə,
ağsaqqallığına çox tez bir zamanda öyrəşdik.
Təkcə şeirləri ilə deyil, həm də
özüylə dostlaşdıq, onun məzəli-duzlu
zarafatları , bədahətən söylədiyi yumorlu
şeirləri ilə də dostlaşdıq.
Kitablarının birinə
yazdığı müqəddimədə F.Sadıq bədii ədəbiyyata,
xüsusilə poeziyaya münasibətini belə ifadə edir:
"Dünənin şeri, üstəgəl sabahın
şeri, bərabərdir bu günün şerinə. Bu
tapmacanı ağac timsalında açaq. Kök varsa gövdə
tutacaq, qol-budaq atacaq. Kök-dünən, gövdə-bu
gün, qol-budaq sabahdır. Bu günün şeri
ağacın gövdəsidir. Bütün zamanlarda müasir
şeir gövdə olub. Gövdə ağaca necə
lazımsa, şeir də cəmiyyətə eləcə gərəkdir.
Şeir də ağaclar kimi bir-birinə bənzəməyəndi.
Sərti də olur, kövrəyi də!".
Bu fikirləri
F.Sadığın ədəbi kredosu da hesab etmək olar. Onu
haqlı olaraq Rəsul Rza ədəbi məktəbinin
nümayəndəsi hesab edirlər. Deyim ki, R.Rza təkcə
modern şair deyildi, həm də ənənəyə
bağlı bir şairdi və biz bunu F.Sadığın
poeziyasında da görə bilərik.
Bir ağız Osvensim fəryadı,
Bir tutam yaslı bulud.
Sonra günəşin
addım səsləri,
Sonra tufanqabağı
sükut.
Dalğaların
parçalanması,
Qayaların ovulması.
Bir də Dədə Qorqud.
Sonra Kərəm
yanğısı,
Sonra çilik-çilik
sınan su.
Doğma yurd...
Böyük bəstəkarımız
Qara Qarayevin musiqisinə heyranlıqdan yaranan bu şeir-təəssürat
o zaman tez-tez səslənən assosiativ şerin ən parlaq
nümunələrindən idi. Göründüyü kimi,
burada ustad Rəsul Rza "Rənglər"inin təsiri
(forma baxımından) aydınca seçilirdi. Amma təsir təqlidə,
yamsılamaya çevrilməyib. F.Sadığın onlarla
şerində, həmçinin "Dənizə axan
küçə", "Ağ cığır", "Səhrada
tənha buruq", "Buz nənni",
"Balıqçı və su pərisi", "Sevgi
yağışı" lirik poemalarında 60-70-ci illərin
yenilikçi poeziyasının səciyyəvi xüsusiyyətlərini
görürük. O illərdə poeziyada yaranan bu yeni meyl və
tendensiyaları müxtəlif tərzdə və müxtəlif
yöndə izah edirdilər, bunu Qərb poeziyasının təsiri
kimi yozanlar da vardı, ənənəvi şerin əks modeli
kimi şərhə çalışanlar da. Amma
F.Sadığın adını çəkdiyim bu
poemalarında milliliyə, şerimizin qaynaqlarına
bağlılıq güclü idi. Nağılvari təhkiyə
tərzi, qeyri-adi və gözlənilməz assosiasiyalar, qəfil
bənzətmələr, metaforalar "Balıqçı və
su pərisi" poemasında daha bariz nəzərə
çarpırdı. Litva əfsanəsi əsasında qələmə
alınan bu poemada bir balıqçı ilə əfsanəvi
su pərisinin sevgisindən söz açılır.
Balıqçı su pərisinin sevdasına düşür
və onu doğulduğu komaya aparmaq istəyir, amma su pərisi
"Qayıdaq mavi dənizə" - deyir.
Balıqçı sevgi naminə su pərisi ilə onun mavi
dünyasına yol alır, amma bir "sualtı qayanın
çeçələ barmağına toxunan qayıq"
onun ölümünə səbəb olur. Nağılın
süjeti bundan ibarətdir. Amma elə ilk misralardan şair o
dövrün poeziyası üçün təzə və təravətli
səslənən bədii təsvir vasitələri ilə
diqqəti cəlb edirdi:
Qabarlı ələ bənzər
qayalı sahildən
üsulluca itələndi
qayıq.
Yırğalandı nəhəng
beşik,
yatırdı
qorxaqlığı.
Qayıq haqladı
üfüqü,
üfüq iki bölündü:
uzaqlaşdı bir
qövsü,
bir qövsü söndü.
Uzaqda, lap uzaqda-
Dənizlə səma
qarışanda bir-birinə
üfüq
parçalandı dörd yerə:
qövslər birləşdi,
oldu çevrə.
Qayıq ortada qaldı,
qaldı tək nöqtə,
Tor atıldı,
oxşadı vergülə.
Bu tipli nümunələrlə
F.Sadığın 60-80-ci illərdə yazdığı əksər
şeir və poemalarında qarşılaşırıq.
Sonrakı onilliklərdə də, o, bu yolu davam etdirdi.
Şeirlərində həmişə təzə söz deməyə,
fikrin poetik ifadəsində yeni çalarlara meyl etdi və
bunun bəhrəsini onun şeirlərində izləyə bilərsiniz.
Ümumiyyətlə, F.Sadıq öz poetik fərdiyyəti
etibarilə bir çərçivəyə sığan
şair deyil. Onun poetik təfəkkürü Azərbaycan
şerinin bütün formalarında və vəznlərində
öz gücünü göstərməyə qadirdir.
F.Sadıq ikiliklər yazır, iki misrada bəlkə də bir
böyük şeirdə ifadə etmək istədiyi fikrin
kiçik modelini yaradır, bir çox poemalarını lirik
miniatürlər şəklində qələmə alır,
"kəsə sözlər"lə qısa, amma fikir
yüklü şeirlər yaradır, "ədəbiyyat nəzəriyyəsi"
silsiləsilə qələmin, qəsidənin, rübainin, qəzəlin
klassik və müasir dövrdə necə
anlaşıldığını izah edir, son illərdə isə
içindəki əruz damarı ona bu vəzndə xeyli
şeirlər yazdırır. Yeri gəldikcə folklor
formalarına üz tutur. F.Sadığın bir neçə
poeması məhz əfsanə və rəvayətlər əsasında
qələmə alınıb, miniatür şeirlərində
də o, xalqdan gələn məsəllərə, atalar
sözlərinə, deyimlərə müraciət edir, yeni,
orijinal fikir söyləməyə cəhd edir. Bircə misal:
Oğlağa quzu demədi
o Dədə Qorqud.
Gödəyə uzun demədi
o Dədə Qorqud.
Bütövə dilim demədi
o Dədə Qorqud.
Nadana alim demədi
o Dədə Qorqud.
Kim dedi bəs?!
Fikrət Sadığın
poeziyası əzəldən yaşadığımız
gerçəkliklə, müasir həyatla, cəmiyyətdə,
dünyada baş verən ictimai-siyasi hadisələrlə
bağlı olub və əgər onun şeir və
poemalarının tematik mənzərəsi bir xəritəyə
sığışdırılsa, burada xalqımızın
keçdiyi tarixi yolun şöhrətli, şanlı sənələri,
ağrılı-acılı illəri, dahilərinin, söz
xiridarlarının, qəhrəmanlarının xatirəsi
öz əksini tapacaq. Xüsusilə, XX əsrin mürəkkəb
və təzadlı mənzərələri də onun
poeziyasında bədii tarix kimi diqqəti cəlb edir. Onun
90-cı illərdə və ikimininci illərin əvvəllərində
yazdığı şeirlər Mirzə Ələkbər
Sabir ruhunun Fikrət Sadıq
poeziyasında ehya olunması kimi anlaşılmalıdır. Budur,
şair yol boyunca düzülən yaraşıqlı
villaların qarşısından keçir və bu mənzərə
belə bir şerin yaranmasına səbəb olur:
Bu möhtəşəm
villaların
Dörd bir yanı daş
qaladır.
Yaxşı bənna bu
qalanın daşlarından
Dörd qaçqına ev
qaraldar.
O qalalar kimindir bala?
Sizindir, qardaş, sizin!
Başımıza gələn
bəlalar
Yan-yana düzülsə əgər,
Elə belə qala olar,
O bəlalar kimindir,
Bizimdir, qardaş, bizim...
Dövrün, zamanın, bu
günün reallıqlarıdır bu mənzərə. Və
bir də bu misralar: "Çörəklə sınağa
çəkiblər xalqı, Qarışıq salıblar
haqla nahaqqı. Bu yazıq camaat neyləsin axı, Vətən
satılanda - kitab satılmaz!"
Bu yazıda mən müxtəlif
illərdə şairin ustadlarının, qələm
dostlarının və onu sevən cavan həmkarlarının
da bəzi fikirlərini xatırlatmaq istəyirəm:
"Fikrət poeziyasının başqa xüsusiyyətləri
ondadır ki, həqiqətən milli, yəni bütün
köklərdə xalqın tarixi həyat tərzi, onun poetik və
estetik görüşləri, folklor obrazları aləmi ilə
bağlı olan, Azərbaycan dilinin nəfəsini, ətrini və
ritmini təbiiliklə və dərindən duyan şair olmaqla
bərabər, o, müəyyən coğrafi məkanda, məhəlli
və mənəvi məhdudluqda qalmır" (Rəsul Rza).
"Fikrətin şeirlərində hiss ilə idrakın
çox gözəl vəhdəti vardır. Bu şeirlər
hisslərimizə deyil, ağlımıza da təsir edir, bizi
düşündürür" (Bəxtiyar Vahabzadə).
"Fikrət Sadıq poeziyası artıq özünə vətəndaşlıq
hüququ qazanmış elə müstəqil bir poeziyadır
ki, bu poeziyanın bədii-estetik keyfiyyətlərini ayırd
etməyə, poetikasının mahiyyətinə varmağa və
mündəricəsini aydınlaşdırmağa, üslub
çalarını müəyyənləşdirməyə
ehtiyac hiss olunur; çünki o, müasir Azərbaycan
poeziyasının tərkib hissəsidir, həm də nəzərə
çarpan hissəsidir, necə ki, Fikrət özü bir şair kimi Azərbaycan
poeziyasının (klassik və müasir) yetişdirməsidir"
(Elçin).
"Fikrət Sadıq Azərbaycan dilinin poetik
imkanlarını səfərbər edən şairdir, ifadələri
diri, canlı, dadlı, poetik zərbələri sərrastdır…fikrət
Sadıq səmimi şairdir" (Xəlil Rza).
"Fikrət Sadıq böyük poeziya salonunda öz
kürsüsü olan, öz oxucularına əsl sənət
örnəkləri oxuyan, əvəzində xalqın minnətdarlıq
alqışını qazanan bir şairdir" (Məmməd
Araz).
"Kaş ki, onu - məhz
onu xüsusilə zahiri görkəminə, mənəvi
saflığına görə "Dədə Qorqud"
filmində Dədə Qorqud roluna çəkəydilər"
(Qabil).
"İşıq olmasa gül-çiçək üstə şeh parlamaz. İşıq olan yerdə inci var, üzük qaşı var, zərgər işi var. Məhz Fikrət könlünün işığıyla şeirdə söz üstündə zərgər işi görür, inci yaradır, sözə rəng vurur, üzüyə qaş qoyur. Budur əsl söz sənəti" (Musa Yaqub).
Bəli, Fikrət Sadıq da səksən yaşına qədəm qoydu. Şairlərimizin nadir hallarda bu yaşa çatması Allahın işidir, təbiətin işidir. İlk baxışda belə görünür ki, F.Sadıq ürəyindəki bütün arzulara çatıb. Şeir kitablarının sayı yəqin ki, otuzu keçib. Onu nəinki Azərbaycanda, onun hüdudlarından kənarda da tanıyan, sevən oxucuları var. Nə yazıbsa, ürəkdən yazıb, səmimi, təbii duyğularını ifadə edib. Amma yazmaqdan hələ yorulmayıb, o fitrət ki, canında, cöhərindədi, qələmi bir gün də yerə qoymaz. Oğlu Orxan tanınmış nasir və publisistdir, qızı Aysel də şeir yazır. Arzular tükəndimi? Yox! Bir anlığa onun böyük Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyardan etdiyi çox gözəl bir tərcüməsini xatırlayıram.
Könlüm quşu qanad
çalmaz sənsiz bir an,
Azərbaycan,
Xoş günlərim getmir
müdam xəyalımdan,
Azərbaycan.
Səndən uzaq düşsəm
də mən,
eşqin ilə yaşayıram,
Yaralanmış qəlbim
kimi,
qəlbi viran Azərbaycan…
...Bəsdir fəraq
odlarından
kül ələndi
başımıza,
Dur ayağa! Ya azad ol,
ya tamam yan, Azərbaycan!
Əziz Fikrət müəllim!
Mən bilirəm ki, böyük Şəhriyarın
arzusu sənin də ürəyindən keçir və bu
böyük arzudan öncə gözəl
Qarabağımızın da azad olunması gününü səbirsizliklə
gözləyirsiniz. Qəm çəkməyin, siz də,
biz də o günü görəcəyik!
Vaqif Yusifli
Ədəbiyyat qəzeti.- 2010.- 28
may.- S.4.