"Molla Nəsrəddin" – 105

Mollanəsrəddinçi rəssamlar ədəbiyyat muzeyinin fondunda və ekspozisiyasında

Naxçıvanda böyük ədib Cəlil Məmmədquluzadə adına Ədəbiyyat Muzeyinin fondunda mollanəsrəddinçi rəssamlara həsr olunmuş kitablar, monoqrafiyalar, onlara aid fotolar, sənədlər qorunub saxlanılır. Fondun ən qiymətli eksponatları "Molla Nəsrəddin" jurnalının müxtəlif illərdə nəşr olunmuş orijinal nümunələridir. Mollanəsrəddinçi rəssamların yaradıcılığını öyrənmək və tədqiq etmək üçün bunlar çox qiymətli materiallardır.

Muzeyin fondunda Mürsəl Nəcəfovun Əzim Əzimzadənin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə "İşıq" nəşriyyatı tərəfindən 1980-ci ildə Bakıda nəşr olunmuş "Əzim Əzimzadə" kitabı mühafizə olunur. Kitabda Azərbaycanın birinci xalq rəssamı Əzim Əzimzadənin həyatı və yaradıcılığı haqqında dolğun məlumat verilir. "Elm" nəşriyyatı tərəfindən 1988-ci ildə nəşr olunmuş "Molla Nəsrəddin"in on iki cildliyinin birinci cildində "Molla Nəsrəddin" jurnalının 1906-1907-ci illərdə çapdan çıxmış 88 nömrəsi kiril əlifbası ilə olduğu kimi verilmişdir. Bu kitab və həmçinin "Molla Nəsrəddin" jurnalının orijinal nömrələrinin latın əlifbası ilə on cilddə nəşr olunacaq çoxcildliyinin çapdan çıxmış ilk üç cildi "Molla Nəsrəddin"in nəşr edildiyi ilk illərdə, jurnalın fəaliyyətində böyük xidmətləri olmuş üç böyük karikaturaçı rəssam - Oskar İvanoviç Şmerlinq, İozef Rotter və Əzim Əzimzadənin yaradıcılığını öyrənmək üçün qiymətli mənbəədir. Muzeyimizdə Mirzə Cəlilə həsr olunmuş şəxsi fonda da mövcuddur ki, burada onun əsərləri, fotolar, mətbuatda olan yazıları, mollanəsrəddinçi rəssamlara aid materiallar mühafizə olunur.

Mollanəsrəddinçi rəssamlara aid eksponatlar fondda mühafizə edilməklə yanaşı, muzeyin ekspozisiyasında da nümayiş olunur. Ekspozisiyada nümayiş olunan "Molla Nəsrəddin" jurnalının orijinal nümunələri, mollanəsrəddinçi rəssamlara aid guşə tamaşaçıların dərin marağına səbəb olur. Ekspozisiyada akademik İsa Həbibbəylinin "Mollanəsrəddinçi karikatura ustası. Oskar Şmerlinq" elmi araşdırması, Gülyana Məmmədova və Elmira Qasımovanın tərtibatı, sənətşünaslıq doktoru İsrafil İsrafilovun redaktorluğu ilə ərsəyə gəlmiş "Bəhruz Kəngərli", rəssam Əzim Əzimzadənin qızı Zəhra xanım Əzimzadə tərəfindən avtoqrafla 15 noyabr 1989-cu ildə muzeyimizə hədiyyə edilmiş Mürsəl Nəcəfovun "Əzim Əzimzadə" kitabları nümayiş olunur.

Nümayiş olunan nadir eksponatlardan mollanəsrəddinçi rəssamlar Oskar Şmerlinqin, İozef Rotterin, Əzim Əzimzadənin, Qəzənfər Xalıqovun, İsmayıl Axundovun fotolarını göstərmək olar.

Akademik İsa Həbibbəyli "Mollanəsrəddinçi karikatura ustası. Oskar Şmerlinq" elmi araşdırmasında "Molla Nəsrəddin" karikatura məktəbinin Cəlil Məmmədquluzadənin rəhbərliyi ilə alman rəssamı Oskar İvanoviç Şmerlinqin səmərəli və fədəkar fəaliyyəti nəticəsində yaradıldığını göstərir. Və həmçinin qeyd edir ki, "Molla Nəsrəddin" jurnalının 25 illik fəaliyyəti dövründə burada iyirmiyə yaxın rəssam çalışmışdır.

O.İ.Şmerlinq 1906-1917-ci illərdə "Molla Nəsrəddin" jurnalının əsas rəssamı olmuşdur. 1400-ə yaxın karikatura çəkmişdir. "Sizi deyib gəlmişəm", "Niyə məni döyürsünüz", "Dumaya seçilmiş millət vəkilləri", "İran sərhəddində", "Xabi qəflət" kimi məşhur karikaturaların müəllifidir. O, Molla Nəsrəddin obrazının yaradıcısı olmuşdur. O.İ.Şmerlinqlə birlikdə İozef Rotter 1906-1914-cü illərdə jurnalla əməkdaşlıq etmiş və 1200-ə yaxın illüstrasiya və karikaturaları dərc olunmuşdur. Onun "İbadət", "Yalançı alimlər", "Kənd yasavulu qeyri-mövsüm zamanı və məhərrəmlikdə", "Şeyx və çəyirtkələr" və sair karikaturaları öz kəskinliyi ilə fərqlənmişdir.

Azərbaycan qrafika sənətinin karikatura, satirik plakat və illüstrasiya janrlarının banisi Əzim Əzimzadə 1906-cı ildən jurnalda "İrşadın müştərisi", "Cənab Bitterin İrana səfəri", "Hambala oxşayan tacir", "Millət dərdi çəkən dövlətmənd müsəlman" və sairə karikaturaları ilə çıxış etsə də, "Molla Nəsrəddin"lə əsas əməkdaşlıq dövrü 1922-1931-ci illəri əhatə edir. Jurnalda baş rəssam kimi fəaliyyət göstərən Əzim Əzimzadənin 1500 karikaturası çap olunmuşdur. Azərbaycan rəssamlıq məktəbinin əsasını qoymuş Ə.Əzimzadənin azərbaycanlı karikaturaçı rəssamların yetişdirilməsində böyük xidməti olmuşdur. "Molla Nəsrəddin" jurnalında Ə.Əzimzadə ilə birlikdə Qəzənfər Xalıqov, İsmayıl Axundov, Əmir Hacıyev (1899-1972), Sadıq Şərifzadə (1912-1986), aprel ayının 22-də 100 illik yubileyini qeyd edəcəyimiz Hüseyn Əliyev (1911-1991) kimi rəssamlar da çalışmış və onun məktəbindən bəhrələnmişlər.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin mədəni irsini Azərbaycan xalqının milli sərvəti kimi qiymətləndirdiyi, Azərbaycan realist rəssamlıq məktəbinin banisi Bəhruz Kəngərli (1892-1922) də "Molla Nəsrəddin" jurnalı ilə əməkdaşlıq etmişdir.

"Molla Nəsrəddin" jurnalında milliyyətcə avar Xəlil Musayev, Cənubi Azərbaycandan Səyidəli Behzad, milliyətcə rus A.Qrinyevski, Konstantin Dorş, milliyətcə gürcü V.Giladze, Rafael Beno kimi rəssamların karikaturaları dərc olunmuşdur.

Jurnalın keçdiyi yola nəzər saldıqda, istər ədəbi və istər karikatura sahəsində olsun, bu jurnalın Azərbaycan xalqının, habelə bir çox Şərq xalqlarının mədəni tərəqqisi yolunda tarixi xidmətləri olduğu aydın görünür. Jurnalın əməkdaşları başda Mirzə Cəlil olmaqla öz adlarını Azərbaycan mətbuatı tarixinə qızıl hərflərlə yazmışlar. Hər il olduğu kimi, bu il də muzeyin ekspozisiyasında mollanəsrəddinçi rəssamlara aid geniş sərgi hazırlanmışdır. Vaxtaşırı ali və orta ixtisas məktəblərinin tələbə və şagirdlərinin muzeyə gəlişi təşkil olunur və onlara Mirzə Cəlil və mollanəsrəddinçi rəssamlar haqqında geniş məlumat verilir.

H.Qədimov,

C.Məmmədquluzadə adına

Naxçıvan MR Ədəbiyyat

Muzeyinin elmi işçisi

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 15 aprel.- S.2.