“Sevgim öz xalqımdır”

Uzun müddət idi nəşrləri ilə vətənin daxilində və onun sərhədlərindən xaricdə yetərincə tanınan Kərəc şəhərində fəaliyyət göstərən "Pinar" nəşriyyatından soraq tuta bilmirdik. Nəhayət, onun oxucularına təqdim etdiyi "Günəş" məcəlləsinin dördüncü sayı ilə qovuşmaq intizarımıza son qoydu. Nəşriyyat eyni zamanda Zəncan torpağının qüdrətli söz sənətkarlarından olan şair Huşəng Cəfərinin şeirlər toplusu da təqdim edib. Toplunun müəllifi oxucularını intizarda qoymadan özünün yaradıcılıq kredosunu kitabın üz qabığında dərc etdirdiyi cəmi üç misralıq qələm məhsulu ilə dolğun şəkildə təqdim etmişdir:

Sevgisiz yaşamaq

Qanadsız quşa, qurumuş bulağa bənzər.

Mənim də sevgim öz xalqımdır.

Topluya qısaca giriş yazmış ədəbiyyatşünas Şərifə xanımın müqəddiməsindən bəzi mülahizələrini hörmətli oxucuların nəzərinə çatdırmaq istərdim.

Doğrusu, hər şeydən əvvəl müqəddimə müəllifinin poetik aləmin incəliklərinə və tarixi roluna bəslədiyi münasibət məni cəlb etdi. Bu diqqətdən yayındırılmağa layiq olmayan bir uğurdur.

Lap bu yaxınlara qədər Güney ədəbiyyatının ustad tədqiqatçıları o aləmdə ədəbiyyatşünaslığın və nəsrin dövr və zamanın tələblərinə yetərincə cavab verməsini arzulamışlar. Şərifə xanımın qısaca müqəddiməsi ədəbi yaradıcılığın bu zəruri sahəsində uğurlu addımlar atıldığından xəbər verir.

"Hansı illətlərlə birisi sevilir, seçilir, minlərlə şair içində Milli qəhrəman kimi tanınır? Bu həqiqəti inkar etmədən ki, zövqün güclü ya gücsüz olması şairin bətnində və Tanrıdan çatan bir nemətdir. Amma bu nemətdən nə sayaq və nə qədər istifadə etmək və o əmanəti yerinə yetirmək özü də önəmli məsələdir".

Müqəddimə müəllifinin aşağıdakı fikri ilə tanış olmaq da yerinə düşərdi: "...Bu şair də əzablar, tənələr, acılıqlar çəkərkən bu yerə çatıb, öz millətinin harayı olubdur".

Maraqlı burasıdır ki, şair Huşəng Cəfəri oxucularının ədəbi və sosioloji zövqlərini müəyyənləşdirməkdə bir ustad zərgər mövqeyində olmuşdur. Təbii ki, uğur qazanmaq üçün çox tutumlu özüldür. Lakin bu böyük həqiqətə biganə qalanlar da olmuşdur. Şairin onlara münasibəti saf və ləkəsiz müstəvi üzərində öz əksini tapmışdır:

Sən, qardaş,

Nə kimsizliyin sızıltısına sızıldayırsan,

Nə kimsələrin boğuntusuna.

Sən öz toxuduğun şəritlərin, kəndirlərin

Düyünlərinə ilişibsən...

Dünyanın ən qüdrətli söz ustaları öz görkəmli əsərlərini anaya, vətənə həsr etməklə şöhrət qazanmışlar. Sonrakı nəsillər bu motivi yüksək qiymətləndirməklə poetik yaradıcılığın ən uğurlu gedişi hesab etmişlər.

Şair Huşəng Cəfərinin yaradıcılığı dünyasında vətənə məhəbbətin çox çəkili yeri vardır. Yəni əslində bu ülvi hissi xarici aləmdən təcrid edilmiş şəkildə tərənnüm etmək təsəvvürü belə məqbul səslənməzdi. Həqiqət bundan ibarətdir ki, şair vətənin ülviyyətini, gözəlliklərini dəruni məhəbbət hissləri ilə tərənnüm etməklə yanaşı onun maddi, mədəni, sosioloji problemlərinə də məharətli sənətkar həssaslığı ilə yanaşmışdır:

Gəzməlidir Zəncan Çilləxanası,

Görməlidir Soltaniyyə binası.

Ay qəhrəman iyidlərin anası,

Salam sizə, salam sizin elizə,

Salam gözəl-göyçək türki dilizə.

Azərbaycan poeziyasında durnalara şeir həsr etməyin köklü bir ənənəsi vardır. Diqqətdən yayınmayan önəmli amal ondan ibarətdir ki, doğma yerlərdən uzaqlarda, bəzən mərhumiyyətlər və çətinliklərdə keçən çağların əzabları qoynunda ömür sürməyə məhkum edilən insanlar durnaların sərbəst uçuşlarından, qorxu və yasaq bilmədən öz niskil və həsrətlərini dilə gətirmək üçün uğurla ifadə etmişlər. Qatar-qatar uçub keçən durnalara - Bir zaman havada qanad saxlayın - müraciətinin ardınca - Sözüm vardır sizə, durnalar - fikrini dilə gətirməklə şairi səfərbər edən nə olmuşdur? Şeirin ən önəmli cəhəti oxucunu düşündürən bu ağır çəkili sorğulara şairin qələminin çox düşündürücü və ürəyəyatımlı, həm də zəmanənin əhval-ruhiyyəsinə çox yaraşan cavablar tapa bilməsidir. Bu misraların poetik məntiqinə diqqət edək:

Burdakı durnalar susub danışmır,

Durna var durnaya yanıb alışmır.

Durna var satqındır bizə qarışmır,

Qayıdın, durnalar, qayıdın burdan.

Vətənin xoşbəxt sabahını diqqət mərkəzində saxlayan şairin müşahidələri ana yurdun səmalarında qanad çalan bir müşahidəçi kimi daha dərin düşüncələrə dalmalı olur. Səbəb? Balaların sabahını müşahidədən təfəkküründə formalaşan baxışın heç də xoş müjdələr verməməsidir. Onun bu ümidsizliyini formalaşdıran ictimai şaxtadan saralıb-solan gül-çiçəklərin yaratdığı təəssürat, bu yerlərin sakinlərinin sabahına naümid baxışları olur. Diqqətdən yayınmayan həqiqət vətənin taleyi barədə düşünərkən yaşadığı təlatümlü anların cəsarətlə real mənzərəsini yaratması olur. Bu misralar şairin real müşahidə qabiliyyətinə malik olması barədə dolğun təsəvvür yaradır:

Bu tayda suları bulandırdılar,

Haqqı al qanına boyandırdılar -

- mövcud real vəziyyəti təqdim etmək sahəsində cəsarətli addımlar atır.

Şairin qənaətinə görə bu elə bir mühitdir ki, doğurduğu niskillər bülbülü yanıqlı-yanıqlı ötmək üçün dilə gətirir. Onun mahnılar ötən cəh-cəhinə niskil və təəssüf notları aşılayır. Bu barədə qəlbinin sözünü deməyi qələminə həvalə edir: - Yandırdı, döndərdi külə bülbülü - deyə fəryad qoparır.

Burası şübhə doğurmayan bir həqiqətdir ki, Güney ellərinin qələm sahiblərinin real aləmə münasibətlərində, duyub dərk etdiklərini tərənnümə cəlb etməkdə özlərinə məxsus səliqələri vardır. Şübhəsiz, onların bu səliqələri yaşadıqları mühitin və ölkədə hakim olan siyasi ideoloji mühitin məhsuludur. Bu xüsusiyyət şair Huşəng Cəfərinin yaradıcılığında aydın cizgiləri ilə müşahidə olunmaqdadır. Onun kitabda dərc olunmuş "Hey-hey" ünvanlı qələm məhsulu ilə tanışlıq yaradıcılığının bu keyfiyyəti barədə maraqlı düşüncələr doğurdu. Sən demə, heç bir məhdudiyyət və yasaq şairi yaradıcılıq dünyasına yol tapmış problemin tərənnümündən yan keçməyə məcbur edə bilmir. Zəncanlı qələm dostumuzun adını qeyd etdiyim şeiri cəmi dörd beytdən, səkkiz misradan ibarətdir. Doğrusu, əsərin hər beytində toxunduğu mətləbin misralara həvalə etdiyi mənalar həm Güney poeziyası, həm də şairin yaradıcılığına yetərincə maraq doğurur. Bu misralarda müasir dövrdə həm türk ellərinin ciddi vəhdətə ehtiyacı olmasından, həm "haqqı verməzlər, alarlar" fəlsəfəsindən, onun həqiqiliyindən, insanı kədər aləminə sürükləyən qəmdən xilas olmaqdan, ən başlıcası isə türk oğluna susmağın yaraşmamasından söhbət gedir. Bəs necə və hansı adda? Bu sorğuya qənaətləndirici cavab almaq üçün sözü misralara vermək yolunu seçdim. Hörmətli oxuculardan bircə arzum, bircə təmənnam vardır. Həmin misraları diqqətlə mütaliə etsinlər. İfadə etdikləri mənanı yetərincə dərk etmək zəhmətini qəbul etsinlər:

Babək kimi dur qollarını çırmala, hey, hey!

Türk ellərini yığmağa tonqal qala, hey, hey!

…Ay nəsli Nəsimi, sizə susmaq ki, yaraşmaz,

Türk oğlu deməz, ax. Dərisin soysalar, hey, hey!

Huşəng Cəfərinin kitabını mütaliə edərkən və hər səhifədə qarşılaşdığım şeiri ilə tanışlıq məndə müəllifin əsərlərində iz buraxmış nüanslar maraqlı rəy doğurdu. Əsas məsələ ondan ibarətdir ki, o, hər şeirində tərənnümə cəlb etdiyi obyekt barədə oxucu üçün yeni və cəlbedici rəy yaratmağa yetərincə qayğı göstərir. Hətta başqa qələm sahibləri tərəfindən tərənnüm obyektinə çevrilmiş obyektlər barədə yeni keyfiyyətlər üzə çıxarmaq bacarığı qələm əhli üçün ləyaqət kimi qiymətləndirməyə dəyər. Bu həqiqət barədə rəy demək istəyini məndə şairin "Şəkil" adlı əsəri doğurdu. İlk baxışda düşünürsən, bir şəkil çəkmək istəyi oxucuya nə verə bilər? Əsl mətləb də burasındadır ki, Huşəng Cəfəri çəkmək istədiyi şəklin simasında yaşadığı cəmiyyətdə elinə, obasına, millətinə, xalqına, dilinə, daha nələrə-nələrə bəslənən münasibət haqqında oyadıcı təsir bağışlayan rəy yaradır. Yəni əslində bu mövzular müasir Güney poeziyasında dəbdən düşməyən, həllini gözləyən problemlər sırasına daxildir. Əsrimizdə Güney elləri üçün aparıcı əhəmiyyətə malik olan məsələlərdən biri şairin mənsub olduğu eli və xalqı öz çəkisində, dünya xalqları ailəsində malik olduğu siqlətlə təqdim etməkdir. Şairin misralarının poetik nəfəsinə nəzər salaq:

Neyləyim, dilsiz bir baş çəkəmmirəm,

Sinəmdə ürək var, daş çəkəmmirəm.

Elimin gözündə yaş çəkəmmirəm,

Bu elin mahnısın tarda çəkəcəm,

Elimi baharda varda çəkəcəm.

Şairin bu çəkili məsələ ilə əlaqədar başqa istəkləri də vardır. Yəni əslində təkcə bu problem mənsub olduğu xalqın tarixi və müasir taleyini uğurlu şəkildə əks etdirərdi.

Şair müasir düşüncəli, müasir baxışlı bir ziyalı kimi tarixən şovinist dairələrin onun xalqının ünvanına düzüb-qoşduqları uydurmalara yaxından bələddir. Tarixdə elə qatı şovinistlər tapılmışdır ki, bu əsilli-köklü xalqın varlığını inkar etmişlər. Xalq şairi Azəroğlunun ifadələri ilə desək, dünyaya Xaqanilər, Nəsimilər, Füzulilər, Saib Təbrizilər bəxş etmiş qüdrətli bir xalqın dilini sual altına almaq üçün dəridən-qabıqdan çıxmışlar. Bu cəfəngiyyatın izləri Huşəng Cəfərinin yaşayıb-yaratdığı illərə də gəlib çıxmışdır. Şairin bu uydurmalara verdiyi cavab hədəfin düz alnından dəyən atəşə oxşayır.

Desək ki, Huşəng Cəfərinin şair ilhamı yeri gəldikdə - söz ustaları bəşərin ən yetkin təfəkkürlü övladlarıdır - deyiminə həm özü inanır, həm də oxucularını bu həqiqətə tərəfdar olmağa dəvət edir - səhv etmərik.

Huşəng Cəfərinin qəzəl janrına tez-tez müraciət etməsini təsadüfi hesab etmək məncə, doğru olmazdı. Onun satirasının siyasi mahiyyətə malik olan mövzuları belə lirik nüanslarla tərənnüm etməyə meyli çox güclüdür. Təbii ki, yaradıcılığının bu ahəngi başdan-bianadan lirik mahnılar etməyə meyilli olan qəzəl janrında daha qabarıq cizgiləri ilə təzahür edir. Şairin yaradıcılığının bu xüsusiyyəti "Ətrini sənin, gül üzlü gülüm, güldən almışam" misralarla, oxucuları ilə görüşə gələn qəzəlində daha qabarıq cizgilərlə özünü göstərir. Şeiri janr baxımından qəzəl adlandırsa da, onun misralarında ifadəsini tapmış siyasi yön daha güclüdür. Fəqət, bununla yanaşı, qəzəl janrının təbiətindən doğan lirik nəfəsə biganə qalmır. Bu misraların təbiətindən doğan lirikanın ahənginə diqqət edək:

Bir bülbüləm sınıb qanadım tənə vurmayın,

Gül yoxdu, bir tikan koluna daldalanmışam.

Gülşəndən ayrı saldı məni bir cəfalı yel,

Çaldıqca dağ-daşa əzilib ovxalanmışam.

Lakin zamanın hakim dairələrinin şairi dağa-daşa çalıb onu ovxalamasına baxmayaraq o, mübariz bir xalqın övladı kimi özünün döyüş andına sadiqdir. Bu yerdə xatırladılmasına ehtiyac duyulan mətləblərdən biri şairin yaradıcılıq kredosunun vətənin şərəfini qorumaq uğrunda canlarından keçmiş sələflərinin döyüş andına sədaqətlərini qoruyub saxlamalarıdır. Bu baxımdan Huşəng Cəfərinin nəzərində Babək, Səttarxan, Səməd Behrəngi irsinin müqəddəsliyini əziz tutmağı, bu tükənməz xəzinədən müasir nəslin güc və qüvvət alması üçün misralarını odlu-alovlu natiq kimi həmişə döyüş meydanında olmasını qələminə borc hesab edir:

Qələmim dən kimi qəmdən göyərənlərdəndir,

Səmədimdən qalan ol şanlı qələmlərdəndir.

Baxmayın bayrağına qan səpilib dən-dən olub,

Bu Araz qışqırığı coşqun ələmlərdəndir,

Babəkin and ola çaqqal budayan qollarına

Türklərin torpağı Babək törədənlərdəndir.

Təbii ki, şairin poetik dünyasının yeni zirvələr fəth etməsində bu sarayın hansı özül üzərində ucaldığının da təsirli rolu olmuşdur. Poetik nəhal öz kökləri ilə mənsub olduğu, başqa sözlə desəm, qidalandığı zəminə borcludur. Bu baxımdan Zəncan torpağının yetidirdiyi şair övladının çox məqbul səslənən etirafı vardır. O, açıq ürək, sədaqətli qəlbinin hökmü ilə poetik yaradıcılıqda əldə etdiyi uğurların baş ustadları Füzuli, Nəsimi kimi korifeylər olduğunu etiraf edir. Bu sırada yaradıcılıqda doğma ana dilinə bağlılığının möhtəşəm rol oynadığını dilinə gətirməyi özünə müqəddəs borc hesab edir. Həyatda bu dayaq nöqtələrinin olması onun sənətinin bütün qədd-qaməti ilə özünü təqdim etməsində əvəzsiz ustad rolunu oynamışlar:

Yaşıl çəməndə bitən sinə dağlı bir lalayam,

füzuli nəğməsiyəm mən, Nəsiminin qanıyam.

Arı kimi dolanın güllər üstə, bar gətirin,

Anam dili şirədir, mən o şirənin şanıyam.

Bir haqqı batmış elin sinə dağlı şairiyəm -

Qəzəlçi Cəfəriyəm, ölkəmin adı-sanıyam.

Huşəng Cəfərinin şeir toplusu ilə tanışlıq məndə oldqca xoş təəssürat doğurdu.

Sabir NƏBİOĞLU

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 26 avqust.- S.4-5.