Next - özgə millət

Povestdən parça

Rəis yerindən oldu. Çeçenə oxşatdığı bu ağbəniz oğlanın türk dilində danışmağı onu hədəqədən çıxartdı.

- Dayan görək! Bu nədi, əşşi - deyə başını buladı rəis. - Nədi? Bəlkə sən də o məscid meydanındakı şeyxin adamlarındansan? Burda da atışma başlasa...

- Bir dakika aram olun, efendim. Böylə şaşırmayın. Əvət, ben də türkəm. faqat partizan yok! Restoranda, lokantada çalışıyorum. Gördünüz, oxudunuz da nışanımı? Tamammı? Anlaşdıqmı, dedo? Dahi olanlar başqaları üçün yaşayanlardır. Ölməz Qalileo Qaliley tonqala atılacağını bilsə də, "Yer kürəsi fırlanıyor" söyləmiş! Dini ehkamları kıraraq da, elm dünyalarına "sim-sim" kapılar açmış! Belə anladım ki, sizin şu anda qatarımız nə zaman gedəcək deyə üzülməniz, vaqondakı o berax xilara, - o boylu Xatuna görədir - deyərək sol qolunu dirsəkdə büküb yuxarı qaldıraraq başını da bu "bələyə" sarı əyib: "Alilay, balilay yavrum " - deyə şirin bir layla çaldı. - Bəy efendim, ben sizdə Qalileo Qaliley nişanları görüyorum. Mərak etməniz Mədinə ablanın həstanəyə tez çatdırması üçünmüş. Əqidə, məslək cəngavəri sizə bir heykəl yapılması lazım.

Rəis ağzını doldurmuşdu. "Heykəlimi yapma. Mədinəyə görə narahat deyiləm. Mən öz hayımdayam" - demək istədi.

- Dedo, ben sizi Asiya monqollarına, Afrika zəncilərinə yok, türkə oxşadıyorum. Zira, bəs kimsiniz? Bir suyunuzdan bizlərə çəkiyorsunuz. Faqat balkanların həpsi, Avropanın doxsan dokuz faizi elə bizlərə çəkiyorlar. Bu təbii. Ot kökü üstə bitmiş. Bir zamanlar ulu babalarımız dünyaya türk mədəniyyəti aparmış!

Yuqoslovların, ispanların, macarların çoxu, bulqarların həpsi türkün burnundan düşmüşlərdir.

- Xeyr! Onları bilmirəm. Amma mən azərbaycanlıyam, - dedi rəis, - özü də Laçından!

- Baş əyiriz hər döyüşçü qəhrəman önündə. Faqat bilməyiniz çok vacib ki, dünyada özbək, qırğız, qazax dilində konuşan türklər var. Bəy əfəndim. Bəs siz fərəh duymursunuz bir türk olaraq da?!

- Eh, fərəh duymursan nə sözdü. Qanad-quyruq bağlayıb uçmuram bəs? Güclüdü. Hər yerdən görünəndi. Ancaq erməni bizim ətimizi didir, türk onun dimdiyini niyə qırmır bəs? Qardaş qardaşa dar ayaqda arxa durar. Eh... bir zamanlar o dədə Vidadi də elə bu günlərçin deyibmiş: "Yadlar gələr gendən baxar, ağlamaz! Ay Türkiyə, səndən qeyri kimim var. Gəl üstümə aman öldüm, dad oldum". Yox, türk əl yetirmir bizə!

Bufetçi başını fırladıb sifətini örtmüş qarğıdalı saçağı saçları yana ataraq:

- Bunca böylə haqsız konuşmayın! Türkiyəyə ermaloyların gəliş-gedişi yasaqdır artıq. Diplomatları ölkədən qovulmuş. Tamammı? Ben türkəm, bir kimsə türkün türkə yad, yabancı olduğunu söyləməz. Bir zamanlar Azərbaycanda ermənilər kırqınlar yapdılar. Türkiyədən yardıma gəlmiş Ənvər, Huru paşalarımız ulu torpaqları mikroblardan təmizlədilər. Şimdi Karabağda yanğı var. Çeçenistanda hava kaynar, zəhərli.

- Eh, yanıram ey, qardaşoğlu - deyə, əlini dizinə çırpdı rəis. Sonra da oddu-oddu: - O qartalqonmaz Qarabağ müftə yerə çıxır əlimizdən. Bunların arasında ayıq başnan yaşamaq mümkün deyil.

- Bəlkə arağın, konyakın ola? Bufetçi pəncələri üstə qalxaraq rəisin qulağına əyildi: - Dedocan. Şu anda konyak, rakıya heç şərab da içilmez buralarda. Böylə şeylər yasaq! Avropada "suxoy zakon" derlər buna. faqat sizdən para alırsaq, bir bardaq verəlim! Özü də çok sərt! Barıt kibi, - deyərək, hörmə-qamış səbətin içində eşələnə-eşələnə: - Yok, yok, yuxu gətirəni verməm! Kəndiniz üçün başqa bir şey var burda, - dedi.

- Hanı bəs? Yaxşı, qurtar. Tez elə baxım - deyə şüşənin ağzında quruyub daşa dönmüş xəmiri ovub: - Hə. Get, sən gedən yerə dərdi-bəla getməsin, - deyib butulkanı başına çəkdi. Hulqumu elə bircə kərə şaqqıldamışdı ki, - o... o...o. Öldüm, yandım, anamcan! - bağıraraq əlləriylə ağzını qapadı.

Sonra başını yavaş-yavaş qaldırdı. Ürəyi genişləndirib, damarları açan araq, onun bət-bənizini də ayazıtmışdı. Gözlərinin altındakı qara soxulcan damarlar indi yaşıl yonca ilbizləri kimi çırpınıb cabalayırdılar.

- Ə... ə... Köpəy uşağı, ölmüşdüm ki, - deyə dodaqlarını büzəndə bığlarının sarı, cod tükləri burun pərlərinə təpildi. - Oxxay, əla! Barıt nədi əşi, bu bombadı!

"Bomba" eşidən bufetçi yerindən dik atıldı:

- Nə? Nə dediniz?

- Bomba!

- Hanı bomba? Nerede bomba? Hankı bomba?

Bufetçi səbəti bərk-bərk qucaqladı. Doğmasına qovuşdu sanki. Sonra əlini içəri salıb nəsə axtardı. Yavaş-yavaş rəngi özünə gəldi. Sinə dolusu bir nəfəs alaraq:

- Ah, dedo, anlamadım. Bomba nereden gəldi kafanıza?

- Arağı deyirəm, dana. Bombadı.

- Eh, məni çok üzdünüz, canım. Faqat demirçi babam onu squşonnu moloko kibi içiyor.

- Bəs babovu yandırmır?

- Yox, dedo, asla! Fil dözümü var bizlerde! Fikir onu sarsıdanda körükdə alovlanan nalı maşayla yok, əliylə götürüyor.

- Pah atonnan! Robotdu bəyəm babon?

- Yok, dedo! Faqat sınırlarımız, duyqularımız polad kibi möhkəm.

Odu, bir bakın! - deyərək, əliylə eşiyi göstərdi: - Dedo, bakın. O qatara neçə ağır silahlar koyulur!

- Görürəm, - dedi rəis. - O şir qəfəsinə oxşayan qurğular "Smerç" reketlərinindi. Başlıqları 90 kilometri vurur. Kodu 58-dir. O toplar da "Zenitka 23"lərdi. İki kilometrden dağ yıxır.

- Böylə silahlar kavqalarda yırdımçınız olmuş, öyləmi?

- Xeyr. O silahların pulunu yeyib, qəbul sənədlərinə qol çəkdiriblər mənə. "Pripiska" bilirsən nədi?

Biliyorum - Sovet imperiyasını içəridən partladan bomba. Ancaq, dedo, merak etmeyin - dedi bufetçi. - Allah babanın izniylə o arsenallar, elə yağıların özlərini yaxarlar, inşallah. Yok, bizlere batmaq mümkünsüz, dedo! - qeyzli-qeyzli əlavə etdi bufetçi.

- Əşi, yox, canım, neyləsəniz də xeyri yoxdu. Sirkə tünd olar, qabın çatdadar. Becə yerə öldürməyin özünüzü. Yaman basıb-kəsən idi o Şeyx Şamil də! Tərifi ala buluda qalxmışdı. Guya ayağını yerə vuranda yer yarılırmış. Otuz il sərasər vuruşdu Niqalaynan. Gücü çatmayan daşı qaldırmağa girişdi. Toyuğun bir budu var deyib, yetim-yesirin qanını axıtdı becə yerə. Amma noolsun, nə qazandı? Heç nə! Məğlub oldu.

- Hayr! Dedocan! Yalan, iftira konuşmayın! Şeyx Şamil basılmamış asla! Bu kavqalarda zəfər çalanlar da həmən o Şamil silahdaşları. Polkovnik Şeyx Çapağan onun taktikalarıyla çalışır da, zəfərlər kazanıyor. O zamankı şamillər çarizmə karşı cihad yapdılarsa, indikilər imperiya kandallarını kırıyorlar. Məscid meydanındakı türk şəhidləri də Şamil bayrağını yüksəltmişlər. Kavqa bitməyəcək heç zaman, Çeçenistan bağımsız olmayınca, cihad davam edəcəkdir.

- Ay bala, dağı yıxmağa gücənənlərə bilirsənmi nə deyirlər bizlərdə? - deyə qımışdı rəis.

- Əlbət, biliyoruz, dedo. Türk dastanlarında böylələrinə dağ çapan Fərhad derlər. Kılıc-kılıc pərləriylə doğranmaqdan korkmayaraq dəyirmanlara qılınc çəkənlərə Don-Kixot derlər. Öz əqidəsini korumaq zorunda dərisi soyula-soyula "Ənəl həqq! Allah mənim içimdədir" bağıran Nəsimi derlər. Çeçenistanın azadlığı uğrunda çarpışan hər kəsə silax-dokxa, məğlubedilməz diyorlar.

Bufetçini tərs-tərs süzüb qımışdı rəis:

- Yox. Belə başıboşlara dana deyilməlidi.

- Siz turun! Böylə konuşmayın. Fikrinizdə çaşqınlıq var. Çeçenistana əks propaqanda yapmayın. Bizim bir taqımımız yabancıların bir armiyasını yenir. Dini, yolu bir olan qardaşlarıq sizlərlə! Dünya oğlu sizin o cənab Heydər Əliyev bizləri daha qeyrətli görmək məramında Azərbaycanla Türkiyəni bir millətin iki dövləti adlandırmış, hər dövlətin ikiqat güclü olmasını vurğulamış! İlk olaraq Azərbaycanda səsləndi bu kəlam. Cəmi dünya türklərinin inanc, inam yerlərindən biri oldu o torpaqlar. Ulu Heydər Əliyev isə Tanrı misallı millət atası. Karabaqda sizin deliqanlılar qollarını, qıçlarını, başlarını koyub da armeloyları məhv ediyorlar. Gizlətməyin, siz də o qəhrəmanlardan birisiniz!

Turun bunca, bey efendim! Sizin neden böylə kanışirin olduğunuzu fikrimdə aradım. Nerede gördüyümü şimdi buldum. Birsinema bantında Karabaq kavqasını seyr etdik. Bir ər oğlu yabancı düşman blindajjına girib də səkkiz-doqquz armeloy gəbərtdi. Sizə çok oxşuyor. Bığları uşaq maçalkası kibi böyük, kürəklərinin biri burda, biri orda - deyərək əllərini rəisin çiynində gəzdirdi. - Yaxası, sinəsi ap-açıq. Bax öylə sizinki kibi. Dedocan, gizlətməyin. Həmin sinemadakı cəsur elə sizsiniz!

Rəisin qənarə qırına oxşayan hulqumlu bir neçə dəfə şaqqıldadı. O, bufetçiyə tərs-tərs baxdı. Qarşısındakının daşdan keçən baxışları onu bir az da qəzəbləndirdi. - Nə qır-saqqız olub yapışmısan yaxamnan! Əl çəksənə! Olmayan şeyləri boynuma qoyma! Ağırdı. Dözə bilmirəm. Qovaqam. Gövdəm, əzəmətim var, amma içim boşdu. Lənət sənə belə tale, - deyərək yumruğunu pəncərəyə çırpdı. Şüşə gumbuldadı, amma parçalanmadı. Rəis qolunu bir də qaldıranda bufetçi atılıb boynunu qucaqladı:

- Sizə nooluyor, bey efendim. Bəkləyin. Bunca qəhr etməyin kəndi-kəndinizə. Sən Allah, sağının! Havanız çatmıyor! Ben yardımcı olurum - deyərək, pəncərənin şüşəsini aşağı saldı.

- Zəhmət çəkməyin - deyib şirin-şirin süzdü bufetçini rəis. - Bəli, sizi heyran edən o lentlər kino deyil, canlı, döyüş səhnələridi. Sən orda məni yox, ya Mübariz İbrahimovla Çingiz Mustafayevi görmüsən. Belələri yüzlərlə yox, lap minlərlə olardı. Amma sapı özümüzdən olan baltalar ölkədə hərcmərclik yaradıblar.

- Qəm etməyin, bəy əfəndim. Döyüş zəfərlə bitər. Hər kəs öz qiymətini alar. Baku qatarları çox sıx-sıx keçmiş bu yollardan. Şimdi tamam azalmış. Sərnişinlər də yaşları ötmüş, qolları, qıçları sınmışlardı. Heç sormadım, bəy əfəndim. Allah eləməsin, bəlkə kolunuz, qıçınız kırılmış o kavqalarda? Şimdi də müalicəyə gediyorsunuz!

- Yox, Allah eləməsin! Lap top kimiyəm, - deyə rəis əllərini sinəsində, kürəklərində gəzdirdi. Sonra yenə qaşları düyünləndi. - Hə, ordumuzda bir qayda-qanun olsaydı, mən də o məscid meydanındakı Şeyx kimi bir komandir olardım. Amma bizdə it yiyəsini tanımır. Komandir əsgərlərlə içki içir, qumar oynayır. Hazır uşaqları - generallar döyüş xəritəsini oxuya bilmirlər. Eh, hansını deyim?

- Ah, əzizim dedo, - dedi bufetçi. - Bizim sıralar kırılmaz zəncirlərdir. Bir səngərdə qolunu, o birində ayağını itirən partizan düşmanının boğazında dişini-dişinə keçirib qanını sovurar ki, güclənib bir də döyüşə qatılsın. Bizim son ucumuza çıxmaq mümkünsüz. Ben uçitel-öyrətmənəm. Öyrəncilərimlə Karabağa çok-çok ekskursiyalar yapdıq. Orada üçqatlı evlər, böyük apartomanlar, villalar, fazendalar gördük. Biri o birindən çox uzaqda. Bir-birilərin tanımazlar! faqat bizim divarlarımız çiyin-çiyinə söykənmiş olur. Birimizin həyəti o birimizin damıdır. Düşmən qabağından qaçmaz, əsir alınmazlar. Cənnətə kovuşarlar.

Gözləri böyüdü, dodaqları büzüldü, təlaş keçirtdi rəis:

- Necə, cənnətə? Əcəbdi. Neçə illərdi başına od töküllər Əfqanıstanın. İraqda daş üstə daş qoymayıb yadellilər. Qan su yerinə axır. Bəs ordan qaçan o yazıqların günahı nədi ki, cənnətə də qovuşmazlar?

- Dedocan! Allah-taala sevməz kaçmışları. Kuran kaçmağı, fərariliyi yasaq buyurmuş! Bir əfqan, bir İraq kaçkını görməzsiniz heç bir yerdə. Gəbərtdikdən sonra daha fazla olur qaçqınların işləri. İnkir-minkir hiç bir şey sormadan cəsədlərini cəhənnəmə sürüyor.

Rəis tapanca kimi açıldı:

- Bəlkə sən mələklərin qanadında gedəcəksən cənnətə? Boynuvun ardını görərsən! Soruşmaq ayıb olmasın, boş-boşuna nə veyillənirsən buralarda? Bəs sən də bu torpağın oğlu deyilsən? Partizanlara niyə qoşulmursan gedib?

Bufetçi sifətinə dağılmış saçları barmaqlarının darağıyla geri ataraq:

- Eh, mənimki gətirmir, dedo. Nə yapsam yenə azdır. İnşallah, bəlkə bir tank altında bomba olalım. Mənim öyrəncim Maxmud bir tankı yandırmış. O necə də bəxtiyardı - dedi. Sonra da qıçını azacıq irəli verib bir an tərpənməz, səssiz qaldı. O, əlindəki limonad butulkasını ayağının lüləsinə iki dəfə çırpdı. "Tuq, tuq". Yox, sümük səsi dolu, əzələ səsi boğuq olar. Amma bu səs boşluqdan gəlirdi. Bufetçi balağını yuxarı çəkdi. Bişmiş yumurta sarısı rəngində protez, topuqdakı kəmərə plastik sancaqlarla bərkidilmişdi. Bufetçi protezini əlləri arasına alıb var gücüylə sıxdı. Sanki ayağını yok, əfi bir ilanın boynunu sıxırdı. - Bir bakın bu protezə, dedo. Çok intikamlardan köyüyor beni.

Faqat, cənub birləşmələri komandanı Batay Basmanın mənə inamı çok-çok. Rəis bufetçinin ayağına baxa-baxa qalmışdı. Birdən Məscid meydanında köynəyinin ətəyi çəkmələrinin qunçunu sürtən Şeyxin sanki pələng pəncəsiylə cırmaqlamış zol-zol sifəti canlandı gözü önündə. "Ayağı protezli olsa da, uçitel-öyrətmən Nurcan bir hospitalı mühasirədən çıkartmış!" - nidaları səsləndi qulağında.

- Yaxşı, başa düşdüm, - deyə səbətə boylandı rəis. - Başınız batsın, köpəy uşağı, dilim ağzımda şişdi. Orda bişmiş qarğıdalı var deyəsən. Tez birini duzla, ver mənə, - deyərək əlini içəri salmaq istəyəndə bufetçi: - Olmaz, dedo! Yasaq! - deyərək səbəti qabağına çəkdi. Sarı çilləri qızarmışdı bufetçinin.

- Bunca turun, efendim. Ben yardımcı olurum - desə də, rəisin rəislik damarı tutdu. Səbətin üstündəki dəsmalı kənara atıb qarğıdalılardan birini dişinə çəkdi. Sarı, cod bığları bir az da qalınlaşdı elə bil. Bufetçi qolundakı saata baxdı. Sonra da hərbi qatara mançanarla qoyulan toplara barmaq silkələdi: - Koymam! Burakmam!

- Eh, sən hədələ bir! Xeyri nədir. Çax-çax baş ağrıdır, amma dəyirman işini görür.

- Ay oğlum - deyə ehtiyatla bufetçinin qolundan tutdu rəis, - başıbəlalıdı poyuzumuz. Sən bilən o voyenni sostav hara gedər burdan?

- Dedocan, bunu ben daqiq bilməm. Amma dünya böyük. Dəmir yollar çok! Afqanyundakı kavqalara koşula bilir. Özbəkistanın bağımsızlıq uğrunda silahlanmış dehkanları pambıq tayalarını, bir çox zavodları, toxuculuq kombinatlarını yandırmışlar. Latışlar, estonyunlar, "Rot-front" şüarlarıyla cihata kalkdılar. Qırğızıstanın dövlət başçısı kaçmış, üsyançılar dövlət məmurlarını giriyorlar. Bu koşun Bakı Xəzərindən bərələrə dolub da Türkmənbaşıya keçə bilir. Aşqabad silahlı üsyana kalkmış! Bu vəhşi koşunlar azadlıqları yaxmaq istiyor hər yerdə.

- Necə bilirsən? Bəlkə mən də elə o hərbi qatarnan qayıdım geri. Elə oralardan bir təyyarəylə uçum, mənzilimi başa vurum!

- Turun bir kadar. Sizin yağışdan çıxıb da, yağmura düşmənizi istəməm.

Rəisin əlləri yanlara düşdü. - Yağış-yağmur nədi?

- Dedocan. Bu hərbi qatar bir kadar karşıdan Urus-Martan cəbhələrinə girə bilir. Amma heç yana getməməsi lazım. Bəlkə elə burda məhv olması gərək o qatarın.

- Necə məhv olması lazım? - ciddi soruşdu rəis. - İstəyirsən ki, burda dava-dalaş düşsün?

- Dedocan, ben o başda bağımsızlıq uğrunda vuruşanların məhv olmasını istəməm.

- Bura bax! Elçün ağlayan gözdən olar! Tez itilib getməliyik burdan.

- Axı, dedocan, sizdə çox-çox Qalileo Qaliley əlamətləri var. İnsan insana əl tutmalı.

- Necə əl tutum? Bu vəhşi poyuzun amanını kəsməyə neçə-neçə Şeyx komandir diviziyası lazımdır. Sən də belə güclü Qalileysən əgər, muğayat ol, o boylu qadın tələf olmasın. Dedilər ki, maşinis də Allah adamıdı. Bəs buyursun tez sürsün xəstəni çatdırsın həkimlərə də.

- Bunu düşünmüşlər. Bir jenski vraç - mamaça - lor Mədinənin qulluğunda durur.

- Lənətə gəlsin o mamaça - lor da, o Musa dayı da. Qatarımızı gətirib qoyub cəhənnəmin ağzında.

Bufetçi dedonun ruhi sarsıntılarına haqq qazandırırdı. O, yaxşı bilirdi ki, burnuyla nohura çökmüş piyadaların döyüş maşınının, yağmalanmış aulun, suvağı sıyrılmış, çılpaq sütunlarıyla böyük Nizaminin "Bayquşların söhbəti" əsərini yada salan o xarabalıqların ağrı-acılarıdı dedonu belə baş-ayaq danışdıran.

Hərbi qatar uzun bir fit verib, dal-dalı vaqonlara tərəf getməyə başladı. Pilləkəndəki maşinist köməkçisi sarı bayrağını tez-tez sağa-sola yelləyir, hərdən də şeypurunun ağzını yuxarı tutub tükürpədici siqnallar verirdi.

Teplovozun avtomat birləşdiricisi birinci vaqona çırpıldı. Güclü şaqqıltı qopdu. Tarak. Sonra bu şaqqıltılar qatar uzunu axıb getdi. Təpələr arxasında çoxçaplı pulemyotlardan atəş açırdılar sanki.

- Gözünüz aydın, dedo. Az qalır çıxışa! Rəis sualedici nəzərlərlə bufetçiyə baxdı.

- Çıxış nədi?

- Hərbi qatarı çıxmağa düzləndiriyorlar!

- Ə... köpəy uşağı, ondan mənə nə?

- O... o...o... Dedo, gözümüzün ağı-qarası o qatar. Allahıma kurban olum, şərəf, şan kapıları açıyor üzümə. Qəhrəmanlıq orda! Ad-san orda! Bir bakın, arxa çantalı iki soldat həmən ambar-vaqonun tamburuna qalkdılar. Onlar bu vaqonun koruyucuları, "çosavayları" demək. Oxrana derlər bunlara.

- Hə, nəyimə gərək kim hara minir? Arxa çantalarıyla nə işim?

- Dedo, səfərdə olurkən soldatlara şəkər, suxarı, ət, "squşonnu moloko" da verirlər. Ben çalışıb, o bankalardan bir-ikisini alalım - deyərək, səbətindən çıxardığı araq butulkalarını ciblərinə dürtdü. - Ben bir buçuq daqika ötüncə dönüyorum buraya - deyərək kupedən çıxdı.

"Keçi can hayında, çoban piy axtarır" - dodaqaltı mızıldandı rəis. Görəsən bufetçinin içəriləri rentgendə necə görünər? Al-qırmızı damarları atılıb-düşür. Qanı fəvvarələrlə vurur… Amma mənim ürəyim, yəqin ki, qapqara, özü də daş kimi donuq. - Yox, bağıraraq araq butulkasını silkələdi. Yüngül, qov kimiydi. Hörmə-qamış səbətin üstündəki dəsmalı kənara atıb, içində qurdalandı. Əli soyuq şüşəyə toxunanda isti bir meh keçdi ürəyinin başından. - Hə. Nə yaxşı? Allahın gözündən düşməmişəm deməli. Əşi, qoy birini aşıraq dana! Buna nə icazə? Keçəl halva yeyər, puluna minnət! Cəmi dərdlərin dərmanına can qurban, - deyərək butulka ağzında daşa dönmüş xəmiri ovmağa tələsdi. Amma lüləyin başında nə probka, nə dəmir qapaq, nə daşa dönmüş xəmir - heç nə yox idi. Gözlərini bərəldib bir də baxdı. Və - Vay anamcan! - deyərək butulkanı özündən uzaqlaşdırıb ehtimalca masanın üstünə qoydu. Bəs tıxac yerində çəhrayı rəngə çalan nədi belə? Gecə qırığı, şinel parçası? Yox, hövüş, nəm pambıq yumrusu. Benzinin qoxusu vurdu rəisi! Bəli, bu əldə düzəlmə qumbaradı. Fitili yanmasa qorxusu yoxdu. "Əşi, mənim nəyimə gərək? Qoy dursun orda." Rəis bu dəfə əlini ehtiyatla saldı səbətə. "Dayan, deyəsən dəmirə toxundum. Bu nə ola bilər? Hə, konisterdi, içi də araq dolu. Bəs bu niyə belə ağırdı? Həm də çıxmaq bilmir!" Rəis ikiəlli girişdi "konisterə". Laxlatdı, çəkdi, dartdı. Çıxartdığını görüncə nəsə demək istədi. Ağzını açıb-yumdu. Amma səsi çıxmadı. Bu, saatlı, əqrəbli bomba idi. Partlasa razyezdin təmir sexləri, su kaçalkaları, içi dolu sisternalar da od tutacaqdı. Bəs mən niyə keyləşmişəm? O, başını pəncərədən çıxarıb ehtiyat yoldakı hərbi qatara tərəf boylandı. "Bu nədi? Allah evini yıxmasın o bufetçinin! Bombaları mənə qan ağladır. Amma gör necə sakit, kefi kökdü! Odur, soldatlardan iki "squşonnu moloko" aldı. Sonra da hər soldata bir butulka araq verdi. - Soldatlar "Ura, ura" - deyə bir-birini qucaqlayıb, araqları başlarına çəkdilər. "Oxxay, o gedən yerə dərd-bəla getməsin" - deyə dodaqlarını yaladı rəis. Dimidrollu araq işini görmüşdü. Sarıbəniz, fındıqburun soldatın əyilmiş başı uca qamətini də aşağı dartırdı. Bufetçi onu qucağına götürüb dəmir kresloda oturtdu. Bayaqdan ağzını əlləriylə qapayıb, gülməyini saxlamağa çalışan o biri soldat, elə gülə-gülə tamburun yerinə uzandı.

- "Eh, nə oturmuşam?" - Ağarza, ay yoldaş provodnik - bağıra-bağıra qapıya tərəf yüyürdü rəis. Ağarzadan səs çıxmadı. "Yəqin hansı bir vaqonasa dilək dalınca gedib?" O, hövlnak yerə düşdü.

Vaqona qayıdan bufetçinin bir gözü saatında, bir gözü də hərbi qatardaydı. Avtobirləşdiricilər vasitəsilə vaqonların tormoz şlanqları bağlanmış, maşinist köməkçisi "sehirli" çəkiciylə təkərlərdə yağın normada olub-olmadığını yoxlayıb başa çıxmışdı. Ən gözəli də oydu ki, daha heç kim əyilib vaqonun altına baxmayacaqdı. Tamburdakı "çasovoy"larsa xorra çəkirdilər. İndi bircə anı itirməklə misilsiz bir qələbəni itirmək olardı. Vəzifə maqnitli bombanı ambar-vaqonun altına pərçimləməkdi. Bufetçi "fuqası" qoltuğunun altına oturdub, gödəkçəsinin düymələrini bağladı. Əldədüzəltmə qumbaranın ağzında kirəcə dönmüş pambığı barmaqlarıyla yumşalda-yumşalda saçaqladı. Fikrə getdi bir an. Gah yüzlərlə insanı məhv edə biləcək bombalara, gah da üfüqlər arxasındakı yaşıl yulqun səhrasının fırtınadan sonrakı dəniz kimi hamar-hamar yırğalanmasına baxdı. Yolətrafı cökə ağaclarının ölü hərəkətsizliyi də məhzumluq artırırdı. Ölüm qaşla-göz arasındadır. Günbatar gecəylə-gündüzün çarpışma meydanıydı. Orda işıqla qaranlığın ölüm-dirim savaşı gedirdi.

Birdən o, buludların arasından süzülən şəfəqləri böyük bir yelpicə oxşatdı. Kaş tərpənib, küləkləyəydi! Bufetçi ciyərdolusu bumbuz hava udar, sərinləşərdi. İşdi, əməliyyat vaxtı onu görən olsa, Tanrıdan aman istəməyəcək! Butulkanın pambığını yandırıb, ambar-vaqona çırpacaq. Qoltuğundakı fuqas gurultusu və işıqlarıyla onun qələbəsini ətraflara yayacaq.

Başılovlu rəis Ağarzanı teplovozun yanında yaxaladı. Qayışından ikiəlli yapışıb ayaqlarını yerdən üzdü. Başından çırpsa, Ağarzanın işi bitmiş olardı. Amma yavaşca yerə qoyub yumruğunu çənəsinə sıxdı.

- Ə... köpəy uşağı - boğum, mundar ələyim səni?

- Ney-lə-mişəm? Nə-yə görə - kəkələdi Ağarza.

- Vaqonda bomba var!

- Başa düşmədim. Nə bomba?

- Fuqas! Saatdı, əqrəbli! Zavodskoy!

Ağarzanın gözləri təpəsinə çıxsa da, dinmədi. "Araq bu alkoqolikin ağlını almayıb ki?"

- Qaxılıb postunda oturmursan! Vaqonda Mədinəyə terror hazırlanıb!

- İnanmıram. O, polkovnik Şeyx Capağan general Batayın arvadını gözbəbəyi kimi qoruyar. Həkimlər növbə çəkirlər Mədinənin yanında. Elə o bufetçi də Mədinəyə gözdü bir növ. Keçən razyezddə vaqona qalxan kimi Mədinəgilin kupesinə girdi. Nəynə arvad onu - Ay oğlum - deyə qucaqlayıb bağrına basdı.

- Məni yatırtma. Terrorist olmasa, o bombalar nəyinə gərək?

- Ay rəis, cəbhə zonasında limonad, kefir satan, elə silah-sursat da sata bilər. O bombalar heç! Amma müsibətimiz başqadı.

- Nədi ki?

- O qatarın naznaçennisi Qarabağ cəbhəsinədi!

Rəis dondu bir an. Sonra da - Nə bilirsən? Fala baxmısan?

- Yox! Musa dayı dedi. Ona da ştabdan çatdırıblar.

- Belə çıxır ki, gavurlar süngüyə keçirəcəklər uşaqlarımızı. Şıxlar təpəsi, Qırxqoçu meydanları məzarlığa çevriləcək. Ölərəm, ancaq qoymaram o qatar yerindən tərpənə! O ilanı öz yuvasında boğacam. Birdən ətini kəsdilər elə bil. - A...a...a... Hanı o bombalar? - deyə havanı yumruqlaya-yumruqlaya vaqona tərəf yüyürdü. Ondan geri qalmamağa çalışan Ağarza rəisi haqladı.

- Sən Allah, qurtarın bomba söhbətini. Sərnişinlər panikaya düşüb, didəllər ikimizi də.

- Qorxmuram heç kəsdən. Dilim uzun olacaq. Mən dağ boyda rəis bir qıçımdan gələn o şairdən də acizəm? Tuanseyə gedir ki, gəmimiz ermənilərin əlinə keçməsin. Mədinə də nə əziyyətnən meydana gəlib partizanları qələbəyə ruhlandırır. O bufetçi də Qalileo Qalileyi böyük əqidə, məslək sahibidi, insanlığa ali xidmətlər göstərir - deyib, gözümə soxdu. İndi mən sizə o bombaların diliynən cavab verəcəm. O fuqasa, əl bombasına da sən çatdır məni, yarəb! - deyə, vaqona tərəf cumdu rəis!

Rəisin bağırtıları ambar-vaqonun altındakı bufetçini hədəqədən çıxarsa da hövsələsini basır, "başına yığışallar, fit anlayallar, mən də ilişərəm" - deyə işini tez başa çatdırmağa çalışırdı. Nəhayət, bombanı oturdub general Batay Basmanın xüsusi tapşırığını yerinə yetirdi. Bufetçinin aynası açılmışdı. Üzünü qibləyə tutub salavat çevirdi: "Ey Tanrım, azımı çoxa, yarımçığımı bütövə say! Bir türkün sinəsində bütün türklərin ürəyi döyünüyor. Atatürkümüz də azad, bağımsız görmək istəmiş türk dünyalarını. Partdayar, dağılar bu hərbi qatar burada. faqat, bu gavur cəhənnəmini Karabaqda alışmağa koymam." Bufetçi qollarını yanlara açıb qaranəfəs gələn rəisin qabağını kəsdi.

- Dedo, nədən böylə üzüldünüz? Aram olun, dedocan. Gəlin kalkalım vaqona? O, qolundakı saata baxdı: - Bir daqika ötüncə Musa dayı qatarı sürər, biz gedəriz!

Qatarımız zağ-zağ titrədi birdən. Vaqonlar bir-birinə çırpıldı. Şaraq-şaq-şak. Çoxçaplı pulemyot ardıcıl atəş açdı sanki. Rəis yerdə qala bilərdi. Bufetçi rəisi yüngülcə çiyinləyərək vaqon qapısına tərəf yönəltdi. Gözümlə görməsəydim, inanmazdım. Rəis pilləkən qollarından ikiəlli yapışıb, pişik cəldliyiylə vaqona sıçradı. Teplovoz heç özündə deyildi. fışıltıyla yana vuran buxarı yulqun kollarını kökündən qoparır, təkərləri relsləri cırmaqladıqca, ətrafı yanmış dəmir qoxusu bürüyürdü. Musa dayı tələsirdi. Bir dəqiqə yox, bircə saniyə yubansa, hərbi qatardakı partlayışlar onun vaqonlarını da yandıra bilərdi.

Biz məntəqədən çıxa-çıxdaydıq. Vaqonlar atılıb-çalxalanır, qatar dartınır, sürət götürürdü. Bufetçi saatına baxdı və sevincək:

-Bartol! Musa dayı. Bunca sən təkcə maşinist yok, aynı zamanda dəqiq bir kompyutersin! Bir kadar çabuq ol, tez çıkalım buradan!

- Yox, - bağırdı rəis. - Qatar heç yana getməyəcək! Amma necə saxlayım? Arabadımı, düşüm çevirim böyrü üstə? Bəs bunun əl tormozu hanı? - Aha, odu - deyərək qapının böyründə iri qoz sındıran kəlbətinə oxşar əyləcə əl atdı. Bunu görən bufetçi dedonun biləyindən yapışdı:

- Dedo! Sən Allah, yatmayın! Burada turarsaq, məhv olarıq.

- Yox, qatarı saxla!

- Lütfən açıqlayın, məramınız nə?

- Qarabağa gedir o voyenni poyuz. Bəs onu buraxım Laçınımın altını üstünə çevirsin? Sənin səbətində bombalar var. Çək tormozu. Düşüm aşağı, o voyenni poyezin anasını ağladım. Hanı o? - Rəis səbəti qapının ağzında tapdı. Əllərinin ikisini də birdən saldı içəri.

- Hanı burdakı o fuqas bombası? Əqrəblərini gözümlə görmüşəm. Ağzı pambıqlı butılka hanı bəs? Dözmədi. Səbətin astarını üzə çıxardı. Yumru, ala-qırmızı bir dəri düşdü yerə. Gözü bərabərinə qaldırdı. "Harda görüb bu dərini?" Gözlərini ovuşdurub bir də baxdı. "Aha... Quyruğu başına tikilmiş ala-qırmızı çölpişiyi dərisi." Heyrətdən donmuş rəis dili dolaşa-dolaşa:

- C..anım-gö..züm, bu ki çölpişiyi dərisindən olan papaqdı. Şeyx komandir Məscid meydanında onu Nurça adlı bir partizana ünvanladı.

Bufetçi papağı başına qoydu.

Rəis: - Sən Nurçasan! O, qəhrəman Nurça - deyərək əllərini sevincək bir-birinə çırpdı. - Maskirovkandan da heç olmaz! Vaqonlarda kefir, limonad bağırıb altdan-altdan işlər görürsən? Hə, elə ayağında protezi görəndə şübhələndim sənnən. Yaxşı, bəs bombalar hanı?

- Onlar da harada olması lazımsa orada - dedi bufetçi.

Qatar sürət götürmüşdü. Musa dayı siqnal vintilini tez-tez irəli geri sürüşdürür, teplovoz "qooq", "qi-qi-qi" fitləriylə sanki şaqqanaq çəkir, irəliləyirdi.

Bufetçi ehtiyat yoldakı hərbi qatara tərəf boylandı. Sonra da - hımm - deyə dodaqların büzdü. "Bəs nooluyor? Bombaya çər dəymiş ya. Bəlkə maqnitində bir əngəl varmış". Narahat bufetçi saatı qulağına tutdu. Çıqqıltısını eşidə bilmədi. Kiçik əqrəbinin tullana-tullana getdiyini görüncə "Bana noolmuş böylə? Çok səbrsizim. Faqat hər şey qaydasında. Bir Allah Məhəmməd Əliyulul deyəlim, yer göyə katılsın". Ancaq partlamadı bomba. Qatılmadı yer göyə!

- Nooldu bəs? Niyə partdamadı bəs? Qoymadın işimi görüm. Voyenni poyuzu niyə əldən buraxdın?! - deyib bufetçinin yaxasına yapışdı rəis.

- Dedo! Benim bir suçum yok! İşimi çox dəqiq yapdım. Faqat, nə güzəl, kayışınızdan bir silah asılmış. Çabuq olun. Bir kurşun buraxın o qatarın ambar-vaqonuna. Alışsın, məhv olsun qatar! Tamammı? Çabuq olun, dedocan. Rəis tapançasına əl atdı. Lakin əli cərəyan vurmuş kimi geri sıçradı.

- Yox! Kara gəlməz - deyib başını buladı rəis. Dözmədim. - Kara gəlməz nədi? Ay yoldaş mayor. Tez olun, qatar uzaqlaşmamış tapançanızla bir atəş açın. Güllələyin o ambar-vaqonu. Qarabağa gedib çatmasın o silah-sursat!

- Eh, alınmaz! Bitməz söhbətdi, - deyib üzünü turşutdu. Alınmaz nədi, qorxmayın, bizə bir xətər yetirməz. Yoxsa o qatar Qarabağın altını üstünə çevirəcək. Bölgənin taleyi sənin əlindədi. Bütün Azərbaycanın gözü səndədi.

Rəis kömür kimi qaralmışdı. İynə batırsan, qanı sellərlə axardı. Gözləri dolmuşdu. O kinli-kinli hərbi qatara tərəf baxdı. Ancaq yenə atəş açmadı. Dağlar əriyərdi ona zillənən baxışlarımız altında. Ancaq rəis susurdu.

Amma elə o andaca hardasa, lap əl çatarda Pamirlə Tyanşan baş-başa gəldi sanki. Göy yerə çökdü. Yer göyə qalxdı. Məntəqədəki ambar-vaqon top kimi atılıb-düşürdü. Zəlzələ qopmuşdu meydanda sanki! Təmir sexləri, xidməti binalar yerin altına sovrulurdu. Ətraf təpələr də hündürləşdilər birdən. Sonra bu hündürləşən təpələrin ortasında alov püskürən bir oyuq yarandı. Bu əsl vulkan krateriydi. Bu kraterdən göyə sıçrayan top lülələri havada nərdivan kimi asılmış tank tırtıllarına pərçimlənərək mazut sisternasının üstünə düşdü. Sonra bir raket başlığı içi soldat dolu vaqon platformanın tən ortasında buruldu, eşildi, qıvrıldı. İgidin adını eşit, üzünü görmə! Alovlar vaqonların altını yalaya-yalaya irəlilədikcə Qarabağda topları dağlara dırmaşdıracaq ayqırları, səngərlərimizə, komandir postlarımıza soxulacaq komikadza itləri gəbərdir, viski, rom butulkalarını başlarına çəkə-çəkə Əfqanıstda göstərdikləri “rəşadətlərdən” ağzı köpüklənə-köpüklənə danışan gavur zabitlərin cızdağını çıxardırdı. Biz sürətlə uzaqlaşır, ehtiyat dəmir yolundakı o hərbi qatarın alovları arxamızca yellənən yaylığı xatırladırdı.

Yusif Həsənbəy

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 9 dekabr.- S.4-5.