“Mən həmişə minnətdaram Sizə...”

Vaxtilə ulu öndərə müraciətlə deyilmiş bu səmimi ürək sözləri dahi sənətkarımız Hüseyn Cavidin qızı Turan Cavidə məxsusdur. Böyük şairin ev muzeyinin 30 illiyini qeyd etdiyimiz bu günlərdə ədəbiyyatımızın müqəddəs bir ocağının ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin böyük qayğısı sayəsində necə məhəbbətlə yaradıldığını təsdiqləyən sətirləri oxumaq hər birimiz üçün olduqca xoşdur.

“Turana qılıncdan daha kəskin ulu qüvvət, -

Yalnız mədəniyyət, mədəniyyət, mədəniyyət!”

- deyən ölməz sənətkarın 30 yaşlı ev muzeyi mənzili əbədiyyət olan bir şəxsiyyətin xatirəsinə yaradılmış ən qiymətli hədiyyədir.

Turan Cavid: Xatırlayıram, rəhmətlik Mirvarid Dilbazinin şeirini. "Sağ olsun Cavidi vətənə gətirən oğul" - deyir. Görünür ki, Allah insanları yer üzünə göndərəndə hər kəsi öz missiyasına görə göndərir. Kimsə nə isə eləməlidir. Bu adam bu işi görməlidir. Məndə həqiqətən bir inam var ki, bir işi başlayan adam mütləq sona çatdırmalıdır. Məsələn, bəziləri deyirdi ki, buranın alınması mümkün deyil. Deyirəm mümkün olmayan şey həyatda yoxdur. O bir ölümdür ki, insanlar acizdir. Qalan hər bir şey insan iradəsindən, insan qeyrətindən asılıdır.

Heydər Əliyev: 20 il bundan öncə bir sərəncam imzalamışdım. Cavidin 100 illik yubileyi ilə əlaqədar.

Turan Cavid: O, çox qeyri-adi bir hadisə idi.

Heydər Əliyev: Sonra fikirləşdim ki, dünya qəribə bir dünyadır. 20 il bundan öncə (1981-ci il - red.) başladığım bu işi elə davam edəcəm. Cavidin həbs olunması, sürgün olunması, vəfat etməsi - bu bir dövrdür. Vəfat etdi, getdi torpağa. Amma bundan sonra loru dildə desək, yenidən dirilmə məsələsi - mənəvi cəhətdən onun reabilitasiyası var idi. Tam reabilitasiya olunmalı idi.

Turan Cavid: Mən həmişə deyirəm, 1956-cı ildə onlar cismani bəraət aldılar. Amma yenə də onlar haqqında yazmırdılar. Əsl bəraət 1982-ci ildə oldu.

Heydər Əliyev: 1982-ci ildə bu adamın Sibirdən cənazəsinin gətirilməsi ilə nəticələndi. O dövr mənim yadımdadır, nə qədər çətinliklər var idi. Onun gedib gətirilməsi məsələsi nə qədər çətinliklər törədirdi. Bunu etdik. Artıq mənə xəbər verdilər ki, gətirirlər, indi mən müşavirə çağırıb qərar qəbul etməliydim ki, nə etməli. Düzdür, qohumların çoxusu, sənin özün də deyirdin ki, Bakıda dəfn olunsun. Yeganə bir adamıydım ki, mən onun Naxçıvanda dəfn olunmasını təklif etmişdim. Hətta yazıçılar belə onun Bakıda dəfn olunmasının tərəfdarıydılar. Mən dedim ki, Naxçıvanda dəfn olunması lazımdır. Amma nə üçün Naxçıvanda? Mən Naxçıvandakı qəbiristanlığı da tanıyıram. Naxçıvanda bir fəxri xiyaban da yoxdur. Amma Naxçıvan deyəndə mən nə deyirdim, şəhərin mərkəzində bir yerdə dəfn olunsun və məqbərə tikilsin. Və bunu mən başa salandan sonra bir çoxları razı oldu. Bəziləri yenə də deyirdilər, Bakı paytaxtdır, Naxçıvan da onun doğulduğu yerdir. Bir də ki, burada, fəxri xiyabanda Azərbaycanın böyük insanalrı çoxu yan-yanadır. Amma orada, təəssüflər olsun ki, xırda insanlar da var. Layiq olmayanlar da var. Amma mən o vaxtlar dedim ki, mənim fikrim mənim düşüncələrim tamam başqa şeyləri nəzərdə tutur. Naxçıvanda yer də seçildi, yaşadığı evin yanında və böyük bir məqbərə də ucaldı. Mən belə bir tapşırığı vermişdim ki, bunu edin. Mən gedib qayıdana qədər bunu etməmişdilər. Mən Moskvada qalanda ağır vəziyyətdə bir çox şeylər düşünürdüm, onlardan biri də Cavid məqbərəsi idi. Qayıdıb gələndə ilk maraqlandığım bu oldu. Amma bu ərəfədə də mənim elə bir səlahiyyətim yox idi. Naxçıvana adi vətəndaş kimi gəlmişdim. Sonra mən deputat seçildikdən sonra yenə də gəldim Naxçıvan rəhbərliyinə ki, bəs belə bir iş görmüşük, gəlin, bunu axıra çatdıraq. Amma o dövrdəki vəziyyətdə bunu etmək çətin idi. Mən özüm 1991-ci ildə Naxçıvana rəhbər seçildim. Bir-iki proyekt verildi və proyektlərin seçilməsi ilə məşğul olduq. Bu işlərin başa çatdırılması da asan olmadı. Taleyində demək bu olmalıymış.

Turan Cavid: Çox ağır taleyi var idi. Amma son nəticə yaxşıdır.

Heydər Əliyev: Həqiqətən ağır taleyi var. Amma gör necə sonu oldu. Azərbaycanda elə ikinci bir şəxs yoxdur, onun sevimli həyat yoldaşı və oğlu bir məqbərədə dəfn olunsun.

Turan Cavid: Bir şeyə həmişə inanıram ki, nə isə gecikəndə çox uğurlu səbəbə görə gecikir. Vaxtilə olsaydı, yəqin ki, belə olmayacaqdı. Demək ki, bu mütləq gecikməliydi. Azərbaycanda Sizdən başqa heç kim bunların üçünün bir yerdə dəfn olunmağına icazə verməyəcəkdi. Bu mənim üçün çox böyük bir ağrı idi. İstədiyim o idi ki, misal üçün, gətirilmə ərəfəsində elə fikrim var idi ki, qardaşımı da bura gətirəm, amma burdadır. Elə ki, gətirildi, mən dayandım, fikirləşdim ki, hara gətirmək olar. Elə də oldu ki, bunlar doğrudan da, birləşdilər yenidən. Artıq mən sentyabrda anamın cənazəsini Naxçıvana aparıb atamın yanında dəfn etdim. O dəqiqə çox rahatlandım, onlar üçü də birlikdədilər. Birləşdirə bildim. Siz olmasaydınız bu iş baş tutmazdı. Mən həmişə minnətdaram Sizə...

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 9 dekabr.- S.1.