Səməd Vurğun

(Vəkilov Səməd Vurğun Yusif oğlu)

Mən 1906-cı ildə Azərbaycan SSR Qazax rayonunun Salahlı kəndində doğulmuşam. Vurğun - "aşiq" mənim təxəllüsümdür.

Uşaqlıq illərim doğma kəndimdə keçib. On iki yaşlı yeniyetmə ikən mən Qazaxda Müəllimlər seminariyasına qəbul olunmuşam.

1920-ci ildə Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulan zaman komsomola daxil oldum və Qazax rayonunun kəndlərində ilk komsomol özəklərinin yaradılmasında fəal iştirak etdim.

Müəllimlər seminariyasını bitirdikdən sonra bir neçə il doğma kəndim Salahlıda, sonra isə Qubada və Gəncədə müəllimlik etmişəm.

1929-cu ildə Bakıya köçdüm, sonra Moskvaya yollandım, orada 2-ci MDU-da təhsilimi davam etdirdim. 1931-ci ildə Moskvadan Bakıya qayıtdıqdan sonra Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunun dil və ədəbiyyat bölməsinə aspiranturaya daxil oldum.

Ədəbi yaradıcılığa 1926-cı ildən - iyirmi yaşında ikən başlamışam.

Mətbuatda ilk dəfə "Gənc işçi" ("Molodoy raboçiy") qəzetində Azərbaycan dilində dərc olunmuş "Göy göl" şeirilə çıxış etmişəm.

Bu zamandan etibarən mən müntəzəm və ciddi olaraq şeir yazıram: "Şairin andı", "Hazır olun" və s. 1926-1929-cu illərdə folklorun güclü təsiri altında yazılmış şeirlərim o zaman qəzet və jurnallarda çap olunmuşdur. Onlarda mən doğma yurdumun təkrarolunmaz gözəlliyini tərənnüm etmişəm…

İlk irihəcmli əsərimi - "Komsomol poeması"nı mənim üçün şüurlu ictimai-siyasi həyatımın ilk məktəbi olmuş Lenin komsomoluna həsr etmişəm.

1930-cu ildən Azərbaycan dilində "And" şeirlər kitabım çap olunmuşdur. İki ildən sonra ikinci kitabım - "Fanar", sonra isə "Şeirlər" (1935), "Könül dəftəri" (1938) çapdan çıxdı. Vətən və xalq mövzusu kitablarımın əsas mövzusuna çevrildi.

A.M.Qorkinin çıxışını eşitdiyim sovet yazıçılarının Birinci Ümumittifaq qurultayının işində iştirakım (1934-cü il) həyatımda böyük hadisə oldu.

Həqiqətlərimizin poeziyasını açmağı, həyatımızın çox mühüm tendensiyalarının fəlsəfi ümumiləşmələrini verməyi qarşımda yaradıcılıq vəzifəsi qoyuram. Bilirəm - bu çətin yoldur, lakin vicdanım, sovet ədəbiyyatına sədaqətim, müasirliyimizə böyük məhəbbətim məni bu yoldan keçirəcək. Əsl şairin düşmənlərdən və hər cür "çətinliklərdən" qorxaraq səsini qısmağa haqqı yoxdur. Əgər şair öz oxucusu ilə danışmağa dərin daxili tələbat hiss edirsə, o onunla güclü və ədalətli, cəsarətli və aydın səslə danışmalıdır. Yarımçıq sevmək olmaz: yarımçıq nifrət etmək olmaz. Şair xalqın böyük işlərinə məhəbbətini və inkişafa mane olan hər cür geriliyə, ətalətə, saxtakarlığa nifrətini tam gücüylə ifadə etməlidir.

Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının katibi olarkən mən Azərbaycan ədəbiyyatındakı burjua-millətçi meyillərə qarşı israrla mübarizə aparır, xalqın həyatının düzgün əks etdirilməsinə çağırırdım.

Çoxsaylı mənzum poemalarda, dramlarda, o cümlədən "Komsomol poeması", "Bulaq əfsanəsi"; "26-lar"; "Bəsti"; qəhrəmanlıq dramları "Vaqif", "Fərhad və Şirin" (Stalin mükafatı almış), "Xanlar" dram-poeması, "Muğan" və "Köhnə dostlar" poemalarının adlarını çəkə bilərəm. Mən Azərbaycan xalqının uzaq və yaxın keçmişindən unudulmaz lövhələri canlandırmaq istəmişəm.

1938-ci ildə Bakıda Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının səhnəsində Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda qəhrəmancasına mübarizə aparmış XVIII əsrin gözəl, vətənpərvər şairi haqda "Vaqif" poeması tamaşaya qoyulmuşdur. Bu pyes 1948-ci ildə Azərbaycan teatrının Moskvada qastrolları zamanı göstərilmişdir.

1939-cu ildə mənim Bakı proletariatının inqilabi mübarizəsi haqqında mənzum "Xanlar" ("Gün çıxır") pyesim, üç ildən sonra isə Nizaminin "Xosrov və Şirin" poeması əsasında "Fərhad və Şirin" qəhrəmanlıq dramım səhnəyə qoyuldu. Bu dram T.Steşnevanın tərcüməsində 1946-cı ildə Stanislavski və Nemiroviç-Dançenko adına Moskva Teatrının səhnəsində göstərildi.

"Fərhad və Şirin" dramatik poemasından sonra mən yeni böyük "İnsan" dramatik poeması üzərində işə başladım. Burada mən sovet xalqının qəhrəmanlığını və mənəvi-siyasi böyüklüyünü, onun humanizmini, insan idrakının qələbəsinə inamını, ilk növbədə Azərbaycan və rus xalqları arasındakı dostluğu göstərmək istəmişəm.

Bu pyes üzərində çalışmaqla yanaşı, mən xalqımın gözəl paytaxtı haqqında - "Bakı haqqında dastan" ("Poema o Baku") böyük mənzum epopeyası üzərində işləmişəm.

Sovet Azərbaycanının 15 illiyinin qeyd olunması ilə əlaqədar mən Azərbaycan nümayəndəliyi tərkibində Kremldə qəbulda olmuş və şeirlərimi oxumuşam. Bu, həyatımın unudulmaz anları olmuşdur.

Böyük Vətən müharibəsi illərində sovet döyüşçülərinin qəhrəmanlığını tərənnüm edən bir sıra əsərlər yazmış, müstəmləkəçiləri və müharibə qızışdıranları ifşa etmiş, sülh və azadlıq uğrunda mübarizəyə çağırmışam. Bir çox əsərlərim faşizm, irtica ilə mübarizə mövzusuna həsr edilmişdir ki, bunların da arasında G.Dimitrov barədə "Ölüm kürsüsü" və "Zəncinin arzuları" poemalarını ayrıca qeyd edirəm.

Mən Puşkinin "Yevgeni Onegin", Qorkinin "Qız və ölüm", Şota Rustavelinin "Pələng dərisi geymiş pəhləvan" (şərikli), Nizaminin "Leyli və Məcnun"unu Azərbaycan dilinə tərcümə etmişəm…

Çoxmillətli sovet ədəbiyyatı - dünyanın qabaqcıl ədəbiyyatı yalnız özündə kommunizmin nəcib ideyalarından ruhlanmış sosialist məzmunu ilə deyil, həm də bu mündəricəni, bu ideyaları təcəssüm etdirən zənginliyi, milli bədii forma müxtəlifliyi ilə güclü və gözəldir.

Bütün ədəbiyyatımız üçün vahid forma olan sosialist realizmi heç də bütün millətlərin sovet yazıçılarını gerçəkliyimizin bütün proses və hadisələrini bədii cəhətcə bütün milli ədəbiyyatlar üçün hansısa vahid forma çərçivəsində açmağa və ümumiləşdirməyə məcbur etmir. Sosialist realizmi metodunun mahiyyətini bu cür başa düşmək həyat həqiqəti ilə tam ziddiyyətə girərək onu doqmatik, dar çərçivədə dərk etmək deməkdir. Axı həyat özünü çoxcəhətli təzahür etdirir, bu isə incəsənətdə, eyni zamanda milli forma rəngarəngliyini şərtləndirir. Hər bir millət əsrlərlə təşəkkül tapmış öz tarixi inkişaf yoluna, məişət tərzinə, ənənələrinə, dilinə, adətlərinə, bacarıq və vərdişlərə, düşüncə tərzinə və xasiyyətə malikdir.

Rus dilində ilk şeir kitabım - "Şeirlər və poemalar" 1925-ci ildə çıxmışdır; sonra 1939-cu ildə "Səhər nəğməsi" şeirlər toplusu, 1942-ci ildə "Xoşbəxtlik uğrunda" şeirlər toplusu, 1948-ci ildə "Seçilmiş əsərlər", 1949-cu ildə "Seçmələr", 1950-ci ildə "Poemalar və şeirlər", "Kommunizm oxuyuram", "Pyeslər" çapdan çıxmışdır.

Klassik rus poeziyasının elementləri Azərbaycan poeziyasının, əlbəttə, üzvi elementləri şəklində yaradıcı surətdə mənimsənilmişdir. Belə ki, Onegin beyti tam hüquq sahibi kimi Azərbaycan şeirinə daxil olmuşdur. Döyüşkən Mayakovski ahəngi də şeirimizdə yerini tapmışdır.

1945-ci ildə məni Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçiblər, 1946-cı ildə isə mənə əməkdar incəsənət xadimi adı verilib. 1946-cı ildə SSRİ Ali Soveti deputatları nümayəndələrinin tərkibində İngiltərəyə getmişəm.

1948-ci ildə Vrotslavda (Polşa) mədəniyyət xadimlərinin konqresinin iştirakçısı olmuşam, 1950-ci ildə Sülhü Müdafiə Sovet Komitəsinə üzv, sonra SSRİ Ali Sovetinə deputat seçilmişəm. 1949-cı ildən Ü(b)P-nin üzvüyəm.

1956-cı ildə 50 illiyimlə əlaqədar mənə "Azərbaycan SSR xalq şairi" fəxri adı verilmişdir.

Bakı, 1956-cı il

Səməd Vurğun 27 may 1956-cı ildə vəfat etmişdir.

* Səməd Vurğunun ilk dəfə rus dilində yazdığı bu tərcümeyi-halına tarixilik baxımından yanaşılması düzgün olardı - T.Ə.

Ədəbiyyat qəzet.- 2011.- 30 dekabr.- S.4.