Tale yükü

Hekayə

Güllər şəhərə çatanda səhər yenicə açılmışdı. O yaxın kəndlərin birində yaşayırdı və günaşırı şəhərə ağartı gətirib satırdı. Yaşına görə çox sinli görünən Güllərin sifətində həyatın şirinliyindən çox, acısı duyulurdu. O cəmi üç il bəxtəvər gəlinlik ömrü sürmüşdü. Sonra, sonrası doyunca qulluğunda dura bilmədiyi əri Mustafa könüllü cəbhəyə gedib döyüşlərdə şəhid olmuşdu.

Güllərin mindiyi avtobus şəhərin ortasına çatanda o, ayağa durdu və həmişə düşdüyü dayanacağa tərəf yeridi. Qatıq-süd bankaları ilə dolu zənbillərini darta-darta sürücüyə yaxınlaşdı və bayaqdan bəri əlində hazır saxladığı pulu ona verib gözlədi. Qapılar açılan kimi ehmalca maşından düşərək hıqqına-hıqqına yükünü səkiyə çıxarıb yerə qoydu. Əliylə tumanının ətəklərini çırpıb, belinə sarıdığı şalı dartıb düzəltdi. Yenidən zənbillərini qaldırıb yaxınlıqdakı binaların arasına girdi. Tinə çatanda ayaq saxladı. Ehtiyatla qarşı tərəfdəki yolun bir qırağına tökülən zibil topasına baxdı. Neçə dəfələrlə hürüb onu qorxudan boz iti yenidən zibil topasının böyründə görüb duruxdu. İtin başı zibil eşməyə qarışmışdı. Güllər üsulluca geri döndü və dolanıb binanın o biri başından həyətə girdi. Həmişə olduğu kimi, məhlədə süpürgəçidən savayı hələ heç kəs gözə dəymirdi. Deyəsən, çox tez gəlmişdi. Süpürgəçi Gülləri görən kimi əlini saxladı və onun iri zənbillərinə baxıb qayğılı-qayğılı dedi:

- Qolların qırıldımı? Ver bir az kömək eləyim.

Süpürgəçi başqa qatıqsatanlardan fərqli olaraq hər dəfə Gülləri görəndə nədənsə ona qarşı rəhmli olmağa çalışırdı və deyərdi ki, bu gəlin heç alverçiyə oxşamır, yaman abırlı-həyalı adamdır.

Güllər istədi ki, qoymasın. Amma süpürgəçi irəli gəlib Güllərin zənbillərindən birini əlindən alıb, yarpaqsızlaşmış çinarın altına gətirdi. Üstünü xəzəl basmış stolun bir küncünü qoluyla təmizləyib zənbili ora qoydu.

- Darıxma, - dedi. - Bu gün yaman tez gəlmisən.

Güllər cavab vermədi. Deyəsən üşüyürdü. Bir az büzüşən kimi idi. Ovuclarını ağzına tutub hovxurdu. Sonrasa əlini-əlinə sürtüb başının yaylığını düzəltdi.

Süpürgəçi onun yanında çox dayanmadı. Ağaca söykədiyi süpürgəsini götürüb qonşu binanın qabağına keçdi. Güllər zənbillərini açıb qabları yoxladı. Sınanı-töküləni yox idi. Səhərin soyuğu adamın iliyinə işləyirdi. Hələ yaxşı ki, beşmərtəbəli bina səhər mehindən qorunmaqda ona köməklik edirdi.

Güllər yavaş-yavaş başını qaldırıb evlərin pəncərələrinə baxdı. İşığı yanan pəncərə lap seyrək idi. O biri qatıqsatan gələnə kimi müştəriləri səsləyib, gəlişini bildirmək lazım idi.

- Qatıq var, qatıq!

O, bu sözləri bərkdən deyə bilmədi. Qorxa-qorxa, asta səslə dedi. Sonra isə intizarla ikinci mərtəbədəki aynabəndə baxdı. Bura hansısa bir böyük adamın aynabəndi idi. Süpürgəçi göstərmişdi. Hələ bir neçə dəfə bu evin xanımı Güllərin üstünə qışqırıb onu hədələmişdi də:

- İtilib başqa məhləyə gedə bilmirsən? Səhərin gözü açılmamış nə gəlib kəsdirmisən xalqın balkonunun altını. Qoymazsan səhər yuxusu yataq?

Güllər bu hikkəli xanıma cavab qaytarmasa da, içində qırıla-qırıla qalardı.

Güllər gözünü aynabənddən çəkmədi. Xanımın yatdığını güman edib bir az da astadan təkrar etdi:

- Qatıq var, qatıq!

Birdən aynabəndin pəncərəsi hirslə açıldı və həmin xanım başını çıxarıb məhləyə boylandı.

Güllər səsini içinə alıb dayanmışdı. İncəvara xanım hirsli görünsə də, nədənsə bu dəfə ona acıqlanmadı. Başına doladığı güllü-güllü məhrəbanın üstünə düşən saçlarını gözünün üstündən geri ataraq paltar sərilən məftili hirslə özünə tərəf çəkdi. Bahalı dəsmallar. Müxtəlif alt paltarları ipin üstündə dalğalana-dalğalana Güllərin başı üstündən uzaqlaşdırıldı. Xanımın pörtmüş yanaqlarından buxar qalxırdı. Yəqin təzəcə hamamdan çıxmışdı.

Güllər Tanrının bəxtəvərlik payını gen-bol qismət elədiyi bu xanımın sir-sifətinə bir də baxdı. Yumru, ifadəsiz sifətdə ucu kəsik görünən burnunun deşikləri və sanki geri çevrilən qalın, yöndəmsiz dodaqları onu daha vahiməli göstərirdi. Xanım əliylə paltarların quruyub-qurumadığını yoxlayandan sonra çəkib pəncərəni örtdü.

Güllər bir anlığa ona parça gətirilən günü xatırladı. Qırmızı lentlə bağlanan çamadanlardakı geyim-kecimləri yadına düşdü. Elə bil, nağıl idi, elə bir yuxu idi. Artıq nə müddət idi ki, Güllər belə gözəl paltarlar görəndə quru köks ötürməkdən savayı əlindən heç nə gəlmirdi.

Güllər fikirləşə-fikirləşə beşinci mərtəbədəki yarımçıq artırmaya boylandı. Bu evdə onun daimi müştərilərindən biri yaşayırdı. Qəfildən evin işığı yandı. Güllər ümidlə gözünü artırmaya zilləyib astadan dedi:

- Qatıq var, qatıq!

Başqa küçə alverçilərindən fərqli olaraq Güllər müştərini bir dəfədən artıq çağırmazdı. Buna heç onun nəfəsi də imkan vermirdi. Müstafadan sonra o olmazın xəstəliklər tapmışdı. Ürək ağrıları, əsəbləri tamam bir-birinə qarışmışdı. Son vaxtlarsa gözü də zəifləmişdi, yaddaşı əməlli korlanmışdı.

Az gecə tapılırdı ki, Güllər əri Mustafanı yuxuda görməsin. O, Mustafanı gah silahlı, gah al qana boyanmış şəkildə görərdi. Bəzənsə sevişdikləri illərdə olduğu kimi, Mustafa qolsuz köynəkdə, yumşaq saçları səliqə ilə daranmış halda onun yuxusuna gələrdi. Keçən adına gecəsi Güllər Mustafanı saç-saqqalı ağarmış, olduqca fikirli və narahat görmüşdü. O kənarda dayanıb həsrətlə qızlarına baxırdı.

Güllərin üç uşağı var idi: ikisi qız, ən kiçiyi isə oğlan idi. Oğlan Mustafanın ölümündən bir həftə sonra dünyaya gəlmişdi. Adını onun adıyla qoymuşdular. Qəribə idi. Güllərin qucağında tutduğu kiçik Mustafa nədənsə heç ata Mustafanı maraqlandırmırdı. Güllər ha istədi qucağındakı körpəni Mustafaya versin, o buna yaxınlıq vermirdi. Hətta gözünün ucuyla belə uşağa sarı baxmadı. Elə hey qızlara tamaşa edir, Güllərdən nə isə soruşmaq istəyirdi. Amma heç birindən səs çıxmırdı. Bunu görən Güllər yanıqlı-yanıqlı zarıyıb aramsız hıçqırdı və özü öz səsinə səksənib yuxudan oyandı. Yanı üstə çevrilib ona yataq yoldaşlığı eləyən körpə Mustafaya, tufanlı ana dünyasından xəbərsiz olan və toppuş barmaqlarını çənəsinə söykəyib mışıl-mışıl yatan oğluna baxdı. Doluxsundu. Təkliyinə, köməksizliyinə, acı qismətinə acıdı. Ağlayıb boşalmaq istədi. Lakin ağlaya bilmədi. Sanki gözlərində yaş da qəhətə çəkilmişdi.

Mustafadan sonra tək qalan Güllər bir ilin içərisində daha da təkləndi. Əvvəl anasını, sonrasa çətində ona ana-bacı olan qayınanasını itirdi. Güllər heç cürə başa düşə bilmirdi ki, niyə o qadir Allah kiminə bol-bol xoşbəxtlik, kiminəsə bədbəxtlik üstündən bədbəxtlik gətirir. Axı bu necə bölgüdür? Belə məqama çatanda Güllər dərhal anasının sözlərini yadına salardı. Anası deyərdi ki, bala, Allah öz bəndəsini daim sınağa çəkər, onun səbrini, şükrünü yoxlayar. Allahın işinə qarışmaq olmaz, günahdır. Bununla da Güllər "Allah bilən məsləhətdir" - deyib öz taleyi-qismətilə barışardı.

Güllər hər dəfə ağartıdan qazandığı pulları əlinə alanda düşünərdi: - Hələ nə yaxşı ki, Mustafa vaxtında bir-iki heyvan alıb həyətə qoyub. Bəs bunlar olmasa Güllər necə dolanardı? Heyvanlar da yaxşı heyvanlar idi. Ağartısı onları əməlli-başlı girləyirdi.

Güllər öz dolanışığından narazı deyildi. Bir çox kişili evlərdən onun güzəranı yaxşı idi. Düzdü, o əyin-başına pul çatdıra bilməsə də, uşaqlarının yeməyinə, geyiminə korluq verməzdi.

- Ay Güllər, bayaqdan çağırmırammı, nə fikirə getmisən?

Bu onun dördüncü mərtəbədə yaşayan müştərilərindən biri idi. Hansısa bağçada işləyirdi. Güllər başını qaldırıb baxanda gördü ki, ipə bağlanıb sallanan zənbilin yerə çatmasına lap az qalıb. O tez qaçıb zənbili tutdu. Boş banka ilə pulu götürüb dolusunu zənbilə qoydu. Dördüncü mərtəbədəki müştəri ipi çəkə-çəkə Güllərdən soruşdu:

- Ürəyim yaman qaymaq istəyir, niyə qaymaq gətirmirsən? Olsa alardım.

Güllər çiyinlərini çəkib öz-özünə düşündü:

- Bunlar nə qəribə adamlardı? Özləri ağartının üzlü-gözlü olmasına and verdirir, sonra da qaymaq istəyirlər.

Güllər yerinə qayıdanda iki qadın əllərində banka onu gözləyirdi. O bu müştərilərini də yola saldı.

Səhər çoxdan açılmışdı. İndilərdə harda varsa o biri qatıqsatan böyürdən çıxıb ən zil və aramsız səslə: "Yaxşı qatıq, üzlü-gözlü südüm, qaymağım var!" - deyə aləmə car çəkəcəkdi. Güllər bir də eyvanlara baxdı.

- Qatıq var, qatıq!

Hələ onun bir neçə müştərisi ağartı almamışdı. Elə bu zaman ikinci mərtəbədəki pəncərələrdən biri açıldı və yekəliyinə Güllərin həmişə təəccüb elədiyi, səsi qadından daha çox kişi səsini xatırladan müştəri ağzına qoyduğu tikəni çeynəyə-çeynəyə soruşdu:

- Aaz, südün qalmadı?

Güllər narahat tərəddüdlə "hə" dedi. Güllərin dəvəyə oxşayan bu qadından heç xoşu gəlmirdi. Elə həftə olmazdı ki, o "südün çürüyüb" bəhanəsilə Güllərdən pulsuz süd qopartmayaydı. Həm də bu vaxt süd cəhənnəmə, Gülləri o qədər məzəmmətləyər, danlayar, qınayardı ki, yazıq xəcalətdən bilməzdi neynəsin.

- Hə, qalıb, - deyə Güllər süd bankasını ona göstərdi.

- Çıxart gətir görüm necə süddü?

Güllər zənbillərini qaldırıb stolun üstünə qoyaraq dəvəyə oxşar arvadgilə yollandı. Qucağına aldığı süd bankası əlindən düşməsin deyə sol əlini onun altına verdi. Pilləkənləri qalxa-qalxa arvadla aralarında olacaq bütün danışıqları fikrindən keçirdi.

- Sənin südünə arxeyin olub südsüz qaldıq. Heyvanın əmcəyini yaxşı yumursan, cuna ilə silmirsən. Pəyən zibillidi, süddən birtəhər iy gəlir. Daha nə bilim nələr, nələr.

Güllər bu arvadın qapısını yaxşı tanıyırdı. Zəng basılandan sonra qapının açılması xeyli çəkərdi. Həmişə içəridən dadlı xörək iyi gələrdi.

Arvad heç vaxt Gülləri içəri buraxmazdı. Bankasını əlindən alıb qapını örtər, Gülləri çöldə gözlədərdi.

Bu dəfə də belə oldu. Qapı açılanda Güllər elə bildi ki, arvad "südün çürüdü" deyib onu danlayacaq. Lakin belə olmadı. Yekəpər arvad südü onun əlindən alıb qapını örtdü. Güllər sevindi ki, nə yaxşı keçən dəfə aldığı südün çürüməsini bəhanə gətirmədi. Bir azdan seyf qapı yenidən şaqqıldayıb açıldı. Arvad ağzında nə isə çeynəyirdi. Güllərin pulu ilə boş bankasını qaytarıb qapısını dartıb örtdü. Güllər pilləkənləri düşüb həyətə çıxdı. Baxanda gördü ki, həyətdə toyuqlar onun zənbilini dimdikləyir. Güllər ayağını yeyinlədib toyuqları kişləyərək qovdu.

Ara sakitlikdi. Daha ona yaxınlaşan yox idi. Həyətdə gediş-gəliş çoxalsa da, hərə öz iş-gücünün dalınca qaçırdı. Güllər dönüb yenidən altdan yuxarı pəncərələrə baxdı. Bu an dəvəyə oxşayan arvadın pəncərəsi yenidən açıldı və arvad pəncərədə göründü. Baxanda bilmək olurdu ki, kefi kökdü. Əlindəki stəkandan üfləyə-üfləyə çay içirdi.

Güllərin üşüməyi keçmişdi. Amma birdən yadına düşdü ki, dünən yediyi tikənin üstündədir. Uşaqlara aldığı İran kökəsindən özünə saxladığı bir kökəni çığaranın içindən çıxarıb yeməyə başladı. Bir-iki tikə almışdı ki, bir uşaqla arvad yaxınlaşıb ağartı istədilər. Güllər tez boş bankaları götürüb dolusunu verdi və aldığı pulları yenicə cibinə qoymuşdu ki, tükürpədici "Allahu Əkbər!" kəlməsi sümüklərinə işlədi. Qoltuq ağacına söykənərək əzan çəkən və Allahın, peyğəmbərin, şəhid olan imamların xatirinə nəzir istəyən cavan bir qızın şaxsey-vaxseyi məhləni başına götürdü. Güllər bu qızı qabaqlar da beləcə dilənən çox görmüşdü. Əvvəlcə onun şikəstliyinə yazığı gəlsə də, sonra onu şəhərin o başında çəliksiz-filansız maşından düşən görəndə məəttəl qalmışdı. Düşünmüşdü ki, Allahı, peyğəmbəri, imamı qazanc yeri eyləyən və bunun üçün yalan, kələk işlədən belələrinin başına, görəsən, o böyük Tanrı niyə daş salmır? Sonra isə öz-özünə deyərdi:

- Elə çörək yeməkdənsə vallah, mal-qaraya baxmaq min kərə ondan yaxşıdı. Bircə bax bu qapı-qapı gəzmək olmayaydı.

Şaxsey deyən qız düz gəlib onun böyründə dayandı. Güllər fikrindən ayrılıb diqqətlə qızın üz-gözünə baxdı. Bəli, o yanılmamışdı. Bu elə keçən dəfə gördüyü qız idi.

Güllərin təəccübünə bir səbəb o idi ki, qız dilənçilik eləsə də, qaşlarını nazik aldırmış, üz-gözünə əməlli-başlı sığal çəkmişdi.

Güllərin ona çox baxdığını görən qız yavaşca dedi:

- Acam, o kökədən birini də mənə ver.

Güllər dişlədiyi kökəni ona uzatdı. Qız almayıb təzədən şaxsey çəkdi və nəzir verən olmadığını görüb oxuya-oxuya qonşu məhləyə keçdi.

Güllərin tək bircə banka ağartısı qalmışdı. O, yuxarı evlərin pəncərələrinə göz gəzdirib ürəksiz-ürəksiz dedi:

- Qatıq var, qatıq!

Sözü ağzından qurtarmamış əli zənbilli bir arvad bərkdən qışqırdı:

- Yaxşı qatığım var, üzlü südüm, qaymağım var.

Və bunun arxasınca bığıburma bir kişi uşaq arabasını basa-basa özünü həyətə saldı:

- Xlor var, xlor!

Güllər daha orda çox dayanmadı. Zənbillərini götürüb üz qoydu getməyə. Məhlədən çıxıb yolun kənarındakı ərzaq dükanına girdi. Qənd-çay alıb zənbilinə qoydu, sonra satıcıdan iris konfeti soruşdu. Mustafa bu konfeti çox istəyirdi. Satıcı iris konfetin satılıb qurtardığını dedi. Güllər naəlac qalıb bir qutu peçenye və üç qutu da vafli götürərək dükandan çıxdı. Kəndlərinə gedən avtobusun tərpənməsinə az qalırdı. Gecikmək olmazdı, evdə yiyəsiz qoyub gəldiyi körpələr indi onu gözləyirdilər.

Nəsib Bayramoğlu

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 4 fevral.- S.5.